Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego (art. 184 k.p. i art. 29 ust. 5 ustawy 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa - Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.). Tak więc zasadą jest, że bez urlopu macierzyńskiego nie ma zasiłku macierzyńskiego (istnieją wyjątki od tej zasady, lecz nie dotyczą sytuacji opisanej w pytaniu, więc nie ma potrzeby ich szczegółowo opisywać).
Zarówno przepisy prawa pracy, jak i przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych nie dają podstaw do przyjęcia, że jeśli pracownica w ciąży po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolna do pracy, to automatycznie rozpoczyna korzystanie z urlopu macierzyńskiego. Jeśli więc pracownica nie wystąpi z wnioskiem do pracodawcy o udzielenie jej części urlopu macierzyńskiego przed porodem, nie ma podstawy, żeby uznać, iż przed porodem przysługuje jej zasiłek macierzyński.
Zgodnie z art. 18 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy, przysługuje prawo do świadczenia rehabilitacyjnego. Świadczenie to przyznawane jest na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika ZUS na okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż na 12 miesięcy. Pracownica, która w okresie ciąży ma orzeczoną niezdolność do pracy z powodu choroby, przed upływem okresu zasiłku chorobowego (182 dni) ma prawo, tak jak każdy ubezpieczony, wystąpić o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego. Wniosek wraz z kompletną dokumentacją należy złożyć w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych co najmniej na 6 tygodni przed zakończeniem okresu zasiłku chorobowego.
Podsumowując, zasiłek macierzyński to świadczenie z ubezpieczenia społecznego związane z urlopem macierzyńskim, z żadnego przepisu prawa nie wynika, by można to świadczenie wypłacać pracownicy w ciąży, która po wyczerpaniu okresu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolna do pracy z powodu choroby. Pracownica ma prawo zdecydować, czy w takiej sytuacji będzie ubiegać się o świadczenie rehabilitacyjne, czy skorzysta z części urlopu macierzyńskiego przed porodem.
Joanna Drawnel
Serwis Prawno-Pracowniczy