REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Dlaczego w Polsce skazuje się osoby niewinne? Sprawa Tomasza Komendy

Dlaczego w Polsce skazuje się osoby niewinne? Sprawa Tomasza Komendy/ fot. Fotolia
Dlaczego w Polsce skazuje się osoby niewinne? Sprawa Tomasza Komendy/ fot. Fotolia

REKLAMA

REKLAMA

Sprawa Tomasza Komendy, który spędził w więzieniu 18 lat mimo, że był niewinny, wstrząsnęła opinią publiczną. Rzecznik Praw Obywatelskich odniósł się do tej sprawy jednocześnie wskazując dziewięć najczęstszych pomyłek sądowych, które mogą przyczynić się do skazania niewinnych osób.

Sprawa Tomasza Komendy nie powinna była się zdarzyć. Jest wielką tragedią dla całego systemu wymiaru sprawiedliwości. Rzecznik Praw Obywatelskich docenia decyzje premiera o przyznaniu panu Komendzie renty specjalnej. Ale to nie wystarczy. Źródłem pomyłki sądowej były uchybienia w toku śledztwa, które nie zostały dostrzeżone przez sąd i znalazły epilog w prawomocnym wyroku sądowym. Ze sprawy tej należy wyciągnąć wnioski – zwłaszcza że podobne przypadki mogą wciąż pozostawać w ukryciu.

REKLAMA

Adam Bodnar odniósł się do sprawy Tomasza Komendy, który spędził w więzieniu 18 lat za zgwałcenie i zabójstwo kilkunastoletniej dziewczyny. Ponowna analiza dowodów podważa jednak teraz jego winę. Dlatego sąd zwolni go z więzienia a Sąd Najwyższy w najbliższym czasie rozpozna wniosek o wznowienie postępowania oraz o uniewinnienie. Według RPO należy wyciągnąć wnioski - zarówno z samej tej sprawy, jak również innych, które być może wciąż pozostają w ukryciu.

Dziewięć powodów pomyłek sądowych

  1. Zaraz po zatrzymaniu przez policję nie każdy ma dostęp do adwokata. Tomasz Komenda nie miał prawnika. TVN 24 podała, że przyznał się do winy tylko raz i było to podczas przesłuchania na policji. Nigdy więcej nie powtórzył tych słów. Tłumaczył potem, że przyznał się, bo został dotkliwie pobity.
  2. Gdyby miał od początku adwokata, nie mogłoby do tego dojść. O pełne zagwarantowanie prawa do obrony zgodne ze standardami europejskimi  RPO ubiega się od dawna (kompleksowe wystąpienie przedstawił Ministrowi Sprawiedliwości 18 kwietnia 2017 r. – nie ma na nie odpowiedzi).
  3. Sygnał o stosowaniu przemocy został prawdopodobnie zlekceważony. RPO podkreśla, że takie sygnały - o znęcaniu się nad zatrzymanymi, torturowania ich, by przyznali się do winy - powinny być każdorazowo szczegółowo wyjaśniane, a sprawcy ukarani. Podczas torturowania niewinna osoba jest w stanie przyznać się do wszystkiego, czego oczekują od niej zadający tortury, tylko po to, by już dłużej nie cierpieć. W tym samym czasie prawdziwy sprawca przebywa na wolności i może dokonywać kolejnych zbrodni.
  4. Zdaniem RPO obowiązujące regulacje prawne znacznie utrudniają lub wręcz uniemożliwią kwalifikację konkretnych czynów jako tortur. Nie ma w Kodeksie karnym takiego przestępstwa. Pokrzywdzeni nie zgłaszają tortur, gdyż często nie wiedzą co jest torturą lub nieludzkim, poniżającym traktowaniem. Także brutalność i zastraszanie, którego doświadczyły ofiary, wpływa na zaniechanie złożenia zawiadomienia.
  5. Do nieprawidłowości dochodzić też może podczas tzw. okazań, gdy policja (bez obecności adwokata) pokazuje podejrzanego świadkowi w sposób nieprawidłowy, bo pozoranci na tyle różnią się od podejrzewanego, że jest on od razu typowany. Wiele sądów przyjmuje taki dowód z okazania i uważa go za jeden z najbardziej wiarygodnych.
  6. Efektywność działań prokuratorów oceniana jest na podstawie danych statystycznych. Może to powodować skłonność do „zamykania” spraw i przydawania większej wagi okolicznościom, które mogłyby wskazywać, że dana osoba jest sprawcą przestępstwa.
  7. Presja społeczna oraz nacisk zwierzchników może przyczyniać się do dążenia policji i prokuratury do jak najszybszego osiągnięcia sukcesu - rozumianego jako wskazanie jakiegokolwiek sprawcy. Może to też prowadzić do pominięcia istotnych wątków z jednej strony, a z drugiej - przyczyniać się do sposobu oceny materiału dowodowego przez sąd.

W tym kontekście widać problem jeszcze większego podporządkowania prokuratorów zwierzchnikom, co nastąpiło w 2016 r. (ustawa o prokuraturze. zakwestionowana we wniosku RPO do Trybunału Konstytucyjnego).

  1. Także badania DNA mogą być powodem pomyłek sądowych. Jest duże ryzyko zanieczyszczenia materiału do badań, przez co wyniki nie będą rzetelne, a prokuratura i sądy nie dostrzegają tego problemu. Tymczasem literatura prawnicza mówi o konieczności dwutorowego oceniania opinii biegłego. Organ postępowania karnego powinien zbadać czy materiał badawczy był dla eksperta  wystarczalny i przydatny. Trzeba także zweryfikować, czy ekspert wykorzystał dostarczony mu materiał porównawczy. Należy również ocenić pełność, jasność, przejrzystość oraz wewnętrzną niesprzeczność ustaleń biegłego.
  2. Oprócz błędów w sztuce, częstym problemem jest także wykroczenie biegłego poza swoją funkcję. Wypowiadanie się biegłych w przedmiocie winy oskarżonego jest niewątpliwie niedopuszczalną ingerencją w samodzielność jurysdykcyjną sądu. Trzeba koniecznie całościowo uregulować kwestię pracy biegłych, o co RPO zabiega od dawna.

Odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie

W przypadku niesłusznego skazania - stwierdzonego prawomocnym wyrokiem - skazanemu przysługuje odszkodowanie za szkodę oraz zadośćuczynienie za krzywdę. Odpowiedzialność finansową ponosi za to Skarb Państwa. Wysokość przyznanych świadczeń zależy od uznania sądu.

REKLAMA

Rzecznik docenia decyzję premiera Mateusza Morawieckiego o przyznaniu panu Komendzie renty specjalnej do czasu decyzji sądu o odszkodowaniu. Zwraca jednak uwagę, że potrzebujemy rozwiązań systemowych, a nie uznaniowych. W kontekście sprawy Tomasza Komendy powstaje także pytanie, czy instytucja odszkodowania i zadośćuczynienia w obecnym kształcie jest wystarczająca, i czy nie powinna być tak poprawiona, by w skrajnych przypadkach przyznawana była renta od państwa.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Jest też pytanie, czy Fundusz Sprawiedliwości, zarządzany przez Ministra Sprawiedliwości, nie powinien dysponować środkami pozwalającymi na natychmiastowe wypłacenie „zaliczki” na poczet przyszłego odszkodowania lub zadośćuczynienia - w sprawach nie budzących żadnych wątpliwości.  

Potrzeba kompleksowego wyjaśniania pomyłek sądowych

REKLAMA

W prawie polskim jeżeli istnieje wątpliwość co do zasadności skazania, można wystąpić o wznowienie postępowania karnego wskazując na nowe fakty lub dowody. Orzekają o tym sądy okręgowe i apelacyjne. Jednak sprawa Tomasza Komendy pokazuje, że to za mało. Bo nie chodzi tylko o naprawienie indywidualnej krzywdy, ale o znalezienie przyczyn systemowych, by maksymalnie ograniczyć tego typu pomyłki.

W niektórych państwach – podkreśla RPO - funkcjonują instytucje, których zadaniem jest ponowne badanie spraw, w których mogły być skazane osoby niewinne. Badają one sprawy i przedstawiają kompleksowe wnioski sądom. M.in. w Wielkiej Brytanii działa The British Criminal Cases Review Commission, a w kilku stanach USA pracują innocence commissions (w Karolinie Płn., Kalifornii, Wirginii, Connecticut, Wisconsin i Illinois). Od 1995 do 2010 r. brytyjska komisja rozpoznała 12 376 wniosków i doprowadziła do uchylenia ¾ kwestionowanych wyroków (445 przekazała do sądu apelacyjnego. 290 wyroków zostało uchylonych a 118 utrzymanych).

Postulaty RPO  - jak powinna działać polska komisja niewinności:

  • nie powinna podlegać bezpośrednio żadnej z władz publicznych;
  • w jej składzie powinni znaleźć się m.in. sędziowie, prokuratorzy, adwokaci i radcowie prawni, policjanci oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą ofiarom przestępstw;
  • jej kompetencje były ograniczone jedynie do zbrodni w myśl kodeksu karnego; powinna skupiać się wyłącznie na kwestii winy;
  • powinna badać wyłącznie sprawy osób żyjących;
  • jej opinia nie powinna być wiążąca dla sądu rozpatrującego wznowienie postępowania. Komisja działałaby wyłącznie na wniosek skazanego oraz wąsko zakreślonego katalogu podmiotów. Rozstrzygnięcia odmawiające uwzględnienia wniosku byłoby niezaskarżalne.

Według RPO warto się także zastanowić nad dodatkową rolę w wyjaśnianiu tego typu spraw przez Komendę Główną Policji oraz Instytut Wymiaru Sprawiedliwości. Policyjne zespoły do spraw niewykrytych zabójstw mogłyby badać także te sprawy, w których doszło do skazań, ale materiał dowodowy pozwalałby na zweryfikowania tego w związku z nowymi metodami badawczymi. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości dysponuje możliwością dokonywania badań aktowych zakończonych spraw sądowych. Wydaje się zasadne, aby dokonał odpowiednich badań w zakończonych sprawach uznawanych za tzw. pomyłki sądowe.

- Każda taka sprawa powinna być wielką lekcją dla osób odpowiedzialnych za funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, ale także dla wykładowców prawa, policjantów, polityków i dziennikarzy – podkreśla Adam Bodnar.

Autopromocja

REKLAMA

Źródło: Rzecznik Praw Obywatelskich
Czy ten artykuł był przydatny?
tak
nie
Dziękujemy za powiadomienie - zapraszamy do subskrybcji naszego newslettera
Jeśli nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania w tym artykule, powiedz jak możemy to poprawić.
UWAGA: Ten formularz nie służy wysyłaniu zgłoszeń . Wykorzystamy go aby poprawić artykuł.
Jeśli masz dodatkowe pytania prosimy o kontakt

REKLAMA

Komentarze(0)

Pokaż:

Uwaga, Twój komentarz może pojawić się z opóźnieniem do 10 minut. Zanim dodasz komentarz -zapoznaj się z zasadami komentowania artykułów.
    QR Code
    Wynagrodzenie minimalne 2023 [quiz]
    certificate
    Jak zdobyć Certyfikat:
    • Czytaj artykuły
    • Rozwiązuj testy
    • Zdobądź certyfikat
    1/15
    Kiedy będą miały miejsce podwyżki minimalnego wynagrodzenia w 2023 roku?
    od 1 stycznia i od 1 lipca
    od 1 stycznia i od 1 czerwca
    od 1 lutego i od 1 lipca
    Następne
    Prawo
    Zapisz się na newsletter
    Zobacz przykładowy newsletter
    Zapisz się
    Wpisz poprawny e-mail
    W praktyce obniżka o 80 groszy. Od 1 kwietnia dwie listy polskich leków ze zniżką. G1 (-10%) i G2 (-15%). [Wykaz producentów i leków]

    Dwie listy polskich leków ze zniżką. G1 (-10%) i G2 (-15) [Wykaz producentów i leków]. Już 1 kwietnia 2024 r.

    Min. Dziemianowicz-Bąk za skróceniem tygodnia pracy jeszcze w tej kadencji Sejmu. MRPiPS ma wyniki pierwszych analiz

    Minister rodziny, pracy i polityki społecznej liczy, że jeszcze w tej kadencji mogłoby dojść do skrócenia tygodnia pracy. Szefowa MRPiPS poinformowała w RMF24, że zleciła Centralnemu Instytutowi Ochrony Pracy analizę efektywności pracy w relacji do liczby godzin przepracowanych w tygodniu.

    Protesty rolników 20 marca 2024 r. Wrocławski magistrat zakazał ich organizacji na terenie administracyjnym Wrocławia

    Jak poinformowano, wrocławski magistrat wydał zakaz organizacji protestów rolniczych na terenie administracyjnym Wrocławia. Chodzi o blokady planowane od środy 20 marca. Prezydent Wrocławia ocenił, że zagrażają one bezpieczeństwu mieszkańców i utrudniają ruch drogowy.

    Protesty rolników 20 marca. Utrudnienia w ruchu w całym kraju. 400 blokad. Które drogi będą nieprzejezdne? [MAPA]

    Na środę zapowiedziano Ogólnopolski Strajk Generalny Rolników. Na drogach w całej Polsce spodziewane są utrudnienia w ruchu. Na mapie rolniczych blokad znalazło się ponad 400 punktów. W stolicy rolnicy zablokują m.in. trasę S2.

    REKLAMA

    Będzie więcej czasu na zakup i montaż silosów finansowanych z KPO

    Opublikowano rozporządzenie w sprawie szczegółowego przeznaczenia, warunków i trybu udzielania wsparcia w zakresie infrastruktury magazynowania służącej zwiększeniu odporności gospodarstw rolnych na kryzysy.

    Rząd: projekt ws. programów dofinansowujących pracowników pomocy społecznej [To nie są podwyżki]

    We wtorek rząd premiera Donalda Tuska zajmie się projektem ws. programów dofinansowujących pracowników pomocy społeczne

    "Portfel seniora, portfelem pełnym". Polityka senioralna jest priorytetem rządu – zapewnił wiceminister rodziny, pracy i polityki społecznej

    Druga waloryzacja, podwyższenie zasiłku pogrzebowego i świadczenia honorowego – takie plany mają rządzący wobec seniorów.

    Z 36.000 zł do 57.000 zł wzrośnie dofinansowanie do utworzenia jednego miejsca w żłobku. Jeszcze w marcu wznowienie naboru do programu „Maluch plus”

    Jak poinformowała w poniedziałek w Olsztynie wiceminister rodziny, pracy i polityki społecznej Aleksandra Gajewska, jeszcze w marcu zostanie wznowiony nabór wniosków do programu „Maluch plus”. W województwie warmińsko-mazurskim jest obecnie 65 gmin, w których nie ma żadnej formy, przewidzianej przez ustawę, opieki nad dziećmi do 3. roku życia.

    REKLAMA

    Badania okresowe. Kto za nie zapłaci, gdy pracownik wykonał je w innej placówce niż ta, do której został skierowany?

    Koszty badań profilaktycznych wykonywanych przez pracownika ponosi pracodawca. Ale czy ma wpływ na to, ile za nie zapłaci, czy musi zwrócić każdą kwotę?

    Od kwietnia wraca 5 proc. VAT na żywność. Co podrożeje? [tabela]

    Od 1 kwietnia 2024 roku żywność znów będzie objęta 5% VAT. Za jakie produkty żywnościowe zapłacimy teraz więcej? Oto tabela z tymi produktami żywnościowymi.

    REKLAMA