Ważną pozycją przy rozliczeniu rocznym – oprócz przychodu i zaliczek – są koszty uzyskania przychodu. To właśnie różnica między przychodem uzyskanym przez podatnika w danym roku i przysługującymi kosztami jego uzyskania stanowi dochód. Koszty zostały jednak zróżnicowane. Dla części przychodów zostały określone kwotowo, a w niektórych przypadkach procentowo.
Zasadniczo zgodnie z ogólną definicją, kosztami uzyskania przychodów dla osób fizycznych z poszczególnego źródła są wszelkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów. Oczywiście pod warunkiem że nie zostały one wymienione w katalogu kosztów, które nie podlegają rozliczeniu. Ustawodawca w wielu przypadkach ograniczył koszty bądź kwotowo, bądź też procentowo. I podatnicy muszą o tym pamiętać, wypełniając zeznania roczne.
Koszty pracy
Do kosztów ograniczonych kwotowo należą przede wszystkim koszty z tytułu stosunku służbowego, stosunku pracy, spółdzielczego stosunku pracy oraz pracy nakładczej. W 2005 roku za rok podatkowy nie mogły one wynieść więcej niż:
• 1227 zł (miesięcznie 102 zł 25 gr) – dla podatników, którzy w roku podatkowym uzyskiwali przychody wyłącznie od jednego zakładu pracy,
• 1840 zł 77 gr – dla podatników, którzy w roku podatkowym uzyskiwali przychody równocześnie od więcej niż jednego zakładu pracy,
• 1533 zł 84 gr (miesięcznie 127 zł 82 gr) – dla podatników, których miejsce stałego lub czasowego zamieszkania w roku podatkowym było położone poza miejscowością, w której znajduje się zakład pracy (podatnik dla zastosowania podwyższonych kosztów nie mógł uzyskiwać dodatku za rozłąkę),
• 2300 zł 94 gr – dla podatników, którzy w roku podatkowym uzyskiwali przychody równocześnie od więcej niż jednego zakładu pracy, i których miejsce stałego lub czasowego zamieszkania było położone poza miejscowością, w której znajduje się zakład pracy (również w tym przypadku podwyższone koszty wykluczają uzyskiwanie dodatku za rozłąkę).
WARTO WIEDZIEĆ
Podatnik uzyskujący przychody z działalności wykonywanej osobiście, dla których przewidziano 20-proc. koszty, może je wykazać w wysokości faktycznie poniesionej. Podatnik musi jednak ten fakt udowodnić.
Ustawodawca przewidział sytuację, w której roczne koszty uzyskania przychodów ze stosunku służbowego, stosunku pracy, spółdzielczego stosunku pracy oraz pracy nakładczej w stosunku rocznym można przyjąć w wyższej wysokości. Stanie się tak, jeżeli limity kosztów podanych wyżej są niższe od wydatków poniesionych przez podatnika na dojazd do zakładu lub zakładów pracy środkami transportu. Wówczas w zeznaniu rocznym koszty te mogą być przyjęte, nie w granicach limitów, ale w wysokości wydatków faktycznie poniesionych. Trzeba jednak pamiętać, że dotyczy to tylko dojazdów do pracy środkami komunikacji:
• autobusowej,
• kolejowej,
• promowej,
• miejskiej.
Dodatkowo wydatki na przejazdy tymi środkami komunikacji muszą być udokumentowane wyłącznie imiennymi biletami okresowymi.
Prawo do wyższych niż limitowane koszty mają też podatnicy, którzy uzyskują przychody ze stosunku pracy i korzystają w stosunku do tych przychodów z praw autorskich lub z praw pokrewnych w rozumieniu odrębnych przepisów. Wówczas podatnik ma prawo do kosztów uzyskania przychodów w wysokości 50 proc. Ważne jest to, że koszty te oblicza się od przychodu pomniejszonego o potrącone w danym miesiącu przez płatnika – ze środków podatnika – składki na ubezpieczenia społeczne, których podstawę wymiaru stanowi ten przychód. Chodzi tu o potrącanie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe. Przy odliczaniu kosztów w wysokości 50 proc. trzeba pamiętać, że wyższe koszty mogą być zastosowane jedynie do tej części uzyskanego przychodu, który korzysta z praw autorskich lub z praw pokrewnych.
Działalność osobista
Dla większości przychodów z działalności wykonywanej osobiście ustawodawca przewidział koszty procentowe. Koszty w wysokości 20 proc. przychodu pomniejszonego o potrącone przez płatnika ze środków płatnika składki (patrz wyżej) należą się:
• z osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej, trenerskiej, oświatowej i publicystycznej, jak również przychodów z uprawiania sportu, stypendiów sportowych oraz sędziów z tytułu prowadzenia zawodów sportowych,
• z działalności polskich arbitrów uczestniczących w procesach arbitrażowych z partnerami zagranicznymi,
• osobom, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności oraz płatnikom i inkasentom należności publicznoprawnych, a także osobom od przychodów z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji państwowej albo samorządowej,
• z umów zlecenia i z umów o dzieło.
Ponadto kwotowo zostały określone koszty od przychodów z działalności wykonywanej osobiście przez osoby:
• wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych i obywatelskich,
• należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych,
• wykonujące działalność na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze.
Dla nich koszty roczne z każdego z wyżej wymienionych tytułów będą wynosić tyle samo, ile dla osób osiągających przychody ze stosunku pracy, od jednego zakładu pracy, czyli nie więcej niż 1227 zł (miesięcznie 102 zł 25 gr).
Tylko jeżeli podatnik tego samego rodzaju przychody uzyskiwał od więcej niż jednego podmiotu, roczne koszty uzyskania przychodów z poszczególnego źródła można podwyższyć maksymalnie do 1840 zł 77 gr.
Przychód bez kosztów
Koszty uzyskania przychodów nie przysługują m.in. z tytułu:
• dniówek obrachunkowych i udziałów w dochodzie podzielnym rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną,
• zasiłków pieniężnych z ubezpieczenia społecznego,
• świadczeń wypłaconych z funduszy: Pracy oraz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
• stypendiów,
• świadczeń integracyjnych przyznanych na podstawie ustawy o zatrudnieniu socjalnym.
Koszty z praw autorskich
Najwyższe koszty uzyskania przychodu w PIT przysługują podatnikom, którzy uzyskali przychody z praw autorskich. Koszty przysługują w wysokości 50 proc. przychodu.
Dotyczy to przychodów z:
• zapłaty za przeniesienie prawa własności projektu wynalazczego, topografii układu scalonego, znaku towarowego lub wzoru zdobniczego przez pierwszego właściciela,
• opłaty licencyjnej za przeniesienie prawa stosowania projektu wynalazczego, topografii układu scalonego, znaku towarowego lub wzoru zdobniczego, otrzymanej w pierwszym roku trwania licencji od pierwszej jednostki, z którą zawarto umowę licencyjną,
• korzystania przez twórców z praw autorskich i artystów wykonawców z praw pokrewnych w rozumieniu odrębnych przepisów lub rozporządzania przez nich tymi prawami.
Warto pamiętać, że dla ostatniego powyższego rodzaju 50-proc. koszty oblicza się od przychodu pomniejszonego o potrącone przez płatnika, ze środków podatnika, w danym miesiącu, określone składki na ubezpieczenia społeczne, których podstawę wymiaru stanowi ten przychód.
Podatnik może też przyjąć koszty w wysokości faktycznie poniesionej, o ile udowodni, że były one wyższe od normy procentowej.
Aleksandra Tarka
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).