Długość przerw na karmienie dziecka piersią oraz ich liczba zależy od wymiaru czasu pracy pracownicy i liczby karmionych dzieci (patrz tabela). Przerwy takie nie przysługują pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż cztery godziny dziennie. Z uwagi, że przerwy na karmienie dziecka piersią wliczane są do czasu pracy, pracownicy przysługuje za nie wynagrodzenie jakby w tym czasie pracowała.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Liczba i długość przerw na karmienie dziecka piersią
Dokumentowanie uprawnień
Pracodawca udziela pracownicy przerw na karmienie na jej wniosek. We wniosku musi ona złożyć oświadczenie, że karmi dziecko piersią. Podkreślić trzeba, że przerwy w pracy przysługują przez cały okres karmienia dziecka piersią.
Do przyznania pracownicy przerw powinien wystarczyć pracodawcy sam wniosek pracownicy zawierający oświadczenie, iż zachodzi taka okoliczność. Wielu pracodawców żąda jednak zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego fakt karmienia dziecka piersią. Choć z przepisów nie wynika obowiązek udokumentowania przez pracownicę faktu karmienia piersią, w literaturze dotyczącej prawa pracy przeważa stanowisko, iż wobec żądania pracodawcy pracownica powinna udokumentować ten fakt odpowiednim zaświadczeniem lekarskim.
Uzgodnienie przerw
Czas wykorzystania przerwy na karmienie dziecka piersią pracodawca uzgadnia z pracownicą. Powinien uwzględnić wniosek pracownicy, ale musi też wziąć pod uwagę funkcjonowanie zakładu pracy. Na wniosek pracownicy przerwy na karmienie mogą być udzielane łącznie. Bardzo często pracownice korzystają z takiej możliwości i kumulują dwie przerwy, które udzielane są przed pracą albo po pracy.
Dwa dni na opiekę
Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na dwa dni z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Wymiar tego zwolnienia jest stały - nie zależy od stażu pracy pracownika i liczby wychowywanych dzieci. Dwa dni wolne od pracy przysługują pracownikowi w razie faktycznego wychowywania dziecka zarówno własnego, jak i przysposobionego, a także przyjętego na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.
Celem dwudniowego zwolnienia od pracy jest ułatwienie pracownikowi załatwienia spraw związanych ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem. Pracownik nie musi jednak uzasadniać pracodawcy przyczyny wystąpienia o dni wolne. Pracodawca nie ma prawa odmówić pracownikowi udzielenia takiego zwolnienia, jeżeli pracownik złoży stosowny wniosek. Jednakże termin jego wykorzystania powinien być uzgodniony z pracodawcą.
Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę, z prawa do dwóch dni wolnych korzysta jedno z nich. Z uwagi na brak w przepisach ograniczeń wydaje się, że pracownik może skorzystać z dni wolnych od pracy także wówczas, gdy drugi rodzic albo opiekun nie pracuje i może sprawować opiekę nad dzieckiem.
PRZYKŁAD
TYLKO DWA DNI WOLNE
Pracownica - matka rocznej dziewczynki - z powodu spiętrzenia obowiązków związanych z końcem roku nie wykorzystała tzw. dwóch dni wolnych na opiekę nad dzieckiem przysługujących w 2007 roku. Postanowiła wykorzystać te dni i dni za rok 2008 w styczniu. Pracodawca jednak odmówił udzielenia czterech dni wolnych od pracy. Niewykorzystane w roku kalendarzowym 2007 dni wolne od pracy nie przechodzą bowiem na rok następny. Pracownica w roku 2008 ma prawo tylko do dwóch dni wolnych.
W razie choroby dziecka
Kiedy dziecko pracownika zachoruje i konieczne jest zapewnienie mu opieki, nieobecność w pracy jest wówczas usprawiedliwiona. Ponadto przez określoną liczbę dni w roku kalendarzowym pracownik ma prawo do zasiłku opiekuńczego.
Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje pracownikowi z tytułu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Zasiłek otrzyma ten z rodziców dziecka, który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres. Zasiłek opiekuńczy można otrzymać nie tylko z powodu opieki nad dzieckiem własnym, ale także małżonka, przysposobionym, a także obcym przyjętym na wychowanie i utrzymanie. Warto wiedzieć, że pracownik ma prawo do omawianego świadczenia od pierwszego dnia ubezpieczenia - bez tzw. okresu wyczekiwania na zasiłek. Zatem nawet wówczas, gdy jego dziecko zachoruje tuż po rozpoczęciu przez niego pracy, otrzyma zasiłek.
PRZYKŁAD
WIĘCEJ NIŻ JEDNO DZIECKO
Oboje małżonkowie są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Są rodzicami dwóch chłopców (mają oni dwa i cztery lata). Dwa dni wolne od pracy w roku kalendarzowym przysługują łącznie obojgu małżonkom. Wybór, który z nich będzie korzystał z dni wolnych od pracy na opiekę nad dziećmi, zależy do zainteresowanych. Przyjmuje się, że nie ma przeszkód, by każde z zatrudnionych rodziców wykorzystało po jednym dniu wolnym od pracy.
Zasiłek na zdrowe dziecko
Zasiłek opiekuńczy przysługuje pracownikowi nie tylko z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem, ale także zdrowym dzieckiem do ukończenia przez nie ośmiu lat w sytuacjach ściśle określonych w ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Są to:
• nieprzewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza (uważa się, że zamknięcie wymienionych placówek jest nieprzewidziane, gdy ubezpieczony został o tym zawiadomiony w terminie krótszym niż siedem dni przed dniem ich zamknięcia),
• poród lub choroba małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,
• pobyt małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.
ZUS doprecyzowując przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, wyjaśnił, jakie są zasady korzystania z zasiłku opiekuńczego, gdy rodzice pracują na zmiany. I tak:
• jeśli oboje rodzice bądź jedno z nich pracują w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za okres sprawowania opieki, w którym oboje rodzice pracują na różnych zmianach, a chore dziecko pozostawałoby bez opieki w wyniku częściowego pokrywania się godzin pracy, wskutek dojazdu lub dojścia do pracy i z pracy,
• w przypadku gdy oboje rodzice dziecka są zatrudnieni, a jedno z nich zatrudnione jest w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za dni, w które dziecko w wieku do lat ośmiu pozostawałoby bez opieki z powodu porodu, choroby lub pobytu drugiego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej,
• gdy rodzice dziecka w wieku do lat ośmiu zatrudnieni są w systemie pracy zmianowej na różnych zmianach, każdego z nich uważa się za osobę stale opiekującą się dzieckiem w wieku do lat ośmiu i w razie choroby, porodu lub pobytu jednego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej drugiemu z rodziców przysługuje zasiłek opiekuńczy.
PRZYKŁAD
OPIEKA NAD ROCZNĄ CÓRKĄ
Matka rocznej córki stale się nią opiekująca przez tydzień była w szpitalu. Rodzice prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, ale nie są małżeństwem. Mimo że nie pozostają oni w formalnym związku małżeńskim, za czas sprawowania opieki nad dziewczynką, gdy jej matka przebywała w szpitalu, mężczyzna otrzyma zasiłek opiekuńczy. Prawo do zasiłku opiekuńczego osób niepozostajacych w formalnym związku małżeńskim zależy bowiem od tego, czy prowadzą wspólne gospodarstwo domowe (wynika to z komentarza ZUS do ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa). Jeśli tak, zasiłek się należy.
Opieka nad chorym dzieckiem
Otrzymanie przez pracownika zasiłku opiekuńczego z powodu konieczności sprawowania opieki nad chorym dzieckiem do ukończenia przez nie 14 lat nie jest uzależnione od spełnienia dodatkowych warunków. Natomiast gdy dziecko ukończy 14 lat, jest traktowane przez ustawę o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa jako członek rodziny. Warunkiem otrzymania zasiłku z tytułu pełnienia opieki nad takim chorym dzieckiem jest pozostawanie z nim we wspólnym gospodarstwie domowym w okresie sprawowania opieki. Istotne jest także to, że liczba dni, za które przysługuje zasiłek opiekuńczy w przypadku opieki nad chorym dzieckiem w wieku ponad 14 lat, jest znacznie mniejsza (patrz tabela).
PRZYKŁAD
PRACA ZMIANOWA
Pracownica pracuje na cały etat w godzinach 8-16. Jej mąż zatrudniony jest w systemie pracy zmianowej - na dwie zmiany. Żona była operowana i przez dwa tygodnie przebywała w szpitalu. Mają oni czteroletniego syna, który chodzi do przedszkola. W analizowanej sytuacji mąż ma prawo do zasiłku opiekuńczego za te dni, w których miał pracować na drugą zmianę, gdyż w te dni dziecko w wieku do ośmiu lat pozostawałoby bez opieki z powodu przebywania matki w szpitalu.
GP RADZI
ODMOWA WYPŁATY ZASIŁKU
Czytelniczka samotnie wychowuje półtoraroczną córkę. Powrót do pracy po urlopie macierzyńskim był możliwy, gdyż zaczęła korzystać ze żłobka. Kobieta przedstawiła pracodawcy zaświadczenie lekarskie, z którego wynikała konieczność sprawowania opieki nad chorą córką przez siedem dni. Pracodawca odmówił wypłaty zasiłku opiekuńczego twierdząc, że kobieta mieszka z ciotką, która mogłaby zaopiekować się jej chorą córką. Czy ma takie prawo?
Pracodawca nie miał podstaw prawnych od odmowy wypłaty zasiłku opiekuńczego. Po pierwsze zasada, że zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, gdy poza pracownikiem są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku, nie dotyczy opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do dwóch lat. Natomiast po drugie, z uwagi, że ciotka pracownicy nie wyraziła zgody na sprawowanie opieki nad jej chorym dzieckiem, a nie jest do tego zobowiązana na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nie można jej uznać za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym, mogącego zapewnić dziecku opiekę.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Liczba dni, za które przysługuje zasiłek opiekuńczy
WAŻNE
Pracodawca, który narusza przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem, m.in. pozbawia pracownicy przerw na karmienie dziecka piersią, nie udziela dni wolnych od pracy, tzw. dni opieki nad dzieckiem, podlega karze grzywny od 1 tys. do 30 tys. zł
Brak prawa do zasiłku
Pracownik musi wiedzieć, że zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, gdy poza nią są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku. Zasada ta nie dotyczy opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do dwóch lat.
ZUS wyjaśnił, że za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym, mogącego zapewnić opiekę, nie uważa się osoby:
• całkowicie niezdolnej do pracy,
• chorej,
• ze względu na wiek niesprawnej fizycznie lub psychicznie,
• prowadzącej gospodarstwo rolne,
• prowadzącej działalność pozarolniczą, która nie może regulować swojego czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),
• niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia ona sprawowania opieki,
• pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie.
Wysokość zasiłku
Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Zasadą jest, że podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała konieczność opieki nad dzieckiem. Od zasady tej są wyjątki. Zdarzają się bowiem sytuacje, że pracownik musi i może skorzystać z zasiłku opiekuńczego przed upływem 12 miesięcy ubezpieczenia albo przed upływem miesiąca. Wówczas podstawę stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe zatrudnienia (ubezpieczenia).
Gdy natomiast pracownik nie zdążył przepracować nawet miesiąca (a z powyższego wynika, że przysługuje mu zasiłek od pierwszego dnia ubezpieczenia) podstawę wymiaru zasiłku stanowi wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy. Warto wiedzieć, że zasiłek opiekuńczy przysługuje za każdy dzień sprawowania opieki nie wyłączając dni wolnych od pracy.
PRZYKŁAD
ROCZNY LIMIT DNI ZASIŁKOWYCH
W styczniu 2007 r. pracownica otrzymała zasiłek opiekuńczy za siedem dni - musiała zaopiekować się chorą matką. W kwietniu 2007 r. korzystała przez 20 dni z zasiłku opiekuńczego z powodu choroby dziesięcioletniego syna. W czerwcu 2007 r. z 30-dniowego zasiłku opiekuńczego korzystał jej mąż, gdy zachorowała ich pięcioletnia córka. Gdy zaszła ponowna konieczność opieki nad chorą matką, pracownicy pracodawca wypłacił zasiłek opiekuńczy tylko za okres trzech dni. Oprócz limitów dni zasiłkowych na zdrowe, chore dzieci w wieku do 14 lat i ponad 14 lat oraz innych członków rodziny (m.in. za opiekę nad chorym rodzicem pozostającym z pracownikiem we wspólnym gospodarskie domowym w okresie sprawowania opieki zasiłek przysługuje maksymalnie przez 14 dni w roku kalendarzowym) trzeba jeszcze pamiętać o jednym ograniczeniu. Roczny limit dni, za które przysługuje zasiłek opiekuńczy (bez względu na to, że w analizowanej sytuacji zasiłek przysługiwał na dwoje dzieci i rodzica i że do zasiłku były uprawnione dwie osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę), wynosi 60 dni.
Monika Bugaj-Wojciechowska
monika.bugaj-wojciechowska@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 187, 188 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Art. 32 - 34 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 z późn. zm.).