Na jakich zasadach wypłaca się odsetki?
Na podstawie delegacji zawartej w art. 85 ust. 2 ww. ustawy wydane zostało rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych (DzU z 1999 r. nr 12, poz. 104). Rozporządzenie to przewiduje m.in., że odsetki wypłaca się za okres od dnia następującego po upływie terminu na ustalenie prawa do świadczeń lub ich wypłaty, przewidzianego w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń - do dnia wypłaty świadczeń. Przy czym jeżeli świadczenie jest wypłacane osobie uprawnionej za pośrednictwem poczty lub na rachunek bankowy, za dzień wypłaty świadczeń uważa się dzień przekazania należności na pocztę lub do banku.
W przypadku świadczeń wynikających z ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.) istotne znaczenie ma art. 118 ust. 1. Przepis ten stanowi, że organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, z uwzględnieniem ust. 2 i 3 ww. artykułu oraz art. 120. Natomiast w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego (art. 118 ust. 1a ww. ustawy). Oznacza to, że ZUS spóźni się np. z wypłatą renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury dopiero wówczas, gdy nie wypłaci świadczenia w terminie 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, a w przypadku gdy sprawa toczyła się przed sądem, w terminie 30 dni od daty wpływu do ZUS prawomocnego orzeczenia sądu. Właśnie to ostatnie uregulowanie budziło w praktyce istotne wątpliwości, gdyż stanowi ono nieuzasadnione uprzywilejowanie ZUS. Jego treść powoduje, że może on bez żadnych konsekwencji powodować np. przedłużanie postępowania sądowego, nie obawiając się, że będzie musiał wówczas wypłacić wysokie odsetki za opóźnienie.
Orzeczenie Trybunału
Z uwagi na powyższe warto zwrócić uwagę na dotyczący tej kwestii wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 września 2007 r. (P 11/07), w którym orzeczono, że art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych rozumiany w ten sposób, że za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uznaje się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia tylko w sytuacji, gdy za nieustalenie tych okoliczności nie ponosi odpowiedzialności organ rentowy jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP. Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny uznał art. 118 ust. 1a ww. ustawy za zgodny z Konstytucją RP, ale tylko w takim zakresie, w jaki ZUS nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie okoliczności niezbędnych do wydania konkretnej decyzji. W takim przypadku ubezpieczony będzie miał prawo do odsetek za opóźnienie tylko wtedy, gdy wypłata nie nastąpi w ciągu 30 dni od wpływu prawomocnego orzeczenia sądu do ZUS. Natomiast, w przypadku gdy nieustalenie okoliczności niezbędnych do wydania konkretnej decyzji będzie wynikiem zaniedbania przez ZUS, wówczas należy uznać, że przepis art. 118 ust. 1a ww. ustawy nie powinien mieć zastosowania jako niezgodny z Konstytucją RP.
Warto zaznaczyć, że dotychczas Sąd Najwyższy wskazywał, że wydanie przez organ rentowy niezgodnej z prawem decyzji odmawiającej wypłaty świadczenia w sytuacji, gdy było możliwe wydanie decyzji zgodnej z prawem, w szczególności, gdy ubezpieczony wykazał wszystkie przesłanki świadczenia, oznacza, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można było mu zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa (wyrok Sądu Najwyższego z 25 stycznia 2005 r. I UK 159/04, OSNP 2005/19/308). Oznacza to, że jeżeli ZUS wydał bezprawną decyzję o odmowie wypłaty świadczenia, w sytuacji gdy możliwe było wydanie decyzji zgodnej z prawem przyznającej świadczenie, to powstałe opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ZUS ponosi odpowiedzialność i jest zobowiązany do zapłaty odsetek.
Przykład
Adam Z. wystąpił z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy. ZUS pomimo złożenia przez ubezpieczonego wszystkich wymaganych dokumentów oraz stwierdzeniu, że jest on całkowicie niezdolny do pracy, odmówił mu przyznania renty, stwierdzając, że niezdolność do pracy powstała po upływie 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia. Adam Z. wystąpił do sądu z odwołaniem od tej decyzji. Sąd na podstawie istniejącego materiału dowodowego zmienił zaskarżoną decyzję ZUS, przyznając Adamowi Z. rentę z tytułu niezdolności do pracy. Sąd ustalił bowiem, że ubezpieczony ma 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych i jest całkowicie niezdolny do pracy, nie ma więc w myśl art. 57 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS znaczenia, kiedy powstała niezdolność do pracy. Po otrzymaniu renty Adam Z. wystąpił do ZUS z żądaniem zapłaty odsetek za opóźnienie. Gdy ZUS odmówił, złożył odwołanie do sądu, który uwzględnił jego żądanie dotyczące odsetek, uznając, że ZUS odpowiada za powstałe opóźnienie.
ZUS mógłby uwolnić się od obowiązku wypłaty odsetek, gdyby wykazał, że opóźnienie w wypłacie świadczenia było następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. Innymi słowy, nie ma obowiązku zapłaty odsetek, gdy opóźnienie to jest wynikiem okolicznościach od niego niezależnych.
Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach