Nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych rozszerza obowiązkowe ubezpieczenie wypadkowe. Zmiana dotyczy zleceniobiorców wykonujących zlecenie poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy. Dla zleceniodawcy oznacza to, że ubezpieczeniem wypadkowym objęci zostaną wszyscy zleceniobiorcy – niezależnie od miejsca wykonywania pracy, a co za tym idzie – wzrosną koszty ich zatrudnienia.
Ustawa z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy – Prawo bankowe została ogłoszona w Dz.U. Nr 71, poz. 609. Artykuł 1 ustawy nowelizującej zawiera rozszerzenie obowiązkowego ubezpieczenia wypadkowego na zleceniobiorców wykonujących zlecenie poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy.
Ustawodawca, konstruując nowe brzmienie art. 12 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wyszedł z założenia, że ubezpieczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych stanowią od początku istnienia ubezpieczeń społecznych integralną priorytetową część tych systemów. Istotną cechą ubezpieczenia od wypadków przy pracy i chorób zawodowych było i jest stopniowe obejmowanie ochroną ubezpieczeniową wszystkich pracujących. Szybki wzrost popularności umów-zleceń, zawieranych w szczególności na rynku usług finansowych, nie może powodować zwiększania się liczby osób pozostających poza ochroną ubezpieczeniową.
Przepisy obecnie obowiązującej ustawy nakładają na pracodawcę obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenie wypadkowe jedynie od pensji pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Nie ma takiego obowiązku w stosunku do pracujących poza siedzibą firmy, np. na umowę-zlecenie lub o dzieło. Natomiast obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają jedynie ci zleceniobiorcy, którzy wykonują umowę w siedzibie lub miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy (art. 12 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Nowe przepisy dotyczące ubezpieczenia wypadkowego zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2010 r.
Konsekwencje wprowadzonej zmiany
Objęcie zleceniobiorców wykonujących umowę poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności zleceniodawcy ubezpieczeniem społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych spowoduje:
1) obciążenie zleceniodawców składką na to ubezpieczenie za wspomniane osoby,
2) objęcie tych zleceniobiorców uprawnieniami do świadczeń w razie wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (jednorazowe odszkodowania, zasiłki chorobowe, renty).
Dla pracodawcy oznacza to, że ubezpieczeniem wypadkowym objęci zostaną wszyscy zleceniobiorcy – tak jak są nim objęci wszyscy pracownicy niezależnie od miejsca wykonywania pracy, a co za tym idzie – wzrost kosztów zatrudniania pracowników.
Należy podkreślić, że na etapie projektowania ustawy zmieniającej propozycje ustawodawcy zostały poddane krytyce ze strony Konfederacji Pracodawców Polskich i Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan. Zastrzeżenia dotyczyły:
1) zwiększenia obciążeń składkowych dla pracodawców (zleceniodawców) w dobie kryzysu gospodarczego oraz
2) wątpliwości, że objęcie ubezpieczeniem wypadkowym wspomnianych osób nie jest zasadne m.in. dlatego, że jest niemożliwe precyzyjne ustalenie, kiedy i w jakich okolicznościach miał miejsce wypadek, w sytuacji gdy firmy rozliczają takie osoby jedynie z efektów ich pracy, nie sprawują zaś kontroli nad kwestią czasu pracy oraz miejscem jej wykonywania.
Jednak powyższe uwagi nie zostały przyjęte ze względu na wskazaną wyżej konieczność ochrony ubezpieczonych, którzy – wykonując zlecenia poza siedzibą zleceniodawcy (w terenie) – są narażeni niejednokrotnie w większym stopniu niż pozostali na ryzyko wypadku. Dodatkowo ustawodawca podkreślił, że z podobną sytuacją w tym zakresie spotykamy się w przypadku zatrudnienia w formie telepracy, kiedy telepracownik dysponuje także stosunkowo dużą swobodą przy realizacji zadań. Telepraca jest najczęściej wykonywana w domu, ale może być również wykonywana w sposób mieszany, tj. częściowo w domu, a częściowo w zakładzie pracy. Telepracownik może także wykonywać zawodowe obowiązki nie w domu, a w innym miejscu uzgodnionym z przełożonym. W każdym przypadku ma on zapewnioną pełną ochronę ubezpieczeniową.
Zmiana w obowiązku opłacania składek
Inną istotną zmianą wprowadzoną przez omawianą ustawę jest zmiana obowiązku opłacania składek emerytalno-rentowych przez kobiety przebywające na urlopach macierzyńskich lub wychowawczych.
Obecnie składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe za kobiety korzystające z uprawnień rodzicielskich są opłacane przez budżet państwa i naliczane są od kwoty zasiłku. Jeżeli jednak kobieta na urlopie macierzyńskim lub wychowawczym podejmie pracę zarobkową, musi sama naliczyć i płacić składki. Podstawę do obliczeń stanowi kwota uzyskanych zarobków. Dotychczas wiele osób niewywiązywało się z tego obowiązku.
W tej sprawie poprawkę do ustawy nowelizującej zgłosił senat i została ona przyjęta przez sejm. Skutkiem tego w art. 4 ustawy zmieniającej została zawarta norma, która umarza zaległości w składkach wobec ZUS tych osób.
Należy pamiętać, że umorzenie nastąpi dopiero po wejściu w życie omawianego przepisu, tzn. pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw.
Dodatkowym rozwiązaniem zawartym w ustawie nowelizującej jest nowe uregulowanie sytuacji kobiet pobierających zasiłek macierzyński lub wychowawczy, których składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe zawsze będą naliczane od kwoty pobieranego zasiłku, niezależnie od tego, czy dodatkowo pracują czy nie.
Warto wspomnieć też o tym, że ustawa zmieniająca ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadza zmiany dotyczące obowiązku składania dokumentacji ZUS w czasie zawieszenia prowadzenia działalności na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, rezygnuje z określania terminu do złożenia wniosku o objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi w przypadku zamiaru kontynuowania tych ubezpieczeń, zwalnia duchownych opłacających składki na ubezpieczenia społeczne wyłącznie za siebie z konieczności comiesięcznego składania deklaracji rozliczeniowych
SŁOWNIK TERMINOLOGICZNY
Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego – zasiłek chorobowy (dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową); świadczenie rehabilitacyjne (dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy); zasiłek wyrównawczy (dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu); jednorazowe odszkodowanie (dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu); jednorazowe odszkodowanie (dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty); renta z tytułu niezdolności do pracy (dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej); renta szkoleniowa (dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy); renta rodzinna (dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy); dodatek do renty rodzinnej (dla sieroty zupełnej); dodatek pielęgnacyjny; pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. ZUS odmawia przyznania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego w przypadku: nieprzedstawienia protokołu powypadkowego lub karty wypadku; nieuznania w protokole powypadkowym lub karcie wypadku zdarzenia za wypadek przy pracy w rozumieniu ustawy; gdy protokół powypadkowy lub karta wypadku zawierają stwierdzenia bezpodstawne. Odmowa przyznania świadczeń z ww. powodów, następuje w drodze decyzji ZUS. Jeżeli w protokole powypadkowym lub karcie wypadku są braki formalne, ZUS niezwłocznie zwraca protokół lub kartę wypadku w celu ich uzupełnienia.
Paweł Łukaszuk