Nie każda choroba daje prawo do orzeczenia o niepełnosprawności na stałe. W 2025 roku lista 208 jednostek schorzeń została podzielona na dwie grupy: część daje bezterminowe orzeczenie automatycznie, inne jedynie wskazania do rehabilitacji lub wsparcia czasowego. Sprawdź, jakie są różnice i co zrobić, aby nie stracić prawa do świadczeń.
- Co oznacza bezterminowe orzeczenie o niepełnosprawności?
- Dlaczego nie wszystkie choroby dają bezterminowe orzeczenie?
- Dlaczego katalog 208 chorób zmienia zasady gry?
- Jakie nowe choroby trafiły do katalogu w 2025 roku?
- Tabela: Choroby uprawniające do bezterminowego i czasowego orzeczenia (2025)
- Jak sprawdzić, do której grupy należy Twoja choroba?
- Co zrobić, jeśli dostałeś orzeczenie czasowe, a choroba jest nieodwracalna?
- Czy komisja może wydać czasowe orzeczenie mimo choroby z listy 150?
- Jakie korzyści daje bezterminowe orzeczenie w 2025 roku?
- Podstawa prawna
Co oznacza bezterminowe orzeczenie o niepełnosprawności?
Bezterminowe orzeczenie to dokument wydawany na czas nieokreślony. Osoba, która je otrzyma, nie musi już co kilka lat stawać przed komisją, zbierać dokumentacji medycznej i udowadniać, że choroba nadal istnieje.
To rozwiązanie daje:
- stabilność – świadczenia i ulgi są gwarantowane bez dodatkowych procedur,
- spokój – brak stresu związanego z kolejnymi komisjami,
- bezpieczeństwo finansowe – zasiłki i dodatki nie przepadają,
- możliwość planowania – łatwiej organizować rehabilitację, edukację czy pracę.
Wcześniej żyliśmy w strachu, że komisja coś zmieni. Teraz możemy skupić się na leczeniu syna, a nie na papierach – mówi jedna z mam dzieci z SMA. – Dla osób przewlekle chorych czy ich rodzin ma to ogromne znaczenie.
Dlaczego nie wszystkie choroby dają bezterminowe orzeczenie?
Od kwietnia 2025 roku obowiązuje lista 208 jednostek chorobowych. Ustawodawca wyraźnie podzielił je na dwie kategorie:
- 150 chorób – które dają automatyczne prawo do orzeczenia bezterminowego,
- 58 chorób – które uprawniają jedynie do czasowych orzeczeń, najczęściej na kilka lat.
Dlaczego taki podział? Część schorzeń ma przebieg zmienny. U jednych pacjentów stan się pogarsza, u innych stabilizuje. Państwo uznało więc, że konieczna jest kontrola i ponowna ocena sytuacji zdrowotnej co pewien czas.
Dlaczego katalog 208 chorób zmienia zasady gry?
W 2025 roku system orzekania przeszedł prawdziwą rewolucję. Zniknęła niepewność związana z arbitralnymi decyzjami komisji, które często różniły się w zależności od miejsca zamieszkania. Po raz pierwszy w polskim prawie pojawiło się jasne powiązanie diagnozy medycznej z prawem do konkretnych uprawnień. To zmiana, na którą czekały tysiące pacjentów i ich rodziny.
Co to oznacza w praktyce?
- Jednakowe zasady w całej Polsce – ta sama diagnoza, określona kodem ICD-10 lub OMIM, daje identyczne prawa w każdym województwie. Koniec z różnicami typu: "u mnie odmówili, ale w innym regionie dali".
- Stabilizacja bez zbędnej biurokracji – osoby z chorobami nieuleczalnymi, np. SMA czy zespołem Retta, wreszcie dostają orzeczenie bezterminowe, bez konieczności odnawiania co kilka lat.
- Mniej stresu i kosztów – nie trzeba już gromadzić dziesiątek zaświadczeń ani przechodzić cyklicznych, drogich badań tylko po to, by udowadniać coś oczywistego.
- Bezpieczniejsze planowanie życia – mając stałe orzeczenie, łatwiej myśleć o rehabilitacji, edukacji czy pracy zawodowej w perspektywie wielu lat, a nie od komisji do komisji.
Jakie nowe choroby trafiły do katalogu w 2025 roku?
Rok 2025 przyniósł duże zmiany w orzekaniu o niepełnosprawności. Katalog schorzeń uprawniających do świadczeń został rozszerzony do 208 jednostek, a oprócz klasycznych kodów ICD-10 wprowadzono również odwołania do systemu OMIM, który obejmuje rzadkie choroby genetyczne.
Nowy wykaz dzieli się na dwie części:
- 150 chorób, które automatycznie dają prawo do wskazań w punktach 7 i 8 orzeczenia, czyli m.in. do stałej opieki i pierwszeństwa w rehabilitacji,
- 58 chorób, które uprawniają tylko do wskazania w punkcie 8 – w ich przypadku orzeczenia są zazwyczaj czasowe.
Wśród schorzeń, które pojawiły się w katalogu, znalazły się m.in. liczne choroby rzadkie i genetyczne, takie jak: achondroplazja, zespół Alströma, zespół Angelmana, choroba Canavan czy zespół Cockayne’a. Włączono również wiele nowych jednostek związanych z metabolizmem i układem nerwowym – np. chorobę Gauchera, gangliozydozy GM1 i GM2, leukodystrofię metachromatyczną, kwasicę izowalerianową czy napadową dyskinezę wywoływaną ruchem.
Na liście znalazły się także poważne zespoły wrodzone i rozwojowe: zespół Kabuki, zespół Mowata-Wilson, zespół Cornelia de Lange, zespół Williamsa, zespół Wolfa-Hirschhorna, a także choroby powodujące ciężkie wady układu kostno-mięśniowego, np. wrodzoną łamliwość kości w ciężkiej postaci czy postępującą kostniejącą fibrodysplazję (FOP).
W katalogu nie zabrakło też jednostek onkologicznych i neurologicznych, takich jak młodzieńcza postać choroby Huntingtona, postępujące porażenie nadjądrowe czy glejaki. Dodano również trisomie (13 – Patau, 18 – Edwardsa), liczne zespoły delecji i duplikacji chromosomowych, a także choroby mitochondrialne (np. zespół Leigha).
To oznacza, że do katalogu trafiło wiele chorób, które wcześniej nie były brane pod uwagę przez komisje orzekające, a które w praktyce prowadzą do trwałej, nieodwracalnej niepełnosprawności. Dzięki temu osoby dotknięte rzadkimi schorzeniami zyskują wreszcie stabilne i bezterminowe orzeczenia, a ich rodziny – realne wsparcie.
Poniżej znajdziesz linki do załączników z pełnymi listami chorób:
- Załącznik A (zawiera 150 chorób uprawniających automatycznie do wskazań w pkt 7 i 8): Załącznik A do wytycznych odnośnie orzekania o niepełnosprawności w wypadku niektórych rzadkich chorób genetycznych
Pełny katalog rzadkich chorób genetycznych o jednorodnym i niezmiennym przebiegu, stanowiący załącznik nr 1 do rozporządzenia, dostępny jest również w przepisach prawa:
- Załącznik B (zawiera 58 chorób uprawniających tylko do pkt 8): Załącznik B do wytycznych odnośnie orzekania o niepełnosprawności w wypadku niektórych rzadkich chorób genetycznych
Tabela: Choroby uprawniające do bezterminowego i czasowego orzeczenia (2025)
Pełna lista znajduje się w rozporządzeniu (Dz.U. 2025 poz. 682), ale żeby łatwiej zrozumieć podział, poniżej przedstawiamy wybrane choroby z obu grup. To zestawienie pokazuje, które schorzenia automatycznie dają prawo do orzeczenia bezterminowego, a które powodują, że decyzja komisji ma charakter czasowy i musi być odnawiana co kilka lat.
| Choroby dające bezterminowe orzeczenie (grupa 150) | Choroby dające czasowe orzeczenie (grupa 58) |
|---|---|
Rdzeniowy zanik mięśni (SMA) | Choroba Charcot-Marie-Tooth |
Ataksja Friedreicha | Dystrofia mięśniowa Emery’ego-Dreifussa |
Choroba Huntingtona (postać młodzieńcza) | Fenyloketonuria |
Padaczka lekooporna | Stwardnienie guzowate |
Zespół Downa | Anemia Fanconiego |
Zespół Retta | Zespół DiGeorge’a (mikrodelecja 22q11.2) |
Mukowiscydoza | Zespół Loeys’a-Dietza |
Mukopolisacharydoza | Tyrozynemia typu 1 |
Choroba Gauchera | Zespół Jouberta |
Glejak wielopostaciowy | Zespół Arnolda–Chiari’ego typ I |
Nowotwory złośliwe w stadium IV | Choroba Pompego |
Amputacje kończyn | Zespół Trachera-Collinsa |
Całkowita utrata wzroku | Zespół Wernera |
Niewydolność nerek wymagająca dializ | Zespół Borjesona-Forssmana-Lehmanna |
Postępujące porażenie nadjądrowe | Galaktozemia klasyczna |
Jak sprawdzić, do której grupy należy Twoja choroba?
Dla wielu osób sam spis 208 chorób może być trudny w interpretacji, dlatego warto wiedzieć, jak podejść do sprawy krok po kroku.
- Sięgnij do oficjalnego rozporządzenia – pełny wykaz znajduje się w załączniku nr 1 do aktu prawnego: Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 lipca 2025 r. (Dz.U. 2025 poz. 682).
- Sprawdź, w której grupie znajduje się Twoje schorzenie – katalog dzieli choroby na dwie części:
- 150 jednostek uprawniających do bezterminowego orzeczenia,
- 58 jednostek dających tylko orzeczenia czasowe.
- Zwróć uwagę na kod choroby – najważniejsze są oznaczenia w klasyfikacjach medycznych:
- ICD-10 – dla większości powszechnie znanych schorzeń,
- OMIM – dla chorób rzadkich i genetycznych, które nie zawsze są opisane w klasycznych klasyfikacjach.
- Nie sugeruj się nazwą potoczną – często choroba w codziennym języku brzmi inaczej niż w dokumentach medycznych. Przykład: zamiast "zespół kruchego chromosomu X" komisja posługuje się kodem OMIM #309550.
- Skonsultuj się z lekarzem prowadzącym – jeśli nie wiesz, jaki kod odpowiada Twojej diagnozie, poproś lekarza o wpisanie kodu ICD-10 lub OMIM do dokumentacji. To właśnie kod, a nie sama nazwa choroby, decyduje o tym, do której grupy trafisz.
- W razie wątpliwości – skontaktuj się z powiatowym zespołem ds. orzekania – urzędnicy mogą pomóc sprawdzić, jak Twoja choroba została zakwalifikowana i czy mieści się w grupie bezterminowej.
Co zrobić, jeśli dostałeś orzeczenie czasowe, a choroba jest nieodwracalna?
Zdarza się, że komisja przyznaje orzeczenie czasowe nawet wtedy, gdy schorzenie w praktyce jest nieuleczalne. W takiej sytuacji:
- złóż odwołanie do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania,
- dołącz dodatkowe opinie specjalistów, historię choroby, wyniki badań,
- jeśli instancja wyższa przyzna Ci rację – orzeczenie zostanie zmienione na bezterminowe.
Pacjenci korzystają z tej procedury coraz częściej – i wiele odwołań kończy się pozytywnie.
Czy komisja może wydać czasowe orzeczenie mimo choroby z listy 150?
Takie przypadki się zdarzają. Powodem może być np. niepełna dokumentacja albo wątpliwości lekarzy co do rokowania. Wtedy warto:
- zebrać dodatkowe dokumenty,
- skonsultować się ze specjalistą prowadzącym,
- odwołać się do wyższej instancji.
Zgodnie z prawem, lista 150 chorób ma pierwszeństwo i powinna skutkować orzeczeniem bezterminowym.
Jakie korzyści daje bezterminowe orzeczenie w 2025 roku?
Bezterminowe orzeczenie to nie tylko brak konieczności ciągłego stawiania się na komisjach. To dokument, który otwiera dostęp do szerokiego pakietu praw, ulg i świadczeń, a w praktyce oznacza dla wielu rodzin ogromną różnicę w codziennym funkcjonowaniu.
Stabilne świadczenia finansowe
Osoby posiadające bezterminowe orzeczenie mogą korzystać m.in. ze świadczenia pielęgnacyjnego, zasiłku pielęgnacyjnego czy dodatków opiekuńczych. Najważniejsze jest jednak to, że świadczenia te nie wymagają ponownego potwierdzania prawa co kilka lat – wystarczy raz uzyskane orzeczenie, aby mieć do nich stały dostęp.
Ulgi podatkowe i oszczędności
Bezterminowe orzeczenie pozwala skorzystać z ulgi rehabilitacyjnej w rozliczeniu PIT, co daje możliwość odliczenia wydatków na leczenie, rehabilitację, leki czy adaptację mieszkania do potrzeb osoby z niepełnosprawnością. To realne oszczędności, które w skali roku mogą wynosić nawet kilka tysięcy złotych.
Ułatwienia w transporcie
Osoby z bezterminowym orzeczeniem mogą wyrobić kartę parkingową, która umożliwia korzystanie z miejsc dla niepełnosprawnych oraz różnych ulg komunikacyjnych. W wielu miastach oznacza to również darmowe lub tańsze przejazdy komunikacją miejską.
Rehabilitacja i opieka
Orzeczenie bezterminowe daje pierwszeństwo w turnusach rehabilitacyjnych finansowanych przez PFRON, a także łatwiejszy dostęp do usług opiekuńczych i specjalistycznej pomocy w ramach gminy. Dzięki temu rehabilitacja i leczenie są bardziej dostępne i mniej obciążające finansowo.
Prostszą drogę do wsparcia instytucjonalnego
Mając stałe orzeczenie, można bez dodatkowych formalności korzystać z wielu programów realizowanych przez MOPS, PCPR czy PFRON – od dofinansowania zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, przez dopłaty do likwidacji barier architektonicznych, po wsparcie asystentów osobistych.