Pracownik może być pociągnięty do odpowiedzialności majątkowej nie tylko za szkodę wyrządzoną w mieniu należącym do pracodawcy, ale i w mieniu będącym własnością osoby trzeciej.
Dysponowanie przez pracownika różnego rodzaju mieniem jest zjawiskiem powszechnym w procesie pracy i nie chodzi tu wyłącznie o mienie pracodawcy. Odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone nie może być zatem uzależniona od tego, czy owo mienie stanowi własność zatrudniającego go zakładu czy też osób trzecich. Nie można więc przyjąć, że pracodawca może egzekwować od pracownika odpowiedzialność tylko za szkodę w mieniu własnym. Wyłączenie pracowniczej odpowiedzialności co do cudzego mienia pozostawałoby zresztą w oczywistej sprzeczności z działalnością wielu pracodawców i ich potrzebami. Wielu z nich zmuszonych jest bowiem dysponować mieniem osób trzecich, np. w punktach usługowych, przy przewozach, w komisach, sklepach czy magazynach.
Mienie powierzone
Odpowiedzialność za mienie powierzone została w przepisach kodeksu pracy uregulowana odrębnie i w przeciwieństwie do odpowiedzialności majątkowej na zasadach ogólnych oparta jest ona na domniemanej winie pracownika. Wykazanie przez pracodawcę istnienia szkody stwarza bowiem domniemanie, że miały miejsce zawinione uchybienia pracownika, pozostające w związku przyczynowym z powstałą szkodą.
Pracownik odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w mieniu powierzonym z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się. Za mienie powierzone art. 124 par. 1 kodeksu pracy uznaje: pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, narzędzie i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. Wyliczenie to nie jest wyczerpujące, dlatego należy przyjąć, iż pracodawca może powierzyć pracownikowi inne mienie z obowiązkiem zwrotu lub wyliczenia się (par. 2).
WARTO WIEDZIEĆ
Odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone nie jest uzależniona od tego, czy owo mienie stanowi własność pracodawcy czy też osób trzecich.
Warto podkreślić, że w związku z wykonywaniem przez pracownika różnych zadań, pracodawca zmuszony jest udostępniać mu także inne składniki mienia, które w przeciwieństwie do wymienionych wyżej są przekazywane jedynie do jego dyspozycji. Za szkodę wyrządzoną w tym mieniu pracownik będzie więc odpowiadał na zasadach ogólnej odpowiedzialności majątkowej (art. 114–122 k.p.).
WARTO WIEDZIEĆ
Pracodawca chcąc wyegzekwować od pracownika odszkodowanie, musi uprzednio wyrównać tę szkodę poszkodowanemu, wypłacając stosowne odszkodowanie i dopiero wówczas ma prawo żądać od pracownika rekompensaty.
Bez odpowiedzialności
Pracownik może uwolnić się od następstw majątkowych, wyrządzonej szkody w powierzonym mieniu tylko wówczas, gdy wykaże, że powstała ona z przyczyn od niego niezależnych. W szczególności może mieć to miejsce, gdy pracodawca nie zapewni warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia (art. 124 par. 3 k.p.).
Ciężar dowodu spoczywa w tym przypadku na pracowniku, który zobowiązany jest wykazać uchybienia pracodawcy oraz zakres, w jakim on lub inna osoba przyczyniły się do powstania lub zwiększenia szkody (np. niezapewnienie nadzoru, właściwego wyposażenia lub warunków pracy, kradzież mienia). Na pracodawcy zaś spoczywa obowiązek udowodnienia, że powierzył pracownikowi mienie w sposób prawidłowy.
Od odpowiedzialności nie zwalnia natomiast pracownika okoliczność, że mienie, w którym powstała szkoda, nie należy do pracodawcy, ale jest własnością innej osoby. Istotne bowiem jest nie to, czyją własność stanowi mienie, lecz to, czy zostało ono powierzone pracownikowi przez pracodawcę, w sposób odpowiadający treści art. 124 k.p.
Naprawienie szkody
Wypada przy tym wyjaśnić zasady, na jakich pracodawca powinien w takim przypadku egzekwować od pracownika należne odszkodowanie. Wątpliwość może bowiem budzić to, czy pracodawcy, który naprawił szkodę w mieniu osoby trzeciej, przysługuje względem swego pracownika, któremu mienie to powierzono z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia, roszczenie odszkodowawcze realizowane na zasadach art. 124-127 k.p.
Trzeba bowiem zgodzić się z twierdzeniem, że ujawnienie braku w powierzonym pracownikowi mieniu osób trzecich nie stanowi wyrządzenia szkody pracodawcy, który w tym momencie nie poniósł jeszcze uszczerbku majątkowego. Oznacza to, że niespełniona została przesłanka, uzasadniająca prawo żądania od pracownika odszkodowania. Pracodawca dozna szkody dopiero po zapłaceniu osobom trzecim stosownego odszkodowania.
Pracodawcy nie przysługuje zatem roszczenie o odszkodowanie w momencie stwierdzenia braku w powierzonym pracownikowi mieniu osób trzecich, lecz z chwilą naprawienia tej szkody i ma charakter roszczenia regresowego.
W pełnej wysokości
Pracodawcy, który naprawi szkodę wyrządzoną w cudzym mieniu, będzie przysługiwało roszczenie regresowe wobec pracownika. Pamiętać jednak należy, że odpowiedzialność o takim charakterze nie będzie wynikać z art. 120 par. 2 k.p. Przepis ten zamieszczony w rozdziale I działu piątego kodeksu pracy nie dotyczy bowiem odpowiedzialności pracownika za szkody wyrządzone w mieniu powierzonym.
Przyjęcie, że pracodawca może dochodzić od pracownika odszkodowania po wyrównaniu szkody poszkodowanemu ma prawnie tylko takie znaczenie, iż do stwierdzenia szkody pracodawcy konieczne jest dodatkowe zdarzenie, jakim jest wypłata odszkodowania osobie trzeciej. Pracownik zaś za wyrządzoną w ten sposób szkodę będzie odpowiadał według zasad określonych w art. 124–127 k.p. (wyrok SN z 21 grudnia 1987 r., III PZP 54/87, OSNCP 1989/9, poz. 132).
WARTO WIEDZIEĆ
Odszkodowanie w pełnej wysokości przysługuje pracodawcy także wówczas, gdy powierzone pracownikowi mienie stanowiło własność osoby trzeciej, a on naprawił tej osobie wyrządzoną przez pracownika szkodę.
Danuta Klucz