Pracownik, który spowodował wypadek przy pracy, będąc w stanie nietrzeźwości, nie uzyska jednorazowego odszkodowania, gdy przyczynił się w znacznym stopniu do powstania tego wypadku. Ustalenie faktu nietrzeźwości pracownika oraz jego przyczynienia się do wypadku ma zatem istotne znaczenie dla uzyskania świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.
Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 6 ust. 1 tej ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2002 r. nr 199, poz. 1673) z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługuje jednorazowe odszkodowanie dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.
Jednak świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują pracownikowi, który, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psy- chotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku. Wskazuje na to art. 21 ust. 2 ww. ustawy, przy czym dla pozbawienia pracownika prawa do odszkodowania nie jest konieczne, aby do wypadku doszło wyłącznie z jego winy. Wystarczy, jeśli będąc nietrzeźwym lub odurzonym w znaczący sposób przyczynił się do zaistnienia wypadku, z tym że jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że pracownik znajdował się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, pracodawca ma obowiązek skierować pracownika na badanie niezbędne do ustalenia zawartości alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie. Pracownik zaś jest obowiązany poddać się temu badaniu. Odmowa poddania się badaniu lub inne zachowanie uniemożliwiające jego przeprowadzenie powodują pozbawienie prawa do świadczeń, chyba że pracownik udowodni, że miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddanie się temu badaniu.
Stan nietrzeźwości
Zaznaczyć należy, że stan nietrzeźwości zachodzi tylko wówczas, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5 promila alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3 (art. 46 ust. 3 ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi; Dz.U. z 2002 r. nr 147, poz. 1231 ze zm.). Zatem samo przebywanie pod wpływem alkoholu w czasie spowodowania wypadku przy pracy nie jest równoznaczne ze stanem nietrzeźwości, gdyż przepis art. 21 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych uzależnia możliwość pozbawienia pracownika prawa do świadczeń określonych w ustawie od tego, by pracownik w chwili wypadku był w stanie nietrzeźwości, a więc by zawartość alkoholu we krwi przekraczała 0,5 promila. Tak też wskazywał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 13 stycznia 1994 r. (III AUr 1070/93PS-wkł. 1995/3/23).
Przyczynienie się
Zaznaczyć należy, że podstawą do odmowy wypłaty świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego jest nie tylko stan nietrzeźwości pracownika, ale także i jego znaczne przyczynienie się do powstania wypadku przy pracy. Może bowiem zdarzyć się i taka sytuacja, że pracownik wprawdzie był nietrzeźwy, ale w żaden sposób nie przyczynił się do powstania wypadku. Przy czym istotne jest, że ustawodawca nie zdefiniował w żaden sposób pojęcia „znaczne przyczynienie” pozostawiając to ocenie sądów. Wydaje się, że o znacznym stopniu przyczynienia będzie można mówić wówczas, gdy okaże się, iż wśród wszystkich innych przyczyn wypadku zachowanie pracownika będącego nietrzeźwym było jednym z dominujących powodów wypadku.
Zerwanie związku z pracą
Wprowadzenie się przez pracownika w stan nietrzeźwości może być jednak uznane za zerwanie przez niego związku z pracą, co wyłącza wówczas uznanie wypadku w miejscu pracy za wypadek przy pracy w rozumieniu art. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy wskutek upojenia alkoholowego pracownik nie był zdolny do wykonywania pracy. Zwracał na tu uwagę także Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 marca 2005 r., I Uk 127/ 05 MPr.Pr.iUb. 2006/9/105). Przy czym o tym, czy spożywanie alkoholu w czasie pracy względnie znajdowanie się w czasie i miejscu pracy w stanie nietrzeźwości pozwala przyjąć, że nastąpiło zerwanie związku z pracą i co za tym idzie, że zaistniały w takiej sytuacji wypadek przy pracy nie pozostaje w związku z pracą, powinny zawsze zdecydować okoliczności konkretnej sprawy. Tak też podnosił Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 30 stycznia 2002 r. (III AUa 2312/00 OSA 2003/6/24).
Odwołanie do sądu
W razie ustalenia, że pracownik w chwili wypadku był nietrzeźwy i przyczynił się znacząco do powstania wypadku, ZUS wydaje decyzję odmawiającą świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego. Od decyzji w tej sprawie pracownik (a w razie jego śmierci uprawniony członek rodziny) może wnieść odwołanie do wydziału pracy i ubezpieczeń społecznych sądu rejonowego, który jest właściwy ze względu na jego miejsce zamieszkania. Odpowiednie pouczenie o tym prawie powinno być zawarte w treści decyzji ZUS. Jeśli pracownik chce z niego skorzystać, powinien wnieść odwołanie na piśmie do oddziału ZUS-u, który wydał decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. ZUS następnie przekazuje niezwłocznie to odwołanie wraz z aktami sprawy do sądu (art. 4779 par. 1 i 2 k.p.c.). Pracownik może też wnieść odwołanie do protokołu w sądzie właściwym do rozpoznania sprawy albo w sądzie właściwym dla jego miejsca zamieszkania. Wówczas sąd niezwłocznie przekazuje protokół do ZUS, od którego pochodzi zaskarżona decyzja, chyba że sąd ten jest właściwy do rozpoznania tego odwołania. W takim wypadku przewodniczący niezwłocznie zażąda akt sprawy i nada bieg odwołaniu, przesyłając odpis protokołu oddziałowi ZUS, od którego pochodzi zaskarżona decyzja. Sąd rozpoznaje sprawy w trybie procesu, w ramach którego po jednej stronie występuje ZUS, a po drugiej pracownik. W ramach tego procesu pracownik może dowodzić, że nie był nietrzeźwy albo że nie przyczynił się w sposób znaczny do powstania wypadku.
PRZYKŁAD 1
Gustaw P. pracował jako murarz. Trzy godziny przed pracą wypił z kolegami wódkę wprowadzając się tym w stan nietrzeźwości. Gdy przygotowywał sobie narzędzia do pracy stojąc na swoim stanowisku, pracujący na drugim piętrze pracownik upuścił cegłę, która spadając uderzyła Gustawa P. w głowę. W takiej sytuacji ZUS, mimo ustalenia, że Gustaw był nietrzeźwy, przyznał mu prawo do jednorazowego odszkodowania, gdyż w żaden sposób nie przyczynił się on do powstania wypadku.
PRZYKŁAD 2
Adam Z. pracował jako operator spychacza. W czasie pracy zjeżdżając spychaczem z nasypu na budowie, wypadł z jego kabiny prosto pod koła przejeżdżającego ciągnika. W wyniku obrażeń doznanych podczas tego wypadku Adam Z. zmarł. Jego żona wystąpiła o przyznanie jej jednorazowego odszkodowania. ZUS jednak odmówi jej wypłaty tego świadczenia, wskazując, że z protokołu sekcji zwłok Adama Z. wynika, że w chwili wypadku był pod wpływem alkoholu w wysokości ponad 3 promili alkoholu we krwi i z tego powodu wypadł z kabiny. Żona Adama Z. odwołała się od tej decyzji do sądu. Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego oddalił jej odwołanie, uznając, że zaskarżona decyzja ZUS jest prawidłowa.
Ryszard Sadlik
gp@infor.pl