Wiele osób nie wie, że w określonych przypadkach komisja może wydać orzeczenie o niepełnosprawności na czas nieokreślony. Nie chodzi o nazwę choroby ani o to, jak długo ktoś się leczy, ale o jedno: rokowania. To właśnie one decydują, kto dostaje decyzję bezterminową już przy pierwszym wniosku. Sprawdziliśmy, przy jakich schorzeniach komisje orzekają najczęściej na stałe i co w praktyce przesądza o takim rozstrzygnięciu.
- Na jakiej podstawie komisja wydaje bezterminowe orzeczenie o niepełnosprawności ?
- Kto najczęściej dostaje decyzję na zawsze?
- Nowe zasady od 2025 roku
- Jak wygląda procedura uzyskania orzeczenia na stałe?
- Czy orzeczenie bezterminowe może zostać cofnięte?
- Co daje orzeczenie na stałe?
- Podstawa prawna
Stałe orzeczenie to dla wielu osób jeden z najważniejszych dokumentów w życiu. Oznacza koniec cyklicznych wizyt przed komisją, koniec stresu związanego z wygasającymi terminami i koniec konieczności tłumaczenia po raz kolejny tych samych objawów i ograniczeń. Dla osób z chorobami przewlekłymi lub nieodwracalnymi to często ogromna ulga, która daje stabilność życiową, finansową i zawodową.
Na jakiej podstawie komisja wydaje bezterminowe orzeczenie o niepełnosprawności ?
Możliwość uzyskania stałego orzeczenia wynika bezpośrednio z ustawy z 27 sierpnia 1997 r. To właśnie ona daje komisjom powiatowym i wojewódzkim prawo do wydania decyzji bezterminowej, ale tylko wtedy, gdy nie ma żadnych rokowań poprawy. W praktyce wymaga to potwierdzenia, że choroba lub uszkodzenie organizmu ma charakter trwały i nieodwracalny, a stosowane leczenie nie wpływa na przyczynę schorzenia, lecz jedynie redukuje objawy. Lekarz orzecznik musi też uznać, że w świetle aktualnej wiedzy medycznej nie można spodziewać się istotnej poprawy funkcjonowania.
Co ważne: wprowadzenie minimalnych okresów ważności orzeczeń czasowych, takich jak siedem lat dla dorosłych z chorobami genetycznymi, nie zlikwidowało możliwości wydania orzeczenia na stałe. Jeśli stan zdrowia jest nieodwracalny, opcja bezterminowa nadal ma pierwszeństwo.
Kto najczęściej dostaje decyzję na zawsze?
Praktyka orzecznicza pokazuje, że stałe orzeczenia zapadają zwłaszcza w sytuacjach, gdy choroba stale się rozwija, albo w ogóle nie rokuje poprawy. Dotyczy to zarówno schorzeń neurologicznych, jak i genetycznych, metabolicznych, sensorycznych oraz psychicznych. Komisje często przyznają orzeczenie na stałe osobom z zaawansowanymi chorobami układu nerwowego, takimi jak SLA, stwardnienie rozsiane w późnych stadiach czy choroba Parkinsona z utrwalonymi zaburzeniami. W takich przypadkach kluczowa jest dokumentacja z ostatnich miesięcy, potwierdzająca przebieg choroby i skuteczność dotychczasowego leczenia.
Choroby neurologiczne – gdy schorzenie stale postępuje
W przypadku zaawansowanych chorób układu nerwowego decyzje bezterminowe zapadają wyjątkowo często. Dotyczy to takich diagnoz jak SLA, późne stadia stwardnienia rozsianego czy choroba Parkinsona z utrwalonymi zaburzeniami ruchu i równowagi. W tych schorzeniach lekarze nie widzą realnych szans poprawy, a dokumentacja z ostatnich miesięcy pokazuje stały przebieg choroby, ograniczoną skuteczność leczenia i narastające trudności w codziennym funkcjonowaniu.
Uszkodzenia narządów i kończyn – sytuacje bez rokowań poprawy
Stałe orzeczenia są także typowe w przypadku trwałych uszkodzeń ciała, które z definicji nie mają szans na poprawę. Amputacje, utrwalone paraliże, ciężkie ubytki w narządzie ruchu, ślepota obuoczna czy głęboka głuchota prowadzą do natychmiastowej oceny trwałości stanu zdrowia. Komisje analizują przede wszystkim dokumentację operacyjną i opinie specjalistów, które potwierdzają, że funkcje organizmu nie mogą zostać przywrócone. Brak rokowań jest tu oczywisty, dlatego decyzje bezterminowe w tej grupie zapadają szybko i bez kontrowersji.
Choroby genetyczne i metaboliczne – stałe od momentu rozpoznania
W przypadku schorzeń genetycznych i metabolicznych, takich jak zespół Downa, mukowiscydoza czy leukodystrofie, stałe orzeczenia pojawiają się najczęściej już przy pierwszym wniosku. Choroby te mają stały, przewidywalny przebieg, są wrodzone, a ich przyczyny nie dają się usunąć. Komisje opierają się w takich sprawach na wynikach badań genetycznych, dokumentacji specjalistycznej oraz opisach funkcjonowania pacjenta. Ponieważ stan zdrowia nie ulegnie poprawie, a w wielu przypadkach pogarsza się z wiekiem, orzeczenia terminowe nie mają praktycznego uzasadnienia.
Zaburzenia psychiczne i intelektualne – trwałość objawów i brak odpowiedzi na leczenie
Umiarkowana i znaczna niepełnosprawność intelektualna, spektrum autyzmu oraz przewlekłe zaburzenia psychiczne, takie jak schizofrenia czy choroba afektywna dwubiegunowa, często prowadzą do decyzji bezterminowych. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy objawy utrzymują się od lat, nie reagują na leczenie albo jedynie stabilizują funkcjonowanie na określonym poziomie. W praktyce największe znaczenie mają opinie psychiatry i psychologa klinicznego oraz dokumentacja pokazująca ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu, w pracy, relacjach, samodzielności. Jeżeli przebieg choroby jest przewidywalny, a poprawa mało realna, komisje orzekają na czas nieokreślony.
Choroby nowotworowe i skutki leczenia – gdy terapia pozostawia trwałe następstwa
Stałe orzeczenia pojawiają się również u pacjentów onkologicznych, szczególnie wtedy, gdy leczenie radykalne nie jest już możliwe lub gdy skutki terapii mają trwały charakter. Dotyczy to na przykład rozległych deficytów neurologicznych po chemioterapii, usunięcia narządów powodujących trwałe zaburzenia metaboliczne czy utraty sprawności wynikającej z powikłań pooperacyjnych. Komisje analizują dokumentację onkologiczną oraz oceny specjalistów, które potwierdzają, że skutki choroby lub leczenia są trwałe i nieodwracalne. W takich sytuacjach orzeczenia czasowe nie mają uzasadnienia, dlatego decyzje bezterminowe są standardem.
Nowe zasady od 2025 roku
Od 11 czerwca 2025 roku obowiązują nowe minimalne okresy ważności orzeczeń czasowych. Dorośli z chorobami genetycznymi lub zespołem Downa otrzymują orzeczenia nie krótsze niż na siedem lat. W przypadku dzieci minimalny okres to trzy lata, a przy chorobach rzadkich decyzja może być wydana od razu aż do ukończenia 16. roku życia. Zmiana ma odciążyć zarówno rodziny, jak i komisje, których w Polsce jest łącznie ponad trzysta i które każdego roku muszą rozpatrzyć setki tysięcy wniosków.
Jak wygląda procedura uzyskania orzeczenia na stałe?
Wniosek o orzeczenie składa się w powiatowym zespole właściwym dla miejsca zamieszkania. Do dokumentacji należy dołączyć wyniki badań, opinie specjalistów, opisy przebiegu leczenia i rehabilitacji oraz informacje o tym, jak choroba wpływa na codzienną samodzielność. Komisja analizuje zwykle dokumenty z ostatnich dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy, a gdy to konieczne, to kieruje na dodatkowe badania lub konsultacje. Jeżeli stan zdrowia jest trwały i nie rokuje poprawy, zapada decyzja bezterminowa. W pozostałych przypadkach komisja określa czas obowiązywania zgodnie z przepisami.
Czy orzeczenie bezterminowe może zostać cofnięte?
Choć teoretycznie jest to możliwe, w praktyce dochodzi do tego niezwykle rzadko. Według danych resortowych mniej niż jeden procent orzeczeń bezterminowych zostaje później zmienionych. Może się tak stać jedynie wtedy, gdy stan zdrowia ulegnie wyraźnej i trwałej poprawie albo gdy po czasie ujawnią się błędy proceduralne lub nieprawidłowości w dokumentacji. W zdecydowanej większości przypadków stałe orzeczenie pozostaje ważne przez całe życie.
Co daje orzeczenie na stałe?
Najważniejszą korzyścią jest stabilność. Osoba nie musi już co kilka lat wracać przed komisję, dzięki czemu łatwiej planować leczenie, rehabilitację oraz życie zawodowe i rodzinne. Stałe orzeczenie otwiera dostęp do szeregu świadczeń i ulg, takich jak świadczenie wspierające, zasiłek pielęgnacyjny czy ulga rehabilitacyjna. Ułatwia też korzystanie z usług medycznych i sprzętu ortopedycznego, a w wielu sytuacjach daje pierwszeństwo przy turnusach rehabilitacyjnych czy w programach PFRON. Ważnym udogodnieniem jest także możliwość otrzymania karty parkingowej bez konieczności ponownego orzekania.