W orzeczeniach o niepełnosprawności pojawiają się oznaczenia od 01‑U do 12‑C. To kody przyczyn niepełnosprawności, które mówią, z jakiego powodu dana osoba ma ograniczenia w funkcjonowaniu. System oznaczeń jest zapisany w rozporządzeniu Ministra Prac. W oficjalnym wykazie znajdziemy m.in. symbol 01‑U (upośledzenie umysłowe), 02‑P (choroby psychiczne) czy 05‑R (upośledzenie narządu ruchu). Warto wiedzieć, co oznaczają poszczególne symbole i jakie ulgi oraz świadczenia mogą z nich wynikać.
- Jak czytać symbole przyczyn niepełnosprawności
- Ulgi transportowe – kiedy przysługuje bezpłatny bilet, a kiedy zniżka?
- Karta parkingowa – dla kogo?
- Dofinansowania PFRON – sprzęt i likwidacja barier
- Prawa pracownicze i edukacyjne
- Jak ubiegać się o świadczenia?
- Podsumowanie
- Podstawa prawna
Jak czytać symbole przyczyn niepełnosprawności
Każdy symbol składa się z dwóch części: numeru i litery. Liczba wskazuje na rodzaj schorzenia, a litera jest skrótem polskiego słowa opisującego grupę chorób. Lista jest zamknięta – orzeczenie może zawierać od jednego do trzech symboli, ale każdy z nich musi stanowić samodzielną przyczynę niepełnosprawności. Dzięki temu łatwiej przypisać odpowiednie świadczenia i ulgi.
Symbole od 01‑U do 12‑C – znaczenie i przykłady świadczeń
Symbol | Co oznacza (przykłady schorzeń) | Typowe ulgi i świadczenia* |
|---|---|---|
01‑U | Upośledzenie umysłowe (np. zespół Downa, zespół Williamsa) | wsparcie edukacyjne, świadczenia dla opiekunów, ulgi w komunikacji |
02‑P | Choroby psychiczne (schizofrenia, depresja lekooporna, choroba afektywna dwubiegunowa) | świadczenia opiekuńcze, asystent osobisty, ulgi rehabilitacyjne |
03‑L | Zaburzenia głosu, mowy i słuchu (głuchota, afazja poudarowa) | dopłaty do aparatów słuchowych, ulgi w komunikacji |
04‑O | Choroby narządu wzroku (jaskra, retinopatia cukrzycowa, AMD) | karta parkingowa, ulgi w transporcie |
05‑R | Upośledzenie narządu ruchu (amputacje, porażenie mózgowe, urazy kręgosłupa) | dopłaty do wózków i sprzętu ortopedycznego, adaptacja mieszkania, karta parkingowa |
06‑E | Epilepsja (padaczka lekooporna, zespół Lennoxa‑Gastauta) | świadczenia opiekuńcze, dopłaty do leczenia |
07‑S | Choroby układu oddechowego i krążenia (POChP, ciężka astma, niewydolność serca) | ulgi podatkowe, zasiłki z MOPS, dofinansowanie leczenia |
08‑T | Choroby układu pokarmowego (choroba Crohna, przewlekłe zapalenie trzustki, marskość wątroby) | specjalistyczna dieta, ulgi rehabilitacyjne |
09‑M | Choroby układu moczowo‑płciowego (niewydolność nerek, dializy, rak pęcherza) | ulgi w leczeniu, zasiłek pielęgnacyjny |
10‑N | Choroby neurologiczne (udar mózgu, stwardnienie rozsiane, Parkinson, urazy rdzenia kręgowego) | dofinansowanie PFRON, sprzęt ortopedyczny, świadczenia opiekuńcze |
11‑I | Inne schorzenia (cukrzyca z powikłaniami, mukowiscydoza, choroby metaboliczne) | ulgi podatkowe, pomoc socjalna, świadczenia pielęgnacyjne |
12‑C | Całościowe zaburzenia rozwojowe (autyzm, zespół Aspergera, zespół Retta) | indywidualne nauczanie, asystent osobisty, świadczenia dla opiekunów |
*Zakres świadczeń może się różnić w zależności od stopnia niepełnosprawności (lekki, umiarkowany, znaczny) oraz od lokalnych uchwał.
Podstawa wymiaru zasiłków chorobowych
Ulgi transportowe – kiedy przysługuje bezpłatny bilet, a kiedy zniżka?
Przykładem konkretnej ulgi są bezpłatne i ulgowe przejazdy komunikacją miejską. W Warszawie osoby powyżej 26. roku życia z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności jeżdżą za darmo, a w przypadku stopnia umiarkowanego, także niepełnosprawni z symbolami 04‑O, 01‑U, 12‑C i 03‑L. 50‑procentową zniżkę dostają natomiast dorośli z umiarkowanym stopniem i symbolami 10‑N, 05‑R, 11‑I, 07‑S, 09‑M, 08‑T, 02‑P i 06‑E. Osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności nie mają prawa do bezpłatnych lub ulgowych przejazdów.
Podobne zasady obowiązują w wielu innych miastach, choć warto upewnić się w lokalnym ZTM lub MZK.
Karta parkingowa – dla kogo?
Karta parkingowa uprawnia do parkowania na miejscach dla osób z niepełnosprawnością i do niestosowania się do niektórych znaków drogowych. Karta przysługuje, gdy w orzeczeniu odnotowano znaczne ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się oraz spełniono dodatkowe kryteria.
Osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności muszą mieć symbol 04‑O, 05‑R lub 10‑N. Inaczej karty nie dostaną. Wniosek składa się osobiście w powiatowym zespole ds. orzekania i trzeba dostarczyć oryginał orzeczenia oraz zdjęcie.
Dofinansowania PFRON – sprzęt i likwidacja barier
Osoby z symbolami 05‑R, 10‑N, 01‑U, 12‑C i niektórymi innymi mogą liczyć na dofinansowanie z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Najczęściej dotyczy to zakupu sprzętu ortopedycznego (wózki, protezy, aparaty słuchowe) czy likwidacji barier architektonicznych. Na przykład dofinansowanie do zakupu wózka może pokryć nawet 80% kosztu, a likwidacja barier architektonicznych aż do 95% wydatków (jednorazowo). Z możliwości tych korzystają osoby z różnymi kodami przyczyn, ale kluczowe jest udokumentowanie potrzeby i posiadanie odpowiedniego stopnia niepełnosprawności.
Zasiłki i renty – podstawowe świadczenia pieniężne
Zasiłek pielęgnacyjny to stała kwota 215,84 zł wypłacana co miesiąc. Jest przeznaczony dla dzieci z niepełnosprawnością, dorosłych z dużym stopniem niepełnosprawności oraz dorosłych z umiarkowanym stopniem, jeśli niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 21 lat.
Renta socjalna przysługuje osobom całkowicie niezdolnym do pracy z powodu niepełnosprawności, która powstała przed ukończeniem 18 (lub 25 w trakcie nauki) lat – od marca 2024 r. jej wysokość wynosi 1878 zł miesięcznie. Od 2024 r. pojawiło się także świadczenie wspierające, którego wysokość (od 713 zł do ponad 4100 zł) zależy od oceny potrzeby wsparcia przez Wojewódzkie Zespoły ds. Orzekania.
Dzieci z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności mogą otrzymywać dodatek do zasiłku rodzinnego na kształcenie i rehabilitację w wysokości 90–110 zł miesięcznie, wypłacany do 24. roku życia przy kontynuacji nauki.
Prawa pracownicze i edukacyjne
Osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności mają prawo do skróconej normy czasu pracy (max. 8 godzin dziennie i 40 tygodniowo) oraz dodatkowej przerwy na gimnastykę lub wypoczynek. Pracodawca musi zapewnić stanowisko dostosowane do rodzaju schorzenia, a w przypadku zatrudnienia osoby z kodami 01‑U, 02‑P, 12‑C lub łącznie dwóch innych symboli może otrzymać wyższe dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika z PFRON.
Rodzice dzieci z niepełnosprawnością intelektualną (01‑U) i całościowymi zaburzeniami rozwojowymi (12‑C) mogą liczyć na indywidualny program edukacyjno‑terapeutyczny, możliwość nauczania indywidualnego, a często również na asystenta wspomagającego. Osoby z chorobami psychicznymi (02‑P) i neurologicznymi (10‑N) korzystają z rehabilitacji społecznej i zawodowej, a w razie potrzeby z pomocy opiekuna personalnego.
Jak ubiegać się o świadczenia?
Aby skorzystać ze świadczeń, należy mieć aktualne orzeczenie zawierające symbol przyczyny niepełnosprawności oraz stopień (lekki, umiarkowany lub znaczny). Wniosek o zasiłki i dodatki składa się w gminnym lub miejskim ośrodku pomocy społecznej, a w sprawie rent w ZUS.
O dofinansowanie sprzętu rehabilitacyjnego i likwidację barier wnioskuje się w powiatowym centrum pomocy rodzinie lub MOPS. Karta parkingowa i ulgi w transporcie wymagają posiadania odpowiednich symboli i wskazań w orzeczeniu.
Podsumowanie
Symbole od 01‑U do 12‑C nie są przypadkowym kodem w orzeczeniu, określają one przyczynę niepełnosprawności i mają wpływ na to, z jakich ulg i świadczeń można skorzystać. Wiedząc, co oznaczają poszczególne symbole i jakie uprawnienia im odpowiadają, łatwiej wykorzystać dostępne wsparcie: od darmowej komunikacji i karty parkingowej po zasiłki, renty oraz dofinansowania z PFRON. Zawsze warto sprawdzić w swoim urzędzie gminy lub MOPS, które z tych świadczeń przysługują w danym stopniu niepełnosprawności i dla posiadanego symbolu. Prawo zmienia się dynamicznie, a lokalne przepisy mogą różnić się szczegółami.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych