Zgodnie z art. 154 kodeksu pracy, wymiar urlopu wypoczynkowego jest uzależniony od stażu pracy i wynosi:
• 20 dni dla pracownika zatrudnionego krócej niż 10 lat oraz
• 26 dni dla pracownika zatrudnionego co najmniej 10 lat.
Ten podstawowy wymiar urlopu wypoczynkowego nie dotyczy jednak wszystkich pracowników. Pewnym kategoriom zatrudnionych ustawodawca zagwarantował bowiem prawo do dłuższego wypoczynku.
Wydłużenie wymiaru urlopu wypoczynkowego może być uzasadnione stanem zdrowia pracowników (osoby niepełnosprawne, inwalidzi wojenni), szczególnym rodzajem wcześniejszej działalności (kombatanci) bądź szczególnymi warunkami wykonywania przez nich pracy (nauczyciele, sędziowie, prokuratorzy, pracownicy socjalni, funkcjonariusze służb mundurowych).
Osoby niepełnosprawne
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przewiduje trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki.
Specjalne przywileje w zakresie dłuższego wypoczynku dotyczą wyłącznie tych pracowników, którzy zostali zaliczeni do znacznego bądź umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Zgodnie bowiem z art. 19 ustawy, pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy płatny urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.
Do dodatkowego urlopu stosuje się przepisy kodeksu pracy dotyczące urlopów wypoczynkowych. Oznacza to m.in., że dodatkowy urlop musi być udzielony niepełnosprawnemu pracownikowi w naturze, a wypłata ekwiwalentu za urlop jest możliwa tylko wówczas, gdy dochodzi do rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy.
Zasady nabywania
Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego niepełnosprawny pracownik nabywa po przepracowaniu roku od dnia zaliczenia go do jednego w wymienionych wcześniej stopni niepełnosprawności. Pojęcie przepracowanie odnosi się do ogólnego stażu pracy niepełnosprawnego pracownika, nie zaś do stażu pracy u konkretnego pracodawcy. Warto podkreślić, że urlop dodatkowy nie przysługuje temu pracownikowi, który jest uprawniony do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych (np. nauczyciele) lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów (chyba że jego wymiar jest niższy niż 10 dni).
PRZYKŁAD: PO PRZEPRACOWANIU ROKU
Adam J. posiadający 10-letni staż pracy, przedłożył pracodawcy w maju 2008 r. orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Dodatkowo pracownik powołując się na swą niepełnosprawność złożył wniosek o urlop wypoczynkowy w wymiarze 36 dni. Pracodawca odmówił uwzględnienia wniosku urlopowego twierdząc, że Adamowi J. przysługuje prawo o 26 dni urlopu. Pracodawca postąpił prawidłowo. W bieżącym roku kalendarzowym Adamowi J. przysługuje wyłącznie prawo do zwykłego urlopu wypoczynkowego. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba niepełnosprawna nabywa bowiem dopiero po przepracowaniu roku po dniu zaliczenia jej do znacznego bądź umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Oznacza to, że Adam J. nabędzie uprawnienie do dodatkowego urlopu dopiero w maju 2009 r.
Obliczanie wymiaru
Urlop dodatkowy pracownika niepełnosprawnego zwiększa wymiar urlopu wypoczynkowego, określonego w art. 154 k.p. (20 lub 26 dni). Oznacza to, że pracownikowi niepełnosprawnemu, który nabył prawo do dodatkowego urlopu, będzie przysługiwał urlop wypoczynkowy odpowiednio w wymiarze: 30 dni (20 dni urlopu + 10 dni urlopu dodatkowego) bądź 36 dni (26 dni urlopu + 10 dni urlopu dodatkowego). Dodatkowy urlop wypoczynkowy udzielany jest na takich samych zasadach, jak zwykły urlop wypoczynkowy.
Obliczając wymiar urlopu, trzeba jednak pamiętać, że czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać siedem godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Zasada ta nie dotyczy jedynie osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz niepełnosprawnych, które na ośmiogodzinny czas pracy posiadają zgodę lekarza.
Co do zasady zatem, dobowy wymiar czasu pracy niepełnosprawnego pracownika zaliczonego do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności jest niższy niż w przypadku pełnosprawnych pracowników i wynosi nie osiem, lecz siedem godzin. W przypadku zatem osoby niepełnosprawnej zaliczonej do jednego ze wskazanych stopni niepełnosprawności jeden dzień urlopu będzie odpowiadać siedmiu godzinom pracy. Wobec tego pracownik ten nabędzie w ciągu roku prawo do: 210 godzin urlopu (140 godzin urlopu wypoczynkowego i 70 godzin urlopu dodatkowego) lub 252 godzin urlopu (182 godziny urlopu wypoczynkowego i 70 godzin urlopu dodatkowego).
PRZYKŁAD: 7 A NIE 8 GODZIN DZIENNIE
Dawid S. przedłożył pracodawcy w styczniu 2007 r. orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Pracownik ten posiadał 14-letni staż pracy i był zatrudniony na pół etatu (pracował 3,5 godziny dziennie). W bieżącym roku kalendarzowym Dawidowi S. przysługuje oprócz zwykłego urlopu wypoczynkowego urlop dodatkowy w wymiarze 10 dni. Biorąc pod uwagę, że pracownik jest zatrudniony na pół etatu, przysługuje mu urlop wypoczynkowy w proporcjonalnie obniżonym wymiarze, a zatem: 13 dni urlopu zwykłego (1/2 x 26 dni) oraz 5 dni urlopu dodatkowego (1/2/ x 10 dni). W sumie pracownik ma prawo do 18 dni, a zatem 126 godzin (18 dni x 7 godz.) urlopu. W związku z tym, że dobowy wymiar czasu pracy tego pracownika wynosi 3,5 godziny, wykorzystanie przez niego całego urlopu będzie oznaczało jego nieobecność w pracy przez 36 dni (126 godz. / 3,5 godz.).
Dodatkowy urlop a rehabilitacja
Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo również do szczególnego, płatnego zwolnienia z pracy w wymiarze 21 dni roboczych w danym roku w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym. Łączny wymiar urlopu dodatkowego oraz zwolnienia z pracy przeznaczonego na udział w rehabilitacji nie może jednak przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. Oznacza to, że pracownik niepełnosprawny nie będzie mógł skorzystać z dodatkowego urlopu wypoczynkowego w sytuacji, gdy wykorzystał on już 21 dni zwolnienia na udział w turnusie rehabilitacyjnym.
PRZYKŁAD: ROZLICZENIE DODATKOWEGO URLOPU
Pracodawca rozwiązał z Andrzejem G. umowę o pracę na mocy porozumienia stron ze skutkiem na dzień 30 czerwca 2008 r. Pracownik ten posiadał 15-letni staż pracy, legitymował się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a w 2008 r. wykorzystał sześć dni urlopu wypoczynkowego. Pracodawca wypłacił Andrzejowi G. ekwiwalent za siedem dni urlopu. Takie postępowanie pracodawcy nie było prawidłowe. W związku z niepełnosprawnością Andrzej G. nabył prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni, a zatem łącznie przysługiwało mu 36 dni wypoczynku w roku kalendarzowym. Ponieważ stosunek pracy uległ rozwiązaniu po upływie sześciu miesięcy, pracownik ten nabył prawo do 18 dni urlopu wypoczynkowego. W związku z wykorzystaniem jedynie sześciu dni urlopu pracodawca powinien wypłacić Andrzejowi G. ekwiwalent za pozostałe 12 dni urlopu wypoczynkowego.
Inwalidzi wojenni oraz kombatanci
Szczególny charakter prowadzonej wcześniej działalności, jak również stan zdrowia stał się przesłanką uzasadniającą wydłużenie wymiaru urlopu wypoczynkowego kombatantom, inwalidom wojennym oraz osobom, które podlegały represjom wojennym i okresu powojennego. W sytuacji, gdy osoby te pozostają w zatrudnieniu, oprócz zwykłego urlopu wypoczynkowego przysługuje im urlop dodatkowy w wymiarze 10 dni roboczych. Uprawnienie do tego dodatkowego zwolnienia nie przysługuje jednak w sytuacji, gdy osoby te korzystają z urlopu w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych w ciągu roku.
Nauczyciele
Nauczycielowi zatrudnionemu w szkole, w której w organizacji pracy przewidziano ferie letnie i zimowe, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze odpowiadającym okresowi ferii i w czasie ich trwania. W sytuacji natomiast, gdy nauczyciel jest zatrudniony w szkole, w której nie są przewidziane ferie szkolne, ma on prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych w czasie ustalonym w planie urlopów. Uprawnienie do dłuższego wypoczynku dotyczy również nauczycieli akademickich, którym przysługuje prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 36 dni roboczych w ciągu roku, z zastrzeżeniem, że zwolnienie to powinno zostać wykorzystane w okresie wolnym od zajęć dydaktycznych.
Pracownicy socjalni
Na dłuższy wypoczynek mogą liczyć także pracownicy socjalni, którzy są zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej lub w powiatowych centrach pomocy rodzinie i do których obowiązków należy praca socjalna oraz przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych. Tej grupie pracowników oprócz zwykłego urlopu wypoczynkowego przysługuje prawo do dodatkowego urlopu w wymiarze 10 dni roboczych raz na dwa lata. Pracownik socjalny nabywa prawo do dodatkowego urlopu dopiero po faktycznym i nieprzerwanym przepracowaniu pięciu lat.
Sędziowie i prokuratorzy
Uprawnienie do dłuższego wypoczynku dotyczy również pracowników zatrudnionych na stanowisku sędziego oraz prokuratora. Oprócz urlopu wypoczynkowego w podstawowym wymiarze, sędziom oraz prokuratorom przysługuje corocznie urlop dodatkowy w wymiarze:
• 6 dni roboczych - po 10 latach pracy;
• 12 dni roboczych - po 15 latach pracy.
DOMINIKA CICHOCKA
gp@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 154, 171 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Art. 3, 15, 19, 20 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2008 r. nr 14, poz. 92).
• Art. 1, 4, 10 ustawy z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 42, poz. 371 z późn. zm.).
• Art. 19 ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 9, poz. 87 ze zm.).
• Art. 67 ustawy z 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (t.j. Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674 z późn. zm.).
• Art. 133 ustawy z 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164, poz. 1365 z późn. zm.).
• Art. 121 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. nr 64, poz. 593 z późn. zm.).
• Art. 92 ustawy z 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. nr 98, poz. 1070 z późn. zm.).
• Art. 52 ustawy z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U. z 2002 r. nr 21, poz. 206 z późn. zm.).