Inaczej kreatywność definiuje psycholog, pedagog, inaczej pracownik oraz szef. Jak więc poradzić sobie z wieloznacznością tego pojęcia i jakie ma ona znaczenie w naszym życiu?
Zanim zapoznasz się z tym, co inni mówią na temat kreatywności, zastanów się, czym jest ona dla ciebie? Czy otrzymujesz ją w darze narodzin po przodkach, czy raczej możesz ją rozwijać i stymulować? Czy jest to cecha osoby, zdolność do myślenia w określony sposób, a może to określenie zachowania?
Kreatywność jest złożonym pojęciem, którego nie można sprowadzać do jednoznacznych określeń. Starając się uprościć skomplikowaną z psychologicznego punktu widzenia strukturę można uznać, że kreatywność stanowi cechę łączącą osobowość z możliwościami umysłu, czyli z określonymi sposobami myślenia. Aby jednak móc stwierdzić, czy ktoś jest lub nie jest kreatywny, musimy widzieć jak się zachowuje, co robi i w jaki sposób. Gdyby nie zachowania (czyli coś, co można zaobserwować) nie moglibyśmy mówić o kreatywności danej osoby (oczywiście, mówimy o codziennych sytuacjach, bez przeprowadzania badań psychologicznych). To właśnie zachowanie jest odpowiedzią na pewne okoliczności, sytuacje, bo nie zawsze mamy sprzyjające warunki ku temu, aby móc wykazać się kreatywnością. Co więcej, duża część ludzi posiada tą cechę uśpioną w zarodku, dlatego o kreatywności często mówi się, że stanowi potencjał, który należy rozwijać i właściwie wykorzystywać. Służą temu różne doświadczenia, zadania, szkolenia, treningi. W trakcie takich długofalowych działań najłatwiej się przekonać, że jest to cecha, która podlega procesom uczenia się, jeżeli w sposób właściwy zadbamy o jej rozwój.
Aby definicyjnej jasności stało się zadość, trzeba powiedzieć o pochodzeniu kreatywności i jej związku z twórczością. Fenomen twórczości od wieków budzi wielkie zainteresowanie. Początkowo twórczość utożsamiano z mocą boską (stwórcą świata), następnie tylko wybitni artyści, wzbogacający świat o nowe dzieła, mogli nosić miano twórczych. Obecnie dominuje przekonanie, że twórczość nie jest zarezerwowana jedynie dla elit, ponieważ mechanizmy psychologiczne leżące u jej podstaw są typowe dla każdego człowieka. Aby jednak stworzyć coś nowego i wartościowego, nie wystarczy tylko predyspozycja, zdolności, ale długa, wytężona praca, na którą decydują się wciąż tylko nieliczni.
Mała twórczość
Twórczość jest jakby „namacalna” - możemy zobaczyć obraz, posłuchać muzyki, przeczytać książkę, zobaczyć wynalazek, wykorzystać nowe technologie. Ale schodząc z piedestału wybitnych dokonań jednostek, mamy mnóstwo codziennych możliwości, aby móc cieszyć się twórczością przez małe „t”, czyli kreatywnością. Jest ona cechą odpowiedzialną za radzenie sobie z różnymi sytuacjami i nie musi przynosić wielkich dzieł lub odkryć. Doskonale się sprawdza w szukaniu odpowiedzi na pytania. Co zrobić na obiad, gdy w lodówce pustki? Jak zajmować się dzieckiem, aby każdy dzień był korzystny dla jego rozwoju? Jak zmienić wnętrze mieszkania, aby było bardziej funkcjonalne? Jak poradzić sobie z nowym problemem w pracy? Jak pomóc klientowi w zaskakującej sytuacji? Jak polepszyć swoje funkcjonowanie w firmie? A może, jak zrobić coś z niczego i to jeszcze na wczoraj?
Warto być kreatywnym
Pod pojęciem kreatywności kryje się dużo znaczeń. Wciąż trwają badania nad jej związkami ze zdolnościami poznawczymi i cechami ludzkiej osobowości. Analizowane są biografie osób szczególnie twórczych, aby móc odpowiedzieć na pytania o uwarunkowania twórczego rozwoju jednostki, zrozumieć ich wybory i koleje życiowe. Można uznać, że kreatywność to zarówno pomysłowość, jak i odwaga wypowiadania i realizowania tych pomysłów; to otwartość na nowe i nieznane, ciekawość, może nawet dociekliwość; przekraczanie granic logicznego, często również sztywnego myślenia, umiejętność kojarzenia faktów i informacji, znajdowanie podobieństw między rzeczami i sytuacjami; a jednocześnie także wyobraźnia i poczucie humoru. Dzięki kreatywności mamy możliwość nie tylko odnajdywania się w różnych sytuacjach, generowania ciekawych i nowych rozwiązań, ale dostrzegania problemów i możliwości tam, gdzie ich nie ma na pierwszy rzut oka.
Czy warto być kreatywnym? Oczywiście, że tak, ponieważ ludzie dzielą się na tych, co świat rozwijają, oraz tych, którzy muszą za zmieniającym się światem nadążyć. Aby więc stać się skuteczną w swoim fachu i móc odnosić sukcesy, musi zadziałać splot wielu czynników.
Cechy, które są zbieżne z kreatywnością, a jednocześnie stanowią podstawową wartość praktycznie w każdej pracy, to:
• Zaradność - często oznacza bycie efektywnym, a jak wiemy, skuteczność zależna jest z jednej strony od naszego przygotowania (czasami zapobiegania pewnym sytuacjom), a z drugiej od umiejętności rozwiązywania problemów i swoistego sprytu. Kreatywność podsuwa nam różne pomysły, sposoby rozwiązań, a zaradność pomaga we wdrożeniu ich w życie. Potocznie uważa się, że jeśli ktoś jest zaradny, to znaczy, że dobrze sobie radzi w życiu, że nie załamuje rąk przy byle trudnościach i potrafi szukać możliwości rozwiązań w wielu sytuacjach.
• Elastyczność - gwarantuje szybkie i adekwatne reagowanie na nowe sytuacje i zapewnia przystosowywanie się do zmian. Jest bardzo cenna w przypadkach, gdy przełożony często zmienia swoje plany i trzeba natychmiast reagować na jego potrzeby oraz gdy firma ma tendencję pracy na „gwizdek”. U osób mało elastycznych każda zmiana powoduje stres i zniecierpliwienie. Brak elastyczności stanowi problem w pracy z ludźmi, ponieważ dochodzenie do kompromisów czy sytuacje mediacyjne wymagają zarówno pewnego dystansu, otwartości, umiejętności przyjmowania różnych perspektyw widzenia, jak i nieupierania się na siłę „przy swoim”.
• Otwartość na doświadczenia - a nawet wręcz ciekawość, stanowi podstawę dla osób zmotywowanych do rozwoju. Traktowanie nowych zadań jako wyzwań i dostrzeganie w nich szans nauczenia się czegoś nowego otwiera bardzo często drzwi do kariery. Osoby nastawione na rozwój potrafią wyciągnąć odpowiednie wnioski z każdego doświadczenia, potrafią również ocenić poziom swoich kompetencji i „iść krok za nowym”. Można to wytłumaczyć następująco: jedna osoba podejmuje się zadania, bo wie, że się czegoś nauczy, druga nie podejmuje - ponieważ zakłada, że tego nie umie. Łącząc otwartość z umiejętnościami komunikacyjnymi mamy gwarancję, że żadne spotkanie nie będzie stanowiło trudności.
Zwierciadło pragmatyzmu
Praktycznym odzwierciedleniem kreatywności są innowacje, czyli nowe, lepsze rozwiązania z perspektywy danego miejsca, które mogą zarówno obejmować całą organizację, jak również być wprowadzane w mikroskali - w biurze czy sekretariacie. Innowacją może być sposób na efektywniejsze zarządzanie obiegiem dokumentów przez sekretariat, wprowadzenie specyficznego porządku w bazie danych czy dokumentacji, aby każdy miał dostęp do wszelkich potrzebnych informacji, a odnalezienie właściwego dokumentu zajmowało tylko chwilkę, czy sposób rezerwacji sal i ich rejestracja. To są tylko pewne przykłady, podczas gdy możliwości wprowadzania zmian jest znacznie więcej, nawet na „małym biurowym podwórku”. Dlatego zastanówcie się teraz, co wam przeszkadza, utrudnia pracę, a jest w zasięgu waszych wpływów? Nie chodzi o marudzenie na innych pracowników czy szefa, tylko zastanowienie się w sposób konstruktywny nad funkcjonowaniem w firmie oraz sposobem wykonywania różnych zadań.
• Co moglibyście poprawić, zmienić, by wasze działania były sprawniejsze?
• Jak wyeliminować popełniane błędy czy pomyłki?
• Jak zmniejszyć czas wykonywania pewnych czynności?
• A może warto poszukać inspiracji czy wartościowych wzorców w innych firmach?
Dostrzeżenie pewnych problemów, trudności czy szans jest pierwszym krokiem do działania. Jeśli nie widzisz żadnych potrzeb i nie chcesz nic zmienić, najprawdopodobniej brakuje ci motywacji albo nie przyglądasz się rzeczywistości zbyt wnikliwie. Jeśli jednak widzisz pewne niedoskonałości lub problemy, stoisz przed ważnym etapem - jak sobie z nimi poradzić? O twórczych metodach rozwiązywania problemów będzie mowa w następnych wydaniach.
Poza tym, warto też wspomnieć o pewności siebie i wynikającym z niej zdecydowaniu, niezależności, która stanowi podstawę do zachowań asertywnych i jest niebagatelna w przypadku bycia katalizatorem problemów i zarazem bodyguardem szefa, ale także ugodowość, stabilność emocjonalna, serdeczność, komunikatywność.
Ograniczenia w pracy
To, w jaki sposób funkcjonujemy w pracy, najczęściej jest wypadkową wielu czynników. Po pierwsze, wciąż często przyjmujemy rozwiązania gotowe z całym dobrodziejstwem, z wypracowanymi standardami, procedurami i sposobami radzenia sobie „z...” i przez wiele lat robimy to samo, jedynie od czasu do czasu narzekając. Jest to wyrazem bierności i jednocześnie zgody na to, aby być tylko pasywnym wykonawcą, trybikiem w machinie. Ta wyuczona bezradność kłóci się bardzo mocno z wymogami współczesności. Ogranicza nas własne podejście:
• uważamy, że nie potrafimy być twórczy, nie doceniamy swoich możliwości,
• nie widzimy potrzeby ani sensu w zachowaniach kreatywnych,
• idziemy na łatwiznę, wolimy, gdy ktoś pokaże nam jak coś zrobić, niż sami wypracować sposób rozwiązań, wolimy mieć wszystko podane na tacy,
• nie ufamy swoim rozwiązaniom, jednocześnie wierząc, że inni wiedzą lepiej,
• boimy się zmian.
„K” jak...
Gdy „kreatywność” zagościła na stałe w naszych słownikach, mogliśmy odczuć, że jest to dobra odpowiedź niemal na wszystko, co dzieje się wokół. Spowodowało to, że niektórzy (powiedzmy z przekąsem) „entuzjaści” widzieli korzyści wynikające z kreatywności prawie wszędzie. Pojawiły się wtedy ogłoszenia z kreatywną księgowością czy kursy dla kreatywnych kierowców samochodu. Można było też w pewnym momencie poczuć przesyt, ponieważ kreatywność stała się cechą błędnie interpretowaną i nadmiernie wykorzystywaną (jesteś kreatywny - na pewno poradzisz sobie z niemożliwym albo kreatywnie oszukasz). Teraz, gdy wiedza na jej temat jest znacznie szersza i daje uzasadnione nadzieje na jej rozwój, powiedzmy sobie głośno - warto być kreatywnym, życie staje się po prostu ciekawsze! Wystarczy tylko chcieć!
Maslow, autor powszechnie znanej piramidy potrzeb, zapytałby: A co z samospełnieniem? Co z naturalną potrzebą każdego człowieka do rozwoju i stanowienia o sobie? Prawie każda praca może wymagać kreatywności i wyglądać inaczej, jeśli tylko docenimy możliwości tkwiące w nas samych, gdy dostrzeżemy potrzeby i możliwości zmian czy udoskonaleń. Życie może wyglądać inaczej, jeżeli dopuścimy do głosu swoje aspiracje, pobudzimy wyobraźnię i odważymy się na myślenie o sobie i o życiu w inny sposób.
Po drugie, firmy różnią się pod względem oczekiwań w stosunku do pracowników. W niektórych firmach od samego dołu struktury organizacyjnej panuje klimat sprzyjający kreatywności i od każdego wymagana jest samodzielność i kreatywność. W innych natomiast, powyższe cechy są jedynie domeną szefa, a czasami jego też nie. Niektórzy pracodawcy wręcz czują niechęć w stosunku do kreatywności, kojarząc ją z niesubordynacją, wręcz z nieporządkiem, kwestionowaniem autorytetów, brakiem podporządkowania, anarchią. Na tej podstawie uznają, że jest to cecha niepożądana w pracy. Druga strona tego zagadnienia to strach szefów przed własnymi niedostatkami. Starając się ograniczyć możliwości innych osób, tłumią inicjatywę i wykorzystują przewagę wynikającą z zajmowanego stanowiska - „rób tak, jak ci mówię, ponieważ jestem twoim szefem”. Z tego powodu, chcąc utrzymać swoje „jedynie słuszne zdanie”, podczas rekrutacji szukają osób, które z łatwością się podporządkują i będą cichymi wykonawcami cudzych wytycznych. Trudno z tym polemizować, jedynie pozostaje mieć nadzieję, że nasi przełożeni będą świadomi konsekwencji własnej krótkowzroczności.
Istnieją stanowiska, które nie poradzą sobie bez twórczych pracowników, na przykład specjaliści od marketingu, PR i HR, menedżerowie, a także duża grupa zawodów artystycznych, gdzie każdego dnia trzeba się zmierzyć z nowymi projektami, elastycznie reagować na zmiany i mieć wiele pomysłów. Panuje przekonanie, że kreatywność przydaje się tylko nielicznym, co nie jest zgodne z prawdą. Prawie każda praca może wymagać pomysłowości, otwartości i zdolności do rozwiązywania nowych problemów, jeżeli w firmie mamy swobodę działania i myślenia. Sekretarki czy asystentki doskonale wiedzą, ile różnych wyzwań przed nimi staje, sytuacji, w których kreatywność i spontaniczność myślenia jest kluczowa.
Joanna Szen-Ziemiańska