Niedozwolone metody prowadzenia przesłuchań w postępowaniu karnym

Podstawowe kwestie związane z trybem przeprowadzania przesłuchań zostały uregulowane w art. 171 k.p.k.  Zgodnie z tym przepisem, podstawową zasadą jaka rządzi przesłuchaniem jest zasada swobodnej wypowiedzi przesłuchiwanego zgodnie, z którą osobie przesłuchiwanej należy umożliwić swobodne wypowiedzenie się w granicach określonych celem danej czynności, a dopiero następnie można zadawać pytania zmierzające do uzupełnienia, wyjaśnienia lub kontroli wypowiedzi.

Zakazane jest zadawanie pytań sugerujących odpowiedź i nieistotnych - pytania tego typu powinny być uchylane przez organ przesłuchujący. 

W celu ochrony swobody wypowiedzi przesłuchiwanego, w art. 171 k.p.k. określono metody jakich stosowanie w czasie przesłuchania jest zabronione, z tego względu, że ich zastosowanie ogranicza lub wyłącza swobodę wypowiedzi osoby przesłuchiwanej.

Przymus, podstęp i bezprawna groźba

Zabronione jest stosowanie w stosunku do przesłuchiwanego przymusu. Chodzi tu o przymus wszelkiego rodzaju – zarówno przymus fizyczny, jak i psychiczny. Najbardziej rozpoznawalnym przykładem przymusu jest stosowanie tortur  w trakcie przesłuchania. Przymus może polegać również na ograniczenie możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb fizjologicznych organizmu (np. wyłączenie snu).[1]

Choć nie zostało to wprost wskazane w art. 171 k.p.k., to w piśmiennictwie przyjmuje się, że niedozwolone jest stosowanie podstępu względem przesłuchiwanego. Istotą podstępu jest wprowadzenie przesłuchiwanego w błąd, wykorzystanie jego błędu lub czynienie niedozwolonych obietnic[2]. Podstępem będą więc np. niemożliwe do spełnienia obietnice prokuratora względem oskarżonego w zamian za przyznanie się do winy lub określone zeznania.

Zakazane jest stosowanie w stosunku do przesłuchiwanego bezprawnej groźby. Pojęcie groźby bezprawnej zostało zdefiniowane w art. 115 § 12 k.k., zgodnie, z którym groźbą bezprawną jest zarówno groźba popełnienia przestępstwa na szkodę określonej osoby lub osoby jej najbliżej, jak i groźba spowodowania postępowania karnego lub rozgłoszenia wiadomości uwłaczającej czci zagrożonego lub jego osoby najbliższej (chyba, że ma ona jedynie na celu ochronę prawa naruszonego przestępstwem). W ramach przesłuchania pojęcie groźby należy potraktować szerzej niż tylko na gruncie k.k.  – przykładowo, za groźbę uznać można również szantaż organu przesłuchującego względem przesłuchiwanego (np. zapowiedź tymczasowego aresztowania w stosunku do matki kilkumiesięcznego dziecka)[3].

Hipnoza, środki chemiczne i techniczne

Drugą grupą niedozwolonych metod przesłuchania, jest zastosowanie hipnozy, środków chemicznych i technicznych. Metody te należą do grupy środków, które wpływają na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mają na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.

Choć stosowanie hipnozy jest dopuszczalne w toku postępowania karnego, to jednak nie ma możliwości jej zastosowania w toku przesłuchania. W czasie hipnozy osoba zahipnotyzowana jest podatna na sugestie hipnotyzera, co w sposób oczywisty wpływa na swobodę jej wypowiedzi.

Zabronione jest również stosowanie środków chemicznych, które wpłyną na procesy psychiczne przesłuchiwanego. Nie jest dopuszczalne więc zastosowanie na osobie przesłuchiwanej narkoanalizy – zabiegu polegającego na wywołaniu u pacjenta, za pomocą środków farmakologicznych, stanu psychicznego przypominającego hipnozę. Przesłuchiwana nie powinna być również osoba znajdująca się pod wpływem alkoholu lub innym środków odurzających.

Niedozwolone jest również stosowanie środków technicznych, które mają na celu kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem. Chodzi tu o przede wszystkim o zastosowanie wariografu (poligraf, potocznie ,,wykrywacz kłamstw”) w stosunku do przesłuchiwanego. Choć w toku postępowania karnego istnieje możliwość zastosowania wariografu (w celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów), to jednak nie dotyczy to przesłuchania.

Skutek przesłuchania z zastosowaniem niedozwolonych metod

Użycie opisanych metod jest bezwzględnie niedozwolone – prawo w żadnym wypadku nie przewiduje możliwości zastosowania w/w środków w trakcie przesłuchania. W związku z tym skutek przesłuchania z zastosowaniem niedozwolonych metod może być tylko jeden – wszelkiego rodzaju wyjaśnienia, zeznania oraz oświadczenia złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew w/w zakazom nie mogą stanowić dowodu. Oznacza to, że nie mogą zostać wykorzystane na niekorzyść (albo na korzyść) oskarżonego.

Opracowano na podstawie:

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1987)

[1] J. Skorupka (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Warszawa 2016, komentarz do art. 171 k.p.k.,

[2] Tamże,

[3] Tamże.