Od pewnego czasu dużą popularnością cieszą się rodzinne ogrody działkowe. Wykorzystywane są w celach rekreacyjnych, ale także na potrzeby upraw owocowo – warzywnych, roślinnych. Prawo do rodzinnego ogrodu działkowego można np. „odziedziczyć” po zmarłym działkowcu. Z uwagi na specyficzną konstrukcję prawną, jaką jest rodzinny ogród działkowy, przeniesienie tego uprawnienia następuje na szczególnych zasadach.
- Prawo do działki ROD
- Śmierć działkowca
- Nasadzenia, urządzenia i obiekty
- Zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych (formularz SD – Z2)
Prawo do działki ROD
Możliwość korzystania z działki ROD wynika z uprawnienia przysługującego działkowcowi. Nie jest to jednak prawo własności, lecz prawo dzierżawy działkowej – specyficzne zobowiązanie, zbliżone do stosunku prawnego, wynikającego z dzierżawy znanej z przepisów Kodeksu cywilnego.
Przez umowę dzierżawy działkowej stowarzyszenie ogrodowe zobowiązuje się oddać działkowcowi działkę na czas nieoznaczony do używania i pobierania z niej pożytków, a działkowiec zobowiązuje się używać działkę zgodnie z jej przeznaczeniem, przestrzegać regulaminu oraz uiszczać opłaty ogrodowe.
Prawo do działki ROD wynika więc z umowy zobowiązaniowej. Inaczej sytuacja wygląda w odniesieniu do tego, co działkowiec na działce posadzi i wzniesie. Działkowiec ma prawo zagospodarować działkę i wyposażyć ją w odpowiednie obiekty i urządzenia zgodnie z przepisami ustawy oraz regulaminem.
Co istotne, nasadzenia, urządzenia i obiekty znajdujące się na działce, wykonane lub nabyte ze środków finansowych działkowca, stanowią jego własność.
Co do zasady prawo do działki może przysługiwać jedynie jednej osobie. Wyjątkiem są małżonkowie, którym to prawo może wspólnie przysługiwać.
Śmierć działkowca
Rozważania o skutkach śmierci działkowca należy rozpocząć pod podkreślenia, że rodzinne ogrody działkowe co do zasady „wyjęte” są spod ogólnych zasad dziedziczenia, wynikających z przepisów Kodeksu cywilnego. O tym, kto może przejąć działkę i na jakich zasadach decydują przepisy ustawy z 13.12.2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1073), zgodnie z którymi:
- w razie śmierci jednego z małżonków prawo do działki, które przysługiwało obojgu małżonkom, przypada drugiemu małżonkowi,
- jeśli małżonek zmarłego nie posiadał prawa do działki, to może w terminie 6 miesięcy od dnia śmierci małżonka złożyć oświadczenie woli o wstąpieniu w stosunek prawny wynikający z tego prawa, pod rygorem wygaśnięcia prawa do działki,
- jeśli małżonek zmarłego nie złoży oświadczenia, o którym mowa powyżej, roszczenie o ustanowienie prawa do działki po zmarłym przysługuje innym osobom bliskim tj. zstępnym, wstępnym, rodzeństwu, dzieci rodzeństwa, osobom pozostającym z działkowcem w stosunku przysposobienia; na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w stosunek prawny wynikający z prawa do działki mają 3 miesiące od dnia powstania,
- w przypadku zgłoszenia się kilku uprawnionych, o ustanowieniu prawa do działki rozstrzyga sąd w postępowaniu nieprocesowym, biorąc pod uwagę w szczególności okoliczność czy osoba uprawniona, korzystała z działki ze zmarłym,
- jeśli działowiec w chwili śmierci nie pozostawał w związku małżeńskim, to roszczenie o ustanowienie prawa do działki przysługuje osobom bliskim, które wygasa w terminie 6 miesięcy od dnia śmierci działowca.
Zmarł działowiec pozostający w związku małżeńskim. Na miesiąc po jego śmierci oświadczenie woli o wstąpieniu w stosunek prawny złożył małżonek działkowca.
Zmarły działkowiec w chwili śmierci był wdowcem. Oświadczenie woli o wstąpieniu w stosunek prawny złożyli dwaj jego synowie, którzy są w sporze o spadek po ojcu. O prawie do działki rozstrzygnie sąd w postępowaniu nieprocesowym biorąc pod uwagę, czy któryś z synów korzystał z działki ze zmarłym ojcem.
Nasadzenia, urządzenia i obiekty
Jak już wspomniano wcześniej, nasadzenia, urządzenia i obiekty wykonane lub nabyte ze środków finansowych działkowca, stanowią jego własność.
Wydawać by się mogło, że skoro stanowią własność, to powinny podlegać takim samym zasadom dziedziczenia jak pozostałe składniki majątku zmarłego np. jak nieruchomości czy samochody.
W praktyce „rozdzielenie” prawa do działki oraz własności nasadzeń, urządzeń i obiektów nie jest faktycznie możliwe. Przyjmuje się, że własność nasadzeń, urządzeń i obiektów „podąża” za prawem do działki oraz należy do nowego działkowca.
Nie wyłącza to jednak ewentualnych roszczeń pozostałych spadkobierców zmarłego działkowca, które dotyczyć będą rozliczenia się za nasadzenia, urządzenia i obiekty.
Zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych (formularz SD – Z2)
Nie jest jednoznacznie rozstrzygnięte w przepisach oraz praktyce, czy przejęcie prawa do działki po zmarłym działkowcu wymaga złożenia formularza SD – Z2.
Urzędowy formularz nie przewiduje nawet takiej możliwości.
Niemniej jednak, mając na uwadze niekorzystne skutki niezłożenia deklaracji, nie zaszkodzi jej złożenie przez osobę, która przejęła prawo do działki po zmarłym działkowcu. W zgłoszeniu należy także ująć wartość nasadzeń, urządzeń i obiektów.