Rozwój życia gospodarczego, a w szczególności różnorodność metod, sposobów i instrumentów wykorzystywanych w prowadzeniu działalności gospodarczej sprawia, że coraz częściej wiedza organów podatkowych nie jest wystarczająca dla oceny skomplikowanych stanów faktycznych, a w szczególności dla oceny racjonalności rozwiązań przyjętych przez podatnika. Stąd instytucja biegłego powinna być coraz częściej wykorzystywana w postępowaniach prowadzonych przez organy podatkowe.
Dotychczas organy prowadzące postępowania stosunkowo rzadko powoływały biegłych. Wydaje się, że działo się tak nie dlatego, że urzędnicy posiadają gruntowną i wszechstronną wiedzę dotyczącą prowadzenia działalności gospodarczej, ale przede wszystkim z uwagi na ograniczenia budżetowe. W praktyce prowadziło to do przerzucania ciężaru dowodu na stronę postępowania i ograniczania działań organu podatkowego do recenzowania argumentów i poczynań podatnika. Przyjmowanie takiej wygodnej postawy przez osoby prowadzące postępowanie skutkowało często arbitralnością podejmowanych rozstrzygnięć.
Jednym ze sposobów na odejście od arbitralności decyzji podatkowych jest właśnie wykorzystanie instytucji przewidzianej w art. 197 Ordynacji podatkowej. Aby jednak w pełni zrealizować cele, którym służy instytucja powołania biegłego, organy muszą rygorystycznie przestrzegać obowiązującego prawa. Przede wszystkim biegły musi prezentować wyjątkowo wysoki poziom wiedzy i kwalifikacji zawodowych w przedmiocie, co do którego ma zająć stanowisko. Brak adekwatnych kwalifikacji w danej dziedzinie dyskwalifikuje bowiem daną osobę jako biegłego. Organ, powołując biegłego, musi pamiętać o tym, że powinna być zagwarantowana realizacja praw podatnika wynikających z zasady czynnego udziału strony w postępowaniu. Oznacza to, że biegły nie może ograniczyć się wyłącznie do odpowiedzi na pytania organu, ale w swojej opinii musi także ustosunkować się do pytań strony. W szczególności stronie przysługuje prawo uczestnictwa w przesłuchaniu biegłego i prawo do zadawania pytań, na które biegły jest zobowiązany udzielić wyczerpujących odpowiedzi. Należy pamiętać, że biegły, choć powoływany przez organ podatkowy, nie może przyjąć roli reprezentanta jego interesów.
Opinia biegłego jest jednym z dowodów w sprawie. Zdaniem sądów organ jest zobowiązany ocenić wartość dowodową opinii: nie tylko jej przydatność dla rozstrzygnięcia sprawy, ale również wiarygodność i wartość merytoryczną. Powołanie biegłego realizuje bowiem jedną z naczelnych zasad postępowania, jaką jest reguła wyrażona w art. 122 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którą organy podatkowe są zobowiązane do podejmowania wszelkich niezbędnych działań celem dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego, i to w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych.
Jacek Kędzior
Partner Ernst & Young
Not. EM