Prawa i obowiązki wynikające z przepisów podatkowych nie należą do spadku, a ich sukcesja podlega specjalnym zasadom określonym w Ordynacji podatkowej. Zasady te regulują sukcesję praw i obowiązków o charakterze majątkowym, związanych z płatnością podatków, jak również praw niemajątkowych (proceduralnych). Na spadkobierców przechodzą tylko te prawa i obowiązki spadkodawcy, które miał on jako podatnik i które wiązały się z realizacją obowiązków podatkowych (postanowienie NSA z dnia 24 czerwca 2003 r., sygn. akt I SA/Łd 1528/02, niepublikowane) - przykładowo, obowiązek uiszczenia podatku, prawo do zwrotu nadpłaty, prawo do zapłaty podatku w ratach.
Zakres odpowiedzialności spadkobiercy zależy od sposobu, w jaki przyjął on spadek - z ograniczeniem odpowiedzialności czy bez. W tym ostatnim przypadku będzie on odpowiadał za długi spadkodawcy bez ograniczenia, czyli całym swoim majątkiem. Choć następstwo prawne następuje z mocy samego prawa, organ podatkowy ma obowiązek wydać decyzję określającą zakres odpowiedzialności spadkobiercy oraz wysokość nadpłaty lub zwrotu podatku.
Jeśli podatnik zmarł przed złożeniem zeznania rocznego lub organ podatkowy nie określił decyzją jego zobowiązania podatkowego, organ zobowiązany jest do poinformowania spadkobierców (osób fizycznych) o wysokości osiągniętego dochodu (przychodu) i wpłaconych zaliczkach oraz kwocie podatku do zapłaty lub nadpłacie. Spadkobiercy mają obowiązek poinformowania organu podatkowego w terminie 30 dni o wysokości poniesionych wydatków z tytułu ulg podatkowych. W konsekwencji, spadkobiercy podatnika, który zmarł po złożeniu zeznania, a przed otrzymaniem wynikającej z niego nadpłaty, powinni po przedstawieniu stwierdzenia o nabyciu spadku otrzymać zwrot nadpłaty w odpowiednich proporcjach.
Warto pamiętać, że spadkobierca nie staje się podatnikiem zamiast spadkodawcy, a jest traktowany jak podatnik. Z tego względu, np. wnioskując o umorzenie zobowiązania podatkowego lub zaległości podatkowej, powinien powoływać się na własną sytuację majątkową lub materialną (wyrok WSA w Poznaniu z dnia 20 stycznia 2004 r., sygn. akt I SA/Po 1069/02, niepublikowany).
Inaczej przedstawia się odpowiedzialność za zobowiązania byłego małżonka. Rozwiedziony małżonek odpowiada wraz z byłym małżonkiem jedynie za zaległości powstałe w czasie trwanie wspólności majątkowej. Tym samym jego odpowiedzialność nie dotyczy zaległości powstałych przed zawarciem małżeństwa, a także po orzeczeniu o jego rozwiązaniu. Odpowiedzialność taka ma charakter osobisty, ale jest ograniczona kwotowo - były małżonek odpowiada z całego swojego majątku, ale tylko do wysokości udziału przypadającego mu w majątku wspólnym. W rzeczywistości rozwiedziony małżonek może odpowiadać także z majątku odrębnego, gdyż to organ podatkowy decyduje, z czego będzie dochodził zaległości.
Podobne zasady znajdują zastosowanie w przypadku separacji czy unieważnienia małżeństwa. Z jeszcze inną sytuacją mamy do czynienia w przypadku śmierci byłego małżonka. Mianowicie, rozwiedziony małżonek - jako osoba trzecia - nie odpowiada za powstałe uprzednio zaległości.
DOROTA WALERJAN
doradca podatkowy, Kancelaria Lovells
PODSTAWA PRAWNA
l Art. 97 oraz art. 110 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).