Rada Ministrów przyjęła 14 listopada 2025 r. projekt ustawy o zmianie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz niektórych innych ustaw, wprowadzający do polskiego systemu prawnego możliwość pozasądowego rozwiązania małżeństwa. Projekt Ministerstwa Sprawiedliwości przewiduje, że rozwód będzie możliwy na podstawie zgodnych oświadczeń małżonków składanych przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego.
- Rozwód małżonków w aktualnym stanie prawnym
- Nowy pomysł Ministra Sprawiedliwości: rozwód poza sądem
- Kto będzie mógł rozwieść się poza sądem?
- Procedura rozwodu pozasądowego
- Skutki prawne rozwodu przed USC
- Koszty i opłaty
- Rejestr rozwodów pozasądowych
- Odmowa odebrania zapewnień małżonków lub przyjęcia ich oświadczeń o rozwiązaniu małżeństwa
- Sąd może unieważnić rozwód pozasądowy
- Kiedy nowe przepisy wejdą w życie
Rozwód małżonków w aktualnym stanie prawnym
Aktualnie w Polsce, zgodnie z obecnie obowiązującym stanem prawnym małżeństwo może zostać rozwiązane wyłącznie przez rozwód orzeczony przez sąd. Niezbędną przesłanką rozwodu jest zupełny i trwały rozkład pożycia (art. 56 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dalej: k.r.o.). Obecne prawo pozwala na rozwiązanie związku małżeńskiego tylko wtedy, gdy wobec ustania więzi małżeńskich relacja rodzinna między małżonkami już faktycznie nie istnieje oraz nie ma prognoz na jej wznowienie. Ale mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli po jego orzeczeniu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 56 § 2 k.r.o.). Rozwód nie jest też dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 56 § 3 k.r.o.).
W dzisiejszym stanie prawnym sądowy tryb rozwodowy jest obowiązkowy niezależnie od tego, czy małżonkowie pozostają konflikcie, czy też zgodnie dążą do rozwiązania związku, który faktycznie już nie funkcjonuje. Do uzyskania rozwodu jest konieczne zainicjowanie procesu sądowego przez wytoczenie przez jednego z małżonków powództwa skierowanego przeciwko drugiemu małżonkowi, nawet gdy małżonkowie chcieliby wspólnie i zgodnie przejść przez procedurę rozwodową. Obligatoryjne postępowanie sądowe ma przy tym zastosowanie bez względu na to, jak długo trwało małżeństwo oraz czy pochodzą z niego dzieci.
Nowy pomysł Ministra Sprawiedliwości: rozwód poza sądem
Projekt resortu sprawiedliwości wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społecznym, wprowadzając możliwość prostszego i szybszego zakończenia małżeństw, które faktycznie przestały funkcjonować. Nowe przepisy pozwolą sprawniej rozwiązywać niesporne sprawy rozwodowe, odciążą sądy, wzmocnią autonomię małżonków i będą sprzyjały popularyzacji pozasądowych metod rozwiązywania sporów.
- Proponujemy rozwiązanie, które uprości procedurę rozwodową w przypadku pełnej zgody małżonków i braku przeszkód natury prawnej, a jednocześnie zapewni kontrolę państwa oraz ochronę zasad trwałości małżeństwa i dobra dziecka - mówi Arkadiusz Myrcha, Wiceminister Sprawiedliwości.
Każdego roku do sądów trafia 50-60 tys. pozwów o rozwód, z czego ok. 30-40% stanowią małżeństwa bez małoletnich dzieci. Mówimy więc o zmianie znacznej, a nie jedynie symbolicznej – podkreśla Minister.
Wprowadzenie możliwości pozasądowego rozwiązania małżeństwa jest także rekomendowane przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Rodzinnego przy Ministrze Sprawiedliwości RP
Kto będzie mógł rozwieść się poza sądem?
Pozasądowa procedura rozwodowa będzie dostępna dla małżeństw, między którymi nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia. To podstawowy warunek, bez którego rozwód nie jest możliwy. Dodatkowo konieczne jest spełnienie kilku wymogów:
• małżonkowie muszą zgodnie chcieć rozwiązać swoje małżeństwo bez orzekania o winie,
• nie mają wspólnych małoletnich dzieci,
• ich małżeństwo trwało co najmniej rok,
• między małżonkami nie toczy się już sprawa o rozwód, o separację z żądaniem rozwodu ani o unieważnienie małżeństwa.
Z proponowanego rozwiązania będą mogli skorzystać zarówno małżonkowie – obywatele polscy, jak i cudzoziemcy zamieszkujący w Polsce, ale tylko wówczas, gdy nie posiadają wspólnego obywatelstwa.
Na podstawie dokumentów tożsamości małżonków kierownik urzędu stanu cywilnego będzie weryfikować ich obywatelstwo. Jeżeli małżonkowie nie są oboje obywatelami polskimi, niezbędne jest stwierdzenie, że nie posiadają oni żadnego innego wspólnego obywatelstwa, ale mają w Polsce miejsce zamieszkania (choć niekoniecznie w ramach tego samego gospodarstwa domowego). Niezależnie do weryfikacji ze strony kierownika urzędu stanu cywilnego, w ramach zapewnień przewidzianych ustawą, sami małżonkowie składają, pod rygorem odpowiedzialności karnej, oświadczania dotyczące ich obywatelstwa i ewentualnie także miejsca zamieszkania.
Procedura będzie dostępna tylko wtedy, gdy oboje małżonkowie zgodzą się także na sam tryb jej przeprowadzenia. W każdym przypadku pozostanie możliwość wyboru tradycyjnej drogi sądowej.
Zależy nam, by procedura była prosta, przejrzysta i przewidywalna. Wprowadzamy rozwiązanie, które pozwala na zakończenie związku w sposób szybki i bezkonfliktowy, gdy oboje małżonkowie są w pełni zgodni co do swojej decyzji. Jednocześnie zachowujemy prawo wyboru - zawsze istnieje możliwość skierowania sprawy do sądu - zaznacza Myrcha.
Rozwód przed dowolnie wybranym kierownikiem USC
Omawiany projekt nowelizacji przyjmuje koncepcję tzw. „odmiejscowienia” czynności podejmowanych przez małżonków w urzędzie stanu cywilnego, co wpisuje się w dotychczasowe rozwiązania Prawa o aktach stanu cywilnego. Poszczególne czynności niżej opisanej procedury rozwodu pozasądowego mogą być dokonywane przed wybranym przez małżonków (dowolnym) kierownikiem urzędu stanu cywilnego w Polsce.
Procedura rozwodu pozasądowego
Projekt przewiduje dwa etapy procedury pozasądowego rozwiązania małżeństwa.
• Etap pierwszy – zapewnienia
Małżonkowie wspólnie (jednocześnie) stawiają się w urzędzie stanu cywilnego i składają pisemne zapewnienia, że spełniają ustawowe warunki rozwodu. Kierownik USC weryfikuje te przesłanki na podstawie dokumentów (dowody, akt małżeństwa, rejestr PESEL, obywatelstwo), a w razie wątpliwości może żądać dodatkowych dokumentów. Jeśli warunki nie są spełnione – odmawia przyjęcia zapewnień i wskazuje drogę sądową.
Na tym etapie małżonkowie otrzymują też pouczenie o skutkach rozwodu oraz informację o dostępnych formach wsparcia w kryzysie małżeńskim. Złożenie zapewnień nie oznacza jeszcze rozwodu. Od tego momentu musi upłynąć co najmniej miesiąc „na namysł” (tempus deliberandi). Zapewnienia zachowują ważność przez 6 miesięcy – jeśli w tym czasie procedura nie zostanie zakończona, konieczne będzie jej ponowne rozpoczęcie.
Ministerstwo Sprawiedliwości wskazuje, że niezbędną przesłanką rozpoczęcia procedury rozwiązania małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego jest okoliczność, że w polskim rejestrze stanu cywilnego znajduje się akt małżeństwa.
Ministerstwo Sprawiedliwości zauważa także, że możliwe jest, że akt małżeństwa nie figuruje w elektronicznym rejestrze stanu cywilnego, ponieważ małżeństwo zostało zawarte przed wejściem w życie ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego z 2014 r. Oznacza to, że po zawarciu związku sporządzono tradycyjny (papierowy) akt małżeństwa znajdujący się w odpowiedniej księdze stanu cywilnego przechowywanej w jednym z urzędów stanu cywilnego w Polsce. W takim przypadku, jeśli akt małżeństwa nie został wcześniej przeniesiony do rejestru stanu cywilnego, kierownik urzędu stanu cywilnego z urzędu musi rozpocząć procedurę przeniesienia takiego aktu do rejestru.
• Etap drugi – oświadczenia
Po upływie co najmniej miesiąca od złożenia zapewnień, ale nie później niż w ciągu 6 miesięcy, małżonkowie ponownie stawiają się razem w urzędzie i składają zgodne oświadczenia o rozwiązaniu małżeństwa. Każdy z małżonków dodatkowo oświadcza, że:
• nastąpił między nimi zupełny i trwały rozkład pożycia.
• nie toczy się między nimi sprawa o rozwód, separację lub unieważnienie małżeństwa,
• posiadają obywatelstwo polskie, a w przypadku cudzoziemców, że nie mają wspólnego obywatelstwa i mają miejsce zamieszkania w Polsce,
• nie mają wspólnych małoletnich dzieci.
Wszystkie oświadczenia – z wyjątkiem potwierdzenia rozkładu pożycia – składane są pod rygorem odpowiedzialności karnej. Każdy z małżonków w osobnym oświadczeniu potwierdza świadomość tej odpowiedzialności.
Kierownik urzędu stanu cywilnego weryfikuje spełnienie przesłanek, a następnie dokonuje wpisu w rejestrze stanu cywilnego. Z chwilą tego wpisu małżeństwo zostaje rozwiązane.
Co ważne rozwód pozasądowy będzie w pełni uznawany również w innych państwach Unii Europejskiej, na równi z rozwodami orzekanymi przez sądy.
Skutki prawne rozwodu przed USC
Pozasądowy rozwód wywołuje skutki identyczne jak rozwód orzeczony przez sąd, w tym:
• zmianę stanu cywilnego,
• ustanie wspólności majątkowej i obowiązków małżeńskich,
• możliwość podziału majątku, ustania dziedziczenia czy dochodzenia alimentów,
• prawo powrotu małżonka rozwiedzionego do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.
Projekt przewiduje także możliwość unieważnienia rozwodu pozasądowego w razie wad oświadczeń woli – w takim przypadku sprawę rozstrzygać będzie sąd.
Koszty i opłaty
Projekt przewiduje odpłatność za czynności urzędowe – 300 zł za każdy z dwóch etapów procedury oraz 20 zł opłaty skarbowej za wydanie stosownego zaświadczenia.
Rejestr rozwodów pozasądowych
Jak wyjaśnia Ministerstwo Sprawiedliwości, każdy z przedstawionych wcześniej etapów procedury rozwiązania małżeństwa może mieć miejsce w innym urzędzie stanu cywilnego. Decyzję co do tego, w którym urzędzie dopełnić określonych formalności podejmują małżonkowie. Zdaniem resortu sprawiedliwości cała procedura przebiegnie najszybciej i najbardziej sprawnie, jeśli poszczególne czynności (w tym zwłaszcza złożenie oświadczeń wymaganych podczas drugiego etapu) zostaną dokonane przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego właściwym ze względu na miejsce sporządzenia aktu małżeństwa. Kierownik ten, będący „gospodarzem aktu małżeństwa”, może wówczas niezwłocznie dołączyć do aktu wzmiankę dodatkową o rozwodzie pozasądowym. Otwiera to możliwość uzyskania przez małżonków odpisu aktu małżeństwa z adnotacją/wzmianką o rozwiązaniu związku małżeńskiego jeszcze podczas tej samej wizyty w urzędzie stanu cywilnego. Jeżeli natomiast złożenie pisemnych zapewnień małżonków (etap 1) lub ich ustnych oświadczeń (etap 2) dokonane zostało w innym urzędzie stanu cywilnego, dopełnienie całej procedury – w postaci dołączenia stosownej wzmianki dodatkowej – zawsze będzie miało miejsce w urzędzie stanu cywilnego właściwym dla sporządzenia aktu małżeństwa. Może się z tym wiązać konieczność oczekiwania na zarejestrowanie rozwiązania małżeństwa, choć projektowana regulacja zakłada, że powinno to nastąpić niezwłocznie.
Omawiany projekt przewiduje też utworzenie, w ramach rejestru stanu cywilnego, odrębnego rejestru rozwodów pozasądowych. Jest to rozwiązanie wzorowane na funkcjonującym od 2015 r. rejestrze uznań.
W rejestrze rozwodów pozasądowych, do którego dostęp będzie miał każdy kierownik urzędu stanu cywilnego, gromadzone będą informacje dotyczące złożonych przez małżonków zapewnień, ich oświadczeń o rozwiązaniu małżeństwa, a także – w niektórych przypadkach – oświadczeń o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa. W rejestrze zamieszczane będą także elektroniczne odpisy odpowiednich dokumentów, na podstawie których możliwe będzie dołączenie – przez kierownika urzędu stanu cywilnego właściwego ze względu na miejsce sporządzenia aktu małżeństwa – wzmianek dodatkowych o rozwiązaniu małżeństwa oraz (ewentualnie) o zmianie nazwiska. Dzięki wskazanemu rozwiązaniu procedura rozwodu pozasądowego będzie się mogła zakończyć zanim do urzędu właściwego ze względu na miejsce sporządzenia aktu małżeństwa dotrą wszystkie niezbędne dokumenty w tradycyjnej (papierowej) formie.
Ważnym zadaniem rejestru rozwodów pozasądowych będzie także odnotowywanie przypadków odmowy odebrania przez kierownika urzędu stanu cywilnego pisemnych zapewnień małżonków lub przyjęcia ich ustnych oświadczeń o rozwiązaniu małżeństwa. Istotnie ograniczy to możliwość nadużywania lub obejścia przepisów ustawy poprzez próby ponownego złożenia zapewnień lub oświadczeń w różnych urzędach stanu cywilnego w sytuacji, gdy wcześniej miała już miejsce umotywowana odmowa przyjęcia takich zapewnień lub oświadczeń.
Odmowa odebrania zapewnień małżonków lub przyjęcia ich oświadczeń o rozwiązaniu małżeństwa
We wszystkich przypadkach, w których kierownik urzędu stanu cywilnego stwierdzi brak którejkolwiek z ustawowych przesłanek rozwodu pozasądowego (lub gdy stwierdzi istnienie przesłanki negatywnej), będzie zobowiązany do odmowy odebrania od małżonków zapewnień lub oświadczeń o rozwiązaniu małżeństwa.
Powodem odmowy mogą być w szczególności:
- brak wymaganego co najmniej rocznego „stażu małżeńskiego”,
- brak aktu małżeństwa w rejestrze stanu cywilnego,
- niezachowanie minimalnego terminu 1 miesiąca od chwili złożenia pisemnych zapewnień lub przekroczenie terminu 6 miesięcy od tej chwili,
- posiadanie przez małżonków wspólnych małoletnich dzieci,
- brak zgodnych oświadczeń o zupełnym i trwałym rozkładzie pożycia,
- ujawnienie się okoliczności wskazujących na wystąpienie wady oświadczenia woli,
- brak wspólnego obywatelstwa polskiego małżonków lub brak miejsca zamieszkania w Polsce przy założeniu braku jakiegokolwiek wspólnego obywatelstwa itp.
W przypadku odmowy, kierownik USC zawiadamia małżonków na piśmie utrwalonym w postaci papierowej albo w postaci elektronicznej o przyczynach odmowy i poucza o możliwości ewentualnego domagania się rozwiązania małżeństwa przed sądem.
Odmowa kierownika USC nie jest decyzją administracyjną i nie podlega zaskarżeniu. Każdy z małżonków zainteresowanych rozwiązaniem małżeństwa będzie mógł jednak wówczas wystąpić do sądu z pozwem o rozwód.
Odmowa odebrania zapewnień małżonków lub ich oświadczeń o rozwiązaniu małżeństwa podlega odnotowywaniu w rejestrze rozwodów pozasądowych, co ma przeciwdziałać próbom rozwiązania małżeństwa w innym urzędzie stanu cywilnego.
Niezależnie od powyższego zakłada się, że w razie zmiany okoliczności, jeżeli odpadnie występująca wcześniej przeszkoda wyłączająca rozwiązanie małżeństwa w drodze rozwodu pozasądowego, małżonkowie będą mogli złożyć zapewnienia, a następnie oświadczyć wolę rozwiązania małżeństwa – w tym samym lub innym urzędzie – mimo wcześniejszej odmowy kierownika urzędu stanu cywilnego.
Sąd może unieważnić rozwód pozasądowy
Projekt przewiduje, że w wyjątkowych przypadkach możliwe będzie unieważnienie rozwodu pozasądowego na skutek orzeczenia sądu. Do okoliczności tych zaliczono wady oświadczeń woli małżonków występujące przy wyrażaniu przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego woli rozwiązania małżeństwa (etap 2), jak również ujawnienie, że w chwili wyrażania tej woli małżonkowie mieli wspólne małoletnie dzieci.
Naruszenie innych wymagań (przesłanek) rozwodu pozasądowego nie powinno dawać podstawy do jego unieważnienia (zakwestionowania). W praktyce takie sytuacje mogłyby się pojawić zupełnie wyjątkowo. Projektowana, kilkuetapowa procedura pozasądowego rozwiązania małżeństwa z udziałem kierownika urzędu stanu cywilnego powinna pozwolić na wcześniejsze wykrycie ewentualnych nieprawidłowości.
Oświadczenie o rozwiązaniu małżeństwa będzie dotknięte wadą pozwalającą na unieważnienie rozwodu pozasądowego, jeżeli małżonek, który je składał, działał:
a) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
b) pod wpływem bezprawnej groźby drugiego małżonka lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe; albo
c) pod wpływem błędu, wywołanego podstępnie przez drugiego małżonka, uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby małżonek nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia o rozwiązaniu małżeństwa; podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem drugiego małżonka, jeżeli ten o podstępie wiedział.
Na wadę oświadczeń woli będzie mógł się powołać tylko ten małżonek, który złożył wadliwe oświadczenie.
Przewiduje się również konieczność wykazania dodatkowej przesłanki unieważnienia rozwodu pozasądowego, jaką jest okoliczność, że za dalszym trwaniem małżeństwa przemawia dobro rodziny. Należy bowiem unikać „reaktywowania” małżeństw, które w praktyce już nie funkcjonują.
Przewidziano także negatywne przesłanki zasadności powództwa o unieważnienie rozwodu pozasądowego, do których należą:
- w każdym przypadku – śmierć któregokolwiek z małżonków lub okoliczność, że którykolwiek z małżonków zawarł związek małżeński;
- przy wadach oświadczeń woli – upływ określonego terminu;
- przy stwierdzeniu, że w chwili złożenia oświadczeń o rozwiązaniu małżeństwa małżonkowie mieli wspólne małoletnie dzieci – okoliczność, że w chwili orzekania (zamknięcia rozprawy) małżonkowie już takich dzieci nie mają..
W razie uwzględnienia powództwa, prawomocne orzeczenie sądu będzie podstawą do dołączenia do aktu małżeństwa kolejnej wzmianki dodatkowej o unieważnieniu rozwodu pozasądowego, co będzie oznaczać, że małżeństwo dalej trwa jako ważne i skuteczne.
Orzeczenie o unieważnieniu rozwodu sądowego wywołuje skutek ex tunc, co nakazuje przyjąć, że nigdy nie doszło do ustania małżeństwa. W drodze wyjątku zakłada się, że unieważnienie rozwodu pozasądowego nie powinno wpływać na nazwiska, jakie małżonkowie noszą w chwili uprawomocnienia się wyroku. Dotyczy to sytuacji małżonka, który na podstawie art. 59 k.r.o. powrócił do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa.
Unieważnienie rozwodu pozasądowego nie będzie też wpływać na pochodzenie dziecka urodzonego po złożeniu przez małżonków oświadczeń o rozwiązaniu małżeństwa. Ojcostwo takiego dziecka mogło już zostać wcześniej formalnie ustalone i nie ma podstaw do podważania tych ustaleń. Jeśli zaś nie doszło do ustalenia pochodzenia dziecka urodzonego po złożeniu przez małżonków oświadczeń o rozwiązaniu małżeństwa, doświadczenie życiowe nakazuje przyjąć, że dziecko to najpewniej nie pochodzi od męża matki, a zatem także w tym przypadku zasadne jest wyłączenie domniemania z art. 62 k.r.o. w okresie po upływie 300 dni od dnia rozwiązania małżeństwa w drodze rozwodu pozasądowego, który został następnie unieważniony.
Unieważnienie rozwodu pozasądowego powinno skutkować przyjęciem, że od chwili wadliwie dokonanego rozwiązania małżeństwa (czyli złożenia przez małżonków zgodnych oświadczeń o rozwiązaniu małżeństwa) strony łączy ustrój rozdzielności majątkowej. Wymaga tego bezpieczeństwo obrotu prawnego. Po przeprowadzeniu rozwodu pozasądowego (następnie unieważnionego) mogło bowiem dojść do podziału majątku wspólnego lub dokonania czynności prawnych z osobami trzecimi (w tym wierzycielami). Wskazana tu rozdzielność majątkowa nie stanowi przymusowego ustroju majątkowego i będzie mogła zostać zmieniona przez małżonków (ze skutkiem na przyszłość) na zasadach ogólnych, w drodze umowy majątkowej małżeńskiej.
O unieważnieniu rozwodu pozasądowego orzekał będzie sąd w procesie cywilnym w postępowaniu odrębnym w sprawach małżeńskich. Procedura ta będzie oparta na zbliżonych zasadach do obowiązującej regulacji dotyczącej unieważnienia małżeństwa. W tym celu konieczne są zmiany w Kodeksie postępowania cywilnego, w tym zmiana art. 425 k.p.c., dodanie art. 448 § 3 k.p.c., a także zmiana art. 449 § 1 oraz art. 451 § 2 k.p.c.
Opłata sądowa od pozwu o unieważnienie rozwodu pozasądowego wynosiła będzie 200 zł – zmieniony art. 27 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 959 i 1237 oraz z 2025 r. poz. 769). Wysokość tej opłaty będzie zatem taka sama jak w przypadku pozwu o unieważnienie małżeństwa.
Opłata skarbowa w wysokości 20 zł należna będzie od wydania zaświadczenia, o którym mowa w art. 36 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Rady (UE) 2019/1111.
Kiedy nowe przepisy wejdą w życie
Omawiany projekt nowelizacji zostanie teraz skierowany do prac w Sejmie. Nowe przepisy mają wejść w życie po upływie 12 miesięcy od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
Źródło: Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw - UDER24.