Szczególne potrzeby pracodawcy to najczęstsza przyczyna pracy ponad obowiązujące normy czasu pracy. Ustawodawca przewidział ograniczenie liczby godzin nadliczbowych w takich przypadkach. Limit dobowy jest określony pośrednio przepisem art. 132 k.p. stanowiącym, że pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku.
Limit roczny wynosi 150 godzin. Przewidziana została także możliwość ustalenia innej (z reguły wyższej) liczby godzin nadliczbowych w ciągu roku. Takiego ustalenia można dokonać w układzie zbiorowym lub regulaminie pracy albo w przypadku nieobjęcia pracodawcy układem zbiorowym lub brakiem konieczności tworzenia regulaminu pracy (w warunkach przewidzianych w k.p.) - w indywidualnej umowie o pracę. Uwzględniając przeciętną tygodniową normę czasu pracy, maksymalna liczba godzin nadliczbowych w ciągu roku może wynieść 416. W przedstawionym przykładzie nawet maksymalny limit nadgodzin został znacznie przekroczony.
Za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje - oprócz normalnego wynagrodzenia - także dodatek w wysokościach określonych w art. 1511 k.p. Pracownik może być zainteresowany otrzymaniem czasu wolnego za przepracowane godziny nadliczbowe i wówczas składa pracodawcy pisemny wniosek. W takim przypadku pracodawca udziela czasu wolnego w stosunku jedna godzina czasu wolnego za jedną godzinę nadliczbową.
Zamiast płacenia dodatkowego wynagrodzenia pracodawca może na podstawie jednostronnej decyzji udzielić pracownikowi czasu wolnego w stosunku jedna przepracowana godzina nadliczbowa równa się półtorej godziny czasu wolnego. Czas wolny musi być udzielony pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego (art. 1512 par. 2 k.p.). Pracownik nie ma możliwości zakwestionowania decyzji pracodawcy i niewyrażenia zgody na udzielenie czasu wolnego zamiast wypłaty dodatku do wynagrodzenia.
Rozliczenie godzin nadliczbowych, czy to poprzez udzielenie dni wolnych, czy też poprzez zapłatę zwiększonego wynagrodzenia, musi nastąpić w ściśle określonym czasie, zaś brak takiego rozliczenia w całym okresie trwania umowy o pracę zawartej na czas określony stanowi naruszenie prawa przez pracodawcę.
DARIUSZ GAWRON-JEDLIKOWSKI
radca prawny
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 151, art. 1511, art. 1512 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.)