Renta socjalna jest świadczeniem dla osób, które ze wzgledu na chorobę nie wypracowały stażu ubezpieczeniowego wymaganego do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy.
Warunki wymagane do uzyskania renty socjalnej zostały określone w ustawie z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej. Najważniejsze z nich dotyczą wieku oraz stanu zdrowia osoby zainteresowanej.
Rentę socjalną może otrzymać tylko osoba pełnoletnia (a więc taka, która ukończyła 18 lat) i całkowicie niezdolna do pracy. Całkowita niezdolność do pracy stwierdzana jest orzeczeniem wydanym przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską ZUS w stosunku do osoby, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu. Wynika z tego, że renty socjalnej nie może otrzymać osoba, która jest jedynie częściowo niezdolna do pracy.
Ponadto – co do zasady – do przyznania tego świadczenia nie upoważnia orzeczenie o stopniu niepełnosprawności wydane przez powiatowy zespół do spraw orzekania o nepełnosprawności i to nawet wówczas, gdy stwierdza znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności. Jedynie orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności wydane przed zmianą przepisów w tym zakresie, tj. przed 1 października 2003 r., które nadal zachowuje swoją ważność, jest podstawą do kontynuowania przez ZUS wypłaty świadczenia. Na takich samych zasadach traktowane jest orzeczenie komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrudnienia o zaliczeniu do I lub II grupy inwalidów wydane przed 1 września 1997 r. Po upływie ważności jednego z takich orzeczeń, przyznanie renty socjalnej na dalszy okres uzależnione jest od uzyskania odpowiedniego orzeczenia wydanego przez obecnie orzekające organy ZUS (przykład 1).
Od kiedy niezdolność
Należy odróżnić zaistnienie schorzenia, które spowodowało niezdolność do pracy, od samego powstania tej niezdolności. Ustawa o rencie socjalnej stanowi, że naruszenie sprawności organizmu, które spowodowało niezdolność do pracy, musi zaistnieć w jednym z następujących okresów:
• przed ukończeniem 18 roku życia,
• w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25 roku życia,
• w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Wynika z tego, że całkowita niezdolność do pracy spowodowana naruszeniem sprawności organizmu może powstać również po upływie wskazanych okresów, a więc np. w wieku 30, 40 czy też 50 lat (przykład 2).
Kto nie otrzyma renty
W przypadku spełnienia warunków wymaganych do uzyskania renty socjalnej, świadczenie to mogą uzyskać nie tylko obywatele polscy zamieszkujący i przebywający na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, ale również cudzoziemcy posiadający zezwolenie na osiedlenie się, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego, zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, zgody na pobyt tolerowany lub status uchodźcy nadany w naszym kraju. Rentę socjalną mogą również otrzymać obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej oraz Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), nawet jeśli nie zamieszkują na terytorium RP, a jedynie przebywają w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt.
Ustawa o rencie socjalnej nie przewiduje natomiast możliwości uzyskania renty socjalnej przez:
• osoby uprawnione do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej oraz renty strukturalnej, a także przez pobierające świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych,
• osoby uprawnione do zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,
• właścicieli lub posiadaczy nieruchomości rolnej w rozumieniu kodeksu cywilnego o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych, a także współwłaścicieli nieruchomości rolnej, jeśli ich udział przekracza 5 ha przeliczeniowych,
• osoby odbywające karę pozbawienia wolności lub tymczasowo aresztowani (chyba że są właścicielami lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego, przysługuje im spółdzielcze prawo do lokalu albo też wynajmują lokal należący do gminy, innych jednostek samorządu terytorialnego, Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych, samotnie gospodarującymi, nie posiadają innego przychodu ani prawa do renty rodzinnej i muszą dokonywać opłat czynszowych za mieszkanie),
• osoby uprawnione do renty rodzinnej, jeżeli jej wysokość przekracza 200 proc. kwoty najniższej renty z tytułu niezdolnosci do pracy, czyli obecnie 1194,92 zł.
Jakie dokumenty
Wniosek o rentę socjalną należy złożyć we właściwej dla swojego miejsca zamieszkania lub pobytu jednostce ZUS na specjalnie do tego przygotowanym formularzu. Można go otrzymać w każdej placówce ZUS, a także znaleźć w serwisie internetowym Zakładu po adresem http: //e-inspektorat. zus. pl/pliki/formularze/renta soc. pdf. Do wniosku należy dołączyć niezbędne (w zależności od sytuacji) dokumenty, tj.
• zaświadczenie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza leczącego, dokumentację medyczną oraz inne dokumenty mające znaczenie dla wydania orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy;
• zaświadczenie o okresie uczęszczania do szkoły lub szkoły wyższej;
• zaświadczenie jednostki prowadzącej studia doktoranckie o okresie odbywania tych studiów;
• zaświadczenie o okresie odbywania aspirantury naukowej;
• zaświadczenie wydane przez płatnika składek na ubezpieczenia społeczne określające kwotę osiąganego przychodu oraz okres, na jaki została zawarta umowa, z tytułu której osiągany jest ten przychód;
• zaświadczenie o pobieraniu wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego i o dacie zaprzestania ich pobierania;
• zaświadczenie właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego określające powierzchnię użytków rolnych nieruchomości rolnej w rozumieniu kodeksu cywilnego;
• uwierzytelnioną przez jednostkę organizacyjną zakładu lub kierownika ośrodka pomocy społecznej kopię dokumentu potwierdzającego zamieszkiwanie i przebywanie na terytorium RP cudzoziemców lub obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej;
• zaświadczenie zarządcy domu mieszkalnego potwierdzające prawo do lokalu mieszkalnego lub wypis z księgi wieczystej potwierdzający prawo własności nieruchomości, a także zaświadczenie z urzędu gminy potwierdzające, iż w lokalu mieszkalnym lub domu jednorodzinnym nie są zameldowane inne osoby (powinien je dołączyć dyrektor aresztu śledczego lub zakładu karnego, jeśli o rentę socjalną ubiega się osoba tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności).
Komisja lekarska
Po dostarczeniu dokumentacji przez osobę zainteresowaną ZUS wyznacza termin badania przez lekarza orzecznika, chyba że ten uzna, iż zgromadzona w sprawie dokumentacja medyczna jest wystarczająca do stwierdzenia niezdolności do pracy. Jeśli osoba ubiegająca się o świadczenie nie może zgłosić się osobiście na badanie z uwagi na swój stan zdrowia, może być ono przeprowadzone, za jej pisemną zgodą, w miejscu jej pobytu. Niemożność osobistego stawienia się na badanie musi być jednak stwierdzona w zaświadczeniu lekarskim wydanym przez lekarza sprawującego nad nią opiekę medyczną.
Po przeprowadzeniu badania lekarz orzecznik wydaje orzeczenie, od którego można wnieść sprzeciw do właściwej komisji lekarskiej ZUS w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia. Komisja lekarska dokonuje ponownie oceny niezdolności do pracy, a następnie wydaje odrębne orzeczenie.
Jeśli zostały spełnione warunki do przyznania świadczenia, ZUS wydaje decyzję przyznającą rentę. W zależności od tego, czy stwierdzona całkowita niezdolność do pracy ma charakter trwały czy też okresowy, przysługuje stała lub okresowa renta socjalna. Od decyzji tej można się odwołać w ciągu miesiąca od dnia doręczenia jej odpisu, wnosząc odwołanie do właściwego okręgowego sądu pracy i ubezpieczeń społecznych za pośrednictwem jednostki ZUS, która wydała decyzję.
Ile wynosi renta socjalna
Wysokość renty socjalnej uzależniona jest od aktualnej wysokości najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, gdyż wynosi 84 proc. tej kwoty. Od 1 marca 2006 r. najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy została ustalona na poziomie 597,46 zł, stąd obecna kwota renty socjalnej wynosi 501,87 zł brutto.
Jak zostało wyżej wspomniane, renta socjalna przysługuje w pewnych przypadkach za okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności. Warto jednak zaznaczyć, że świadczenie za taki okres przysługuje więźniom lub aresztowanym tylko w kwocie 50 proc. pełnej wysokości, a więc obecnie w kwocie 250,94 zł (brutto).
PRZYKŁAD 1
Czytelnik został uznany za osobę niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym orzeczeniem wydanym w sierpniu 2002 r. Termin ważności orzeczenia upłynie z końcem maja 2006 r. Od 1 czerwca nie będzie mu już przysługiwała renta socjalna, chyba że zostanie on uznany przez lekarza orzecznika ZUS za całkowicie niezdolnego do pracy.
PRZYKŁAD 2
Czytelniczka poważnie zachorowała na drugim roku studiów, mając 23 lata. Z czasem choroba postępowała. Po zakończeniu nauki znalazła jednak zatrudnienie, ale po kilku miesiącach musiała rozwiązać stosunek pracy ze względu na swój stan zdrowia. Złożyła wniosek o rentę socjalną. Lekarz orzecznik ZUS stwierdził całkowitą niezdolność do pracy powstałą w wieku 28 lat wskutek naruszenia sprawności organizmu, jakie nastąpiło w czasie studiów. Na podstawie tego orzeczenia ZUS przyznał rentę socjalną.
Marek Opolski
gp@infor.pl
Podstawa prawna
• Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. z 2003 r. nr 135, poz. 1268 z późn. zm.).
• Rozporządzenie ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 26 września 2003 r. w sprawie przyznawania renty socjalnej (Dz.U. nr 170, poz. 1656).
• Rozporządzenie ministra polityki społecznej z dnia 14 grudnia 2004 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy (Dz.U. nr 273, poz. 2711).