Polska jest liderem, jeśli chodzi o wysokie ceny energii elektrycznej na rynku hurtowym w Europie. Dlaczego tak się dzieje? Czy główną przyczyną jest nasza zależność od węgla, czy może istnieje inne wytłumaczenie? W rozmowie z Szymonem Glonkiem z Infor.pl Jakub Wiech, z Energetyka24.com, przybliża tę kwestię, wskazując na wielowymiarowy problem, którego korzenie sięgają daleko w przeszłość.
Ceny energii w Polsce: Najdroższe w hurcie, ale nie dla odbiorców indywidualnych
Choć Polska wyróżnia się najwyższymi cenami energii na rynku hurtowym w Unii Europejskiej, sytuacja wygląda inaczej z perspektywy odbiorców indywidualnych. Na rynku detalicznym Polacy płacą za prąd mniej niż mieszkańcy Danii czy Holandii.
Jednak ceny hurtowe są kluczowe dla kształtowania przyszłych rachunków i stabilności całego systemu elektroenergetycznego. Wysokie koszty energii w hurcie wynikają z:
• Struktury miksu energetycznego, który opiera się głównie na węglu,
• Konieczności wykupu uprawnień do emisji CO₂ w ramach unijnego systemu ETS (EU Emissions Trading System).
System ETS: Kluczowy czynnik podnoszący koszty
ETS (System Handlu Emisjami) został zaprojektowany jako narzędzie walki z emisjami gazów cieplarnianych. Jego główna idea polega na tym, że przedsiębiorstwa muszą kupować uprawnienia do emisji CO₂. Zyski ze sprzedaży tych uprawnień trafiają do budżetów państw członkowskich i powinny wspierać transformację energetyczną.
W przypadku Polski jednak sytuacja jest nietypowa:
• Polska wydaje więcej na wykup uprawnień niż zyskuje z ich sprzedaży. W 2023 roku koszty uprawnień sięgnęły 42 mld zł, z czego do budżetu wróciło tylko 25 mld zł.
• Polska musi kupować dodatkowe uprawnienia na rynku, co sprawia, że inne kraje zarabiają na polskich emisjach.
Dlaczego Polska nie zrealizowała transformacji energetycznej?
W ciągu ostatnich dwóch dekad wiele państw UE, takich jak Niemcy, Czechy czy Słowacja, przeszło transformację energetyczną, znacznie redukując udział węgla w swoich miksach energetycznych.
Dlaczego Polska pozostała w tyle?
1. Zależność od węgla – Polska jest jednym z ostatnich krajów UE, które wciąż opierają swoją energetykę na węglu kamiennym i brunatnym.
2. Brak długoterminowej wizji politycznej – Kolejne rządy w Polsce działały reaktywnie, zamiast strategicznie planować dekarbonizację sektora energetycznego.
3. Siła związków zawodowych – Politycy unikali reform z obawy przed potężnymi związkami górniczymi, które blokowały proces odchodzenia od węgla.
Węgiel traci na konkurencyjności
Wbrew pozorom polskie kopalnie nie przynoszą zysków. Średnio węgiel wydobywany w Polsce generuje stratę w wysokości 300 zł na tonie. W 2023 roku górnictwo zanotowało łącznie 9 mld zł straty, z czego 4 mld zł to strata wynikająca bezpośrednio ze sprzedaży węgla.
Dlaczego?
• Koszty wydobycia w Polsce są bardzo wysokie – około 800 zł za tonę, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych wydobycie kosztuje zaledwie 160 zł za tonę.
• W rezultacie polskie elektrownie coraz częściej kupują tańszy węgiel z importu.
Jakie są możliwe rozwiązania?
1. Inwestycje w odnawialne źródła energii (OZE) – Zwiększenie udziału OZE, takich jak fotowoltaika i energetyka wiatrowa, obniża koszty produkcji energii. W Polsce, gdy energia z OZE pokrywa większą część zapotrzebowania, ceny energii znacząco spadają.
2. Budowa magazynów energii – Magazyny pozwalają przechowywać nadwyżki energii z OZE i wykorzystać je w momentach większego zapotrzebowania.
3. Import węgla i zamykanie nierentownych kopalni – Przejście na import tańszego węgla mogłoby odciążyć budżet państwa i pozwolić na skierowanie środków na transformację energetyczną.
4. Oczekiwanie na energetykę jądrową – Budowa elektrowni atomowych w Polsce jest ważnym krokiem, który znacząco zmniejszy emisję CO₂ i ustabilizuje ceny energii, ale na pierwsze efekty trzeba będzie poczekać do lat 30. XXI wieku.
Czy Polska ma szansę na poprawę?
Polska stoi przed wyzwaniem zmiany całego modelu energetycznego. Chociaż proces ten będzie kosztowny i czasochłonny, jest konieczny, aby:
• Zmniejszyć uzależnienie od węgla i tym samym obniżyć koszty energii,
• Zredukować emisje CO₂ i poprawić pozycję Polski w systemie ETS,
• Poprawić stabilność systemu elektroenergetycznego oraz jego odporność na wahania cen surowców.
Jakub Wiech podkreśla, że dalsze inwestowanie w nierentowne kopalnie to droga donikąd. Zamiast tego potrzebujemy odważnych decyzji politycznych, które pozwolą Polsce dogonić inne kraje UE pod względem transformacji energetycznej.
Polska energetyka stoi przed historycznym wyzwaniem. Czy uda nam się przeprowadzić transformację i obniżyć ceny energii? Kluczowa będzie decyzja o inwestycjach w odnawialne źródła energii, rozwój magazynów energii oraz budowa elektrowni jądrowych. To, co zdecydujemy dzisiaj, zadecyduje o przyszłości naszego systemu energetycznego na kolejne dekady.