Dziennik Ustaw - rok 2004 nr 37 poz. 332

Na podstawie art. 9 pkt 3 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. – Prawo o miarach (Dz. U. Nr 63, poz. 636, z późn. zm.²⁾) zarządza się, co następuje:

1) ciepłomierze do wody, zwane dalej „ciepłomierzami”;

2) następujące elementy ciepłomierzy do wody:

a) przeliczniki wskazujące,

b) pary czujników temperatury,

c) przetworniki przepływu

– zwane dalej „elementami”.

1) ciepłomierz – przyrząd pomiarowy służący do pomiaru ciepła oddanego przez przepływającą wodę, będącą ciekłym nośnikiem ciepła w obiegu wymiany ciepła;

2) przelicznik wskazujący – przyrząd pomiarowy odbierający sygnały pary czujników temperatury i przetwornika przepływu, przetwarzający je oraz obliczający i wskazujący wartość liczbową ciepła przekazanego w obiegu wymiany ciepła;

3) para czujników temperatury – przyrząd pomiarowy wytwarzający sygnały wyjściowe, będące funkcją temperatury nośnika ciepła na wejściu i na wyjściu obiegu wymiany ciepła;

4) przetwornik przepływu – przyrząd pomiarowy wytwarzający sygnał wyjściowy, będący funkcją objętości, masy, strumienia objętości lub strumienia masy nośnika ciepła, mierzonych na wejściu lub na wyjściu obiegu wymiany ciepła;

5) górna granica zakresu temperatury t_max – największą wartość temperatury nośnika ciepła, przy której ciepłomierz i jego element może działać bez przekroczenia błędów granicznych dopuszczalnych;

6) dolna granica zakresu temperatury t_min – najmniejszą wartość temperatury nośnika ciepła, przy której ciepłomierz i jego element może działać bez przekroczenia błędów granicznych dopuszczalnych;

7) różnica temperatury ∆t – różnicę temperatury nośnika ciepła na wejściu obiegu wymiany ciepła i temperatury nośnika ciepła na wyjściu obiegu wymiany ciepła;

8) minimalna różnica temperatury ∆t_min – najmniejszą wartość różnicy temperatury, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

9) maksymalna różnica temperatury ∆t_max – największą wartość różnicy temperatury występującą przy maksymalnej mocy cieplnej, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

10) przepływ q – strumień objętości lub strumień masy nośnika ciepła;

11) przepływ minimalny q_i – najmniejszą wartość przepływu, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

12) przepływ nominalny q_p – największą wartość przepływu, dopuszczalną podczas działania ciągłego, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

13) przepływ maksymalny q_s – największą wartość przepływu, dopuszczalną w krótkich okresach czasu, nieprzekraczających w sumie 1 godziny na dobę i 200 godzin rocznie, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

14) maksymalna moc cieplna P_s – największą wartość mocy cieplnej, przy której błędy ciepłomierza nie mogą przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych.

1) zespolone, niemające oddzielnych elementów;

2) składane, będące rozdzielnymi zestawami elementów;

3) hybrydowe, będące zespołami elementów, rozdzielnymi w sposób określony przez producenta.

2. Nazwa lub oznaczenie jednostki miary ciepła powinny być umieszczone w taki sposób, aby wartość liczbowa wskazywana na liczydle ciepła i jednostka mogły być odczytywane jednocześnie.

3. Cyfry wskazujące części całkowite wartości liczbowej ciepła powinny mieć te same wymiary.

4. Cyfry wskazujące części dziesiętne wartości liczbowej ciepła powinny być:

1) oddzielone od innych przecinkiem lub kropką;

2) wyraźnie wyróżnione, w szczególności: ramką, wymiarami lub kolorem.

5. Wysokość cyfr liczydła ciepła nie powinna być mniejsza niż 4 mm.

2. Ciepło zmierzone przez ciepłomierz przy maksymalnej mocy cieplnej P_s, w czasie 1 godziny, powinno powodować zmianę wskazania liczydła ciepła co najmniej o wartość 1 działki elementarnej, rozumianej jako najmniejszy przyrost wskazania tego liczydła, który można odczytać bez interpolacji.

1) elektroniczne – wyświetlacz albo

2) elektromechaniczne o konstrukcji bębenkowej, z podziałką cyfrową lub cyfrowo-kreskową, o zakresie od 0 do 9.

2. W liczydłach ciepła elektronicznych wskazanie wartości ciepła powinno być widoczne w sposób ciągły albo powracać samoczynnie po przełączeniu wyświetlacza na inne wskazanie lub pojawiać się jako pierwsze po wywołaniu wskazania na samoczynnie wygaszonym wyświetlaczu.

3. W liczydłach ciepła elektromechanicznych o konstrukcji bębenkowej:

1) ostatni bębenek powinien się poruszać w sposób ciągły, w kierunku od dołu ku górze, natomiast pozostałe bębenki powinny się poruszać skokowo;

2) zmiana wskazania bębenka powinna się dokonać całkowicie, podczas gdy następny bębenek zmienia wskazanie z „9” na „0”.

2. W przypadku przerwy w zasilaniu elektrycznym ostatnie wskazanie liczydła ciepła i czas jego zapisu powinny być przechowywane w pamięci ciepłomierza i przelicznika wskazującego w czasie nie krótszym niż 1 rok i dostępne po ponownym podłączeniu zasilania.

1) dostęp do zespołów pomiarowych i elementów adiustacji – przed zamontowaniem ciepłomierza;

2) dostęp do zasilania elektrycznego i połączeń elektrycznych między elementami ciepłomierza składanego i hybrydowego – po zamontowaniu ciepłomierza;

3) demontaż ciepłomierza z rurociągu.

1) możliwość zmiany parametrów powinna być zabezpieczona kodem cyfrowym lub kluczem do zamka mechanicznego;

2) co najmniej ostatnia operacja zmiany parametrów powinna być przechowywana w pamięci ciepłomierza lub przelicznika wskazującego;

3) zapis w pamięci powinien zawierać wartości wprowadzonych parametrów, datę i znak identyfikujący osobę dokonującą zmiany;

4) czas przechowywania w pamięci ostatniego zapisu nie powinien być krótszy niż 5 lat.

1) wskazaniem cyfrowym ciepła, objętości lub masy;

2) wskazaniem cyfrowym, którego wartość poprawną oblicza się według wzoru podanego przez producenta;

3) wyjściem elektrycznych impulsów o określonej wartości, wyrażonej w liczbie impulsów na jednostkę ciepła, objętości lub masy, lub

4) wyjściem sygnału cyfrowego do dalszego przetwarzania.

1) mieć charakterystykę termometryczną platynowych czujników termometrów rezystancyjnych Pt 100, Pt 500 lub Pt 1000; czujniki temperatury o innej charakterystyce termometrycznej mogą być zastosowane jedynie w ciepłomierzach zespolonych i w ciepłomierzach hybrydowych, w których czujniki są trwale połączone z przelicznikiem wskazującym;

2) być typu:

a) głowicowego, z zaciskami do podłączenia elektrycznych przewodów zewnętrznych, albo

b) bezgłowicowego, z trwale podłączonymi elektrycznymi kablami zewnętrznymi, o jednakowej dla obu czujników długości i powierzchni przekroju przewodów, które powinny być zakończone zaciskanymi, nielutowanymi końcówkami;

3) być przeznaczona do montażu w osłonach lub bez osłon – w zależności od konstrukcji czujnika;

4) mieć określoną przez producenta minimalną głębokość zanurzenia, rozumianą jako taka głębokość zanurzenia w cieczy termostatycznej o temperaturze (80 ± 5) °C, przy temperaturze otoczenia (25 ± 5) °C, że dalsze zanurzanie czujnika w cieczy nie powoduje wzrostu jego rezystancji o wartość większą od odpowiadającej 0,1 °C;

5) mieć określony przez producenta czas odpowiedzi t_0,5, rozumiany jako czas potrzebny do osiągnięcia przez czujnik 50 % wartości całkowitej zmiany rezystancji, spowodowanej skokową zmianą temperatury;

6) mieć rezystancję izolacji między obudową każdego z czujników, bez osłony, i każdym z jego przyłączy, zacisków w czujniku głowicowym lub przewodów zewnętrznych w czujniku bezgłowicowym, przy obu polaryzacjach napięcia probierczego, nie mniejszą niż:

a) 100 MΩ w temperaturze od 15 °C do 35 °C, przy wilgotności względnej od 25 % do 75 % i przy napięciu probierczym stałym 100 V,

b) 10 MΩ przy górnej granicy zakresu temperatury t_max i przy napięciu probierczym stałym 10 V.

1) Pt 100, podłączonych dwuprzewodowe – wartość długości kabli zewnętrznych nie powinna przekraczać dla kabli o powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych wynoszącej:

a) 0,22 mm² – 2,5 m,

b) 0,25 mm² – 3,0 m,

c) 0,50 mm² – 5,0 m,

d) 0,75 mm² – 7,5 m,

e) 1,50 mm² – 15,0 m;

2) Pt 500, podłączonych dwuprzewodowe – wartość długości kabli zewnętrznych, w zależności od powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych, powinna być 5 razy większa od odpowiednich wartości, o których mowa w pkt 1;

3) Pt 1000, podłączonych dwuprzewodowe – wartość długości kabli zewnętrznych, w zależności od powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych, powinna być odpowiednio 10 razy większa od wartości, o których mowa w pkt 1;

4) podłączonych czteroprzewodowo – wartość powierzchni przekroju przewodów zewnętrznych nie powinna być mniejsza niż 0,14 mm².

1) 0,6 m³/h, 1,0 m³/h lub 1,5 m³/h dla DN 15;

2) 2,5 m³/h dla DN 20;

3) 3,5 m³/h dla DN 25;

4) 6,0 m³/h dla DN 32;

5) 10 m³/h dla DN 40;

6) 15 m³/h dla DN 50;

7) 25 m³/h dla DN 65;

8) 40 m³/h dla DN 80;

9) 60 m³/h dla DN 100;

10) 100 m³/h dla DN 125;

11) 150 m³/h dla DN 150;

12) 250 m³/h dla DN 200;

13) 400 m³/h dla DN 250.

1) nazwa lub znak producenta;

2) znak fabryczny;

3) rok produkcji i numer fabryczny;

4) wartości graniczne zakresu temperatury, oznaczonej symbolem t lub Q i wyrażonej w °C:

a) t_min i t_max ciepłomierza i przelicznika wskazującego,

b) t_min i t_max lub t_max przetwornika przepływu;

5) wartości graniczne zakresu różnicy temperatury, oznaczonej symbolem Dt lub DQ i wyrażonej w K lub °C: Dt_min i Dt_max;

6) wartości graniczne przepływu: q_i, q_p i q_s; jeżeli q_s = q_p , to wartości q_s nie podaje się;

7) miejsce pomiaru objętości, masy lub przepływu nośnika ciepła; wejście obiegu wymiany ciepła powinno się oznaczać wyrazem „zasilanie”, a wyście obiegu wymiany ciepła – wyrazem „powrót”;

8) wartość ciśnienia nominalnego, jeżeli jest ona większa niż 10 barów;

9) oznaczenie kierunku przepływu nośnika ciepła w postaci strzałki.

2. Na przeliczniku wskazującym powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny w szczególności oznaczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1–3, 5 i 7, oraz:

1) wartości graniczne zakresu temperatury, oznaczonej symbolem t lub Q i wyrażonej w °C: t_min i t_max;

2) rodzaj czujników temperatury: Pt 100, Pt 500 lub Pt 1000;

3) charakterystyka wyjścia przetwornika przepływu, rozumiana jako zależność sygnału wyjściowego przetwornika przepływu od objętości, masy, strumienia objętości lub strumienia masy nośnika ciepła.

3. Na obu czujnikach wchodzących w skład pary czujników temperatury powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny oznaczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1–3, 5 i w ust. 2 pkt 1, oraz oznaczenia rodzaju czujników temperatury: Pt 100, Pt 500 lub Pt 1000, jeżeli znak fabryczny nie zawiera oznaczenia rodzaju czujnika.

4. Na przetworniku przepływu powinny być zamieszczone w sposób trwały i czytelny oznaczenia, o których mowa w ust. 1 pkt 1–3, 6, 8, 9 i w ust. 2 pkt 3, oraz wartości graniczne zakresu temperatury dopuszczalnej dla przetwornika przepływu, oznaczonej symbolem t lub Q i wyrażonej w °C: t_min i t_max lub t_max.

1) temperatury: t_min i t_max;

2) różnicy temperatury: Dt_min i Dt_max;

3) przepływu: q_i, q_p i q_s;

4) mocy cieplnej: P_s.

2. Zakresy obciążeń pomiarowych elementów ciepłomierza są określone następująco:

1) dla przelicznika wskazującego – przez wartości graniczne, o których mowa w ust. 1 pkt 1, 2 i 4;

2) dla pary czujników temperatury – przez wartości graniczne, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2;

3) dla przetwornika przepływu – przez wartości graniczne, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3.

3. Zakresy obciążeń pomiarowych ciepłomierza zespolonego i hybrydowego oraz przetwornika przepływu powinny być tak dobrane, aby były spełnione wymagania, o których mowa w ust. 13 i 17 załącznika do rozporządzenia.

4. Zakres obciążeń pomiarowych ciepłomierza składanego i hybrydowego określa się jako część wspólną zakresów obciążeń pomiarowych jego elementów.

5. Dolna granica zakresu temperatury t_min nie powinna być większa niż 30 °C.

6. Górna granica zakresu temperatury t_max nie powinna być mniejsza niż 90 °C.

7. Minimalna różnica temperatury Dt_min powinna przyjmować wartości: 3 K, 5 K lub 10 K.

8. Stosunek maksymalnej różnicy temperatury Dt_max od minimalnej różnicy temperatury Dt_min nie powinien być mniejszy od 10.

9. Stosunek przepływu nominalnego q_p do przepływu minimalnego q_i, nie powinien być mniejszy od 10.

1) błędy graniczne dopuszczalne względne przelicznika wskazującego E_Ld, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Dt, wynoszą:

a) E_Ld = ± 1,5 % dla Dt_min £ Dt < 20 °C,

b) E_Ld = ± 0,75 % dla 20 °C £ Dt £ Dt_max ;

2) błędy graniczne dopuszczalne względne pary czujników temperatury E_Td, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Dt, wynoszą:

a) E_Td = ± 3,5 % dla Dt_min £ Dt < 10 °C,

b) E_Td = ± 2,5 % dla 10 °C £ Dt < 20 °C,

c) E_Td = ± 1,25 % dla 20 °C £ Dt £ Dt_max;

3) błędy graniczne dopuszczalne względne przetwornika przepływu E_Pd, wyrażone w procentach, w zależności od przepływu q, wynoszą:

a) E_Pd = ± 5 % dla q_min £ q < q_t, gdzie q_min – przepływ minimalny, rozumiany jako najmniejsza wartość przepływu, przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie powinny przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych, q_t – przepływ pośredni, rozumiany jako najmniejsza wartość przepływu, przy której wartość błędu E_Pd nie przekracza ± 3 %,

b) E_Pd = ± 3 % dla q_t £ q £ q_max, gdzie q_max – przepływ maksymalny, rozumiany jako największa wartość przepływu, dopuszczalna w krótkich okresach czasu (nieprzekraczających w sumie 1 godziny na dobę i 200 godzin rocznie), przy której błędy ciepłomierza i jego elementu nie powinny przekraczać błędów granicznych dopuszczalnych;

4) błąd graniczny dopuszczalny bezwzględny pojedynczego czujnika temperatury, wchodzącego w skład pary czujników temperatury, wynosi ± 2 °C.

2. Błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza składanego i hybrydowego, w którym typ przynajmniej jednego z elementów został zatwierdzony od dnia 1 stycznia 1994 r. do dnia 15 maja 1999 r., ustala się zgodnie z ust. 1.

3. Wartości błędów względnych procentowych ciepłomierzy i ich elementów, których typy zostały zatwierdzone od dnia 1 stycznia 1994 r. do dnia 15 maja 1999 r., wyznaczone podczas legalizacji, nie powinny przekraczać wartości odpowiednich błędów granicznych dopuszczalnych, o których mowa w ust. 1.

Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej: J. Hausner

¹⁾ Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej kieruje działem administracji rządowej – gospodarka, na podstawie § 1 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (Dz. U. Nr 1, poz. 5).

²⁾ Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2001 r. Nr 154, poz. 1800, z 2002 r. Nr 155, poz. 1286 i Nr 166, poz. 1360 oraz z 2003 r. Nr 170, poz. 1652.

Załącznik do rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 13 lutego 2004 r. (poz. 332)

BŁĘDY WZGLĘDNE PROCENTOWE ORAZ BŁĘDY GRANICZNE DOPUSZCZALNE WZGLĘDNE CIEPŁOMIERZA I JEGO ELEMENTÓW ORAZ WZORY, WEDŁUG KTÓRYCH
OBLICZA SIĘ TE BŁĘDY

1. Błąd względny procentowy ciepłomierza e_q określa się według wzoru:

gdzie: Q_i – wartość wskazana ciepła,

Q_c – wartość poprawna ciepła.

2. Wartość poprawna ciepła Q_c wynosi:

3. W warunkach ustalonych, w szczególności przy sprawdzaniu ciepłomierza, wartość poprawną ciepła oblicza się według wzoru:

gdzie: m – masa nośnika ciepła,

V – objętość nośnika ciepła,

Dt – różnica temperatury,

k – współczynnik cieplny, będący funkcją właściwości fizycznych nośnika ciepła, zależną od temperatury na wejściu i temperatury na wyjściu obiegu wymiany ciepła, ciśnienia nośnika ciepła oraz miejsca pomiaru objętości, masy lub przepływu nośnika ciepła; współczynnik cieplny powinien być wyznaczany według wzorów podanych w ust. 15–18.

4. Wartości błędu względnego procentowego ciepłomierza, o którym mowa w ust. 1, wyznaczone podczas zatwierdzenia typu i legalizacji, nie powinny przekraczać wartości błędów granicznych dopuszczalnych względnych ciepłomierza, o których mowa w ust. 7–8.

5. Błędy względne procentowe elementów ciepłomierza E_N oblicza się według wzoru:

gdzie: X_i – wartość wskazana lub zmierzona wielkości wyjściowej (sygnału będącego funkcją objętości, masy, przepływu, różnicy temperatury lub ciepła),

X_c – wartość poprawna wskazania lub wyniku pomiaru wielkości wyjściowej,

N – symbol elementu ciepłomierza, przyjmujący oznaczenia: L – przelicznik wskazujący, T – para czujników temperatury, P – przetwornik przepływu.

6. Wartości błędów względnych procentowych, o których mowa w ust. 5, wyznaczone podczas zatwierdzenia typu i legalizacji, nie powinny przekraczać wartości odpowiednich błędów granicznych dopuszczalnych względnych, o których mowa w ust. 9–12.

7. Błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza E_Qd, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Dt i przepływu q, oblicza się według wzoru:

8. Wartość E_Qdnie powinna przekraczać ± 10 %.

9. Błędy graniczne dopuszczalne względne przelicznika wskazującego E_Ld, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Dt, oblicza się według wzoru:

10. Błędy graniczne dopuszczalne względne pary czujników temperatury E_Td, wyrażone w procentach, w zależności od różnicy temperatury Dt, oblicza się według wzoru:

11. Błędy graniczne dopuszczalne względne przetwornika przepływu E_Pd, wyrażone w procentach, w zależności od przepływu q, oblicza się według wzoru:

12. Wartość E_Pd nie powinna przekraczać ± 5 %.

13. Błędy graniczne dopuszczalne względne ciepłomierza składanego i hybrydowego oblicza się według wzoru:

14. Błąd graniczny dopuszczalny bezwzględny pojedynczego czujnika temperatury, wchodzącego w skład pary czujników temperatury, wynosi ± 2 °C.

15. Wartości współczynnika cieplnego k dla wody, wyrażone w dla ciśnienia p = 16 bar, w zależności od wartości temperatury na wejściu obiegu wymiany ciepła t₁, wyrażonej w °C, i temperatury na wyjściu obiegu wymiany ciepła t₂, wyrażonej w °C, oraz miejsca montażu przetwornika przepływu, oblicza się według wzoru:

gdzie: v – objętość właściwa wody, wyrażona w m³/kg, w temperaturze t₁ lub t_2' w zależności od miejsca montażu przetwornika przepływu,

h₁ – entalpia właściwa wody, wyrażona w kJ/kg, w temperaturze t₁,

h₂ – entalpia właściwa wody, wyrażona w kJ/kg, w temperaturze t₂.

16. Wartość v oblicza się według wzoru:

17. Wartości h₁ i h₂ w temperaturach, odpowiednio, t₁ i t₂. oblicza się według wzoru:

18. Wartości temperatury T i ciśnienia p powinny spełniać następujące warunki:

273,15 K £ T £ 623,15 K,

p_s (T) £ p £ 100 MPa, gdzie p_s (T) – ciśnienie nasycenia pary wodnej w temperaturze T.

19. Wartości odniesienia k, h₁, h₂ i v dla p= 16 bar, t₁ = 70 °C i t₂ = 30 °C, w zależności od temperatury w miejscu montażu przetwornika przepływu, określa tabela nr 2.