Zawieszenie z mocy prawa
Postępowanie ulega zawieszeniu z mocy prawa w razie zaprzestania czynności przez sąd wskutek siły wyższej. Zawieszenie z mocy prawa nie wymaga postanowienia sądu, gdyz następuje ono z momentem zaprzestania czynności przez sąd.
Zawieszenie z urzędu
Zawieszenie postępowania z przyczyn wskazanych poniżej jest obligatoryjne. Celowość zawieszenia postępowania w tych wypadkach nie podlega w ogóle ocenie sądu. A nie zawieszenie postępowania w przypadku występowania przedmiotowych przyczyn może spowodować jego nieważność.
Sąd zawiesza postępowanie z urzędu:
- w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej, utraty przez stronę zdolności sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela. Sąd nie zawiesza postępowania z powodu śmierci strony, jeżeli postępowanie nie może się dalej toczyć z udziałem następców prawnych osoby zmarłej, a więc jeżeli postępowanie dotyczy praw nieprzechodzących na następców prawnych, tj. przede wszystkim praw osobistych.
- jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie;
- jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu;
- jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu, a strona pozbawiona została prawa zarządu masą upadłości, albo ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku powoda.
Utrata zdolności sądowej, jako przyczyna zawieszenia postępowania, może występować jedynie w odniesieniu do tych podmiotów postępowania, które nie są osobami fizycznymi.
Zawieszając postępowanie, sąd z urzędu uchyla orzeczenia wydane po nastąpieniu tych zdarzeń, chyba że nastąpiły one po zamknięciu rozprawy.
Zawieszenie w przypadku obowiązkowego zastępstwa procesowego
Jeżeli zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych jest obowiązkowe, w razie śmierci adwokata lub radcy prawnego, skreślenia z listy adwokatów lub radców prawnych, utraty możliwości wykonywania zawodu albo utraty zdolności procesowej, sąd zawiesza postępowanie z urzędu, wyznaczając odpowiedni termin do wskazania innego adwokata lub radcy prawnego, i po upływie tego terminu podejmuje postępowanie.
Zawieszenie na wniosek
Sąd zawiesi postępowanie na wniosek spadkobiercy, jeżeli powód dochodzi przeciwko niemu wykonania obowiązku, należącego do długów spadkowych, a spadkobierca nie złożył jeszcze oświadczenia o przyjęciu spadku i termin do złożenia takiego oświadczenia jeszcze nie upłynął.
Kiedy w gestii sądu leży zawieszenie postępowania z urzędu
Sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:
- jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego;
- jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną;
- jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej. Sąd nie może rozstrzygać kwestii należących do drogi administracyjnej w sposób wiążący. Powinien czekać na decyzję organu administracyjnego, jeżeli nastąpiło wyraźne przekazanie tych spraw na drogę postępowania administracyjnego.
- jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej;
- w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy. Niestawiennictwo obu stron powoduje zawieszenie postępowania, jeżeli żadna z nich nie zgłosiła wniosku o rozpoznanie sprawy w swojej nieobecności. Wniosek może być złożony na piśmie lub ustnie do protokołu i dotyczyć całego postępowania lub określonej rozprawy.
- jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu;
- jeżeli postępowanie karne, dyscyplinarne lub administracyjne nie jest jeszcze rozpoczęte, a jego rozpoczęcie zależy od wniosku strony, sąd wyznaczy termin do wszczęcia postępowania.
Zawieszenie postępowania na zgodny wniosek stron
W wypadku zawieszenia postępowania na zgodny wniosek stron albo wskutek ich niestawiennictwa lub niemożności nadania sprawie dalszego biegu, zawieszenie wstrzymuje tylko bieg terminów sądowych, które biegną dalej dopiero z chwilą podjęcia postępowania.
Bieg terminów a zawieszenie postępowania
Co do zasady terminy nie biegną i zaczynają biec dopiero od początku z chwilą podjęcia postępowania. Terminy sądowe należy w miarę potrzeby wyznaczać na nowo. Warto pamiętać, iż podczas zawieszenia sąd nie podejmuje żadnych czynności z wyjątkiem tych, które mają na celu podjęcie postępowania albo zabezpieczenie powództwa lub dowodu.
Czynności podejmowane przez strony, a nie dotyczące tych przedmiotów, wywołują skutki dopiero z chwilą podjęcia postępowania.
Podjęcie zawieszonego postępowania z urzędu
Sąd postanowi podjąć postępowanie z urzędu, gdy ustanie przyczyna zawieszenia, w szczególności:
- w razie śmierci strony - z chwilą zgłoszenia się lub wskazania następców prawnych zmarłego albo z chwilą ustanowienia we właściwej drodze kuratora spadku;
- w razie utraty zdolności sądowej - z chwilą ustalenia ogólnego następcy prawnego;
- w razie braku przedstawiciela ustawowego - z chwilą jego ustanowienia;
- gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego postępowania - z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia kończącego to postępowanie; sąd może jednak i przedtem, stosownie do okoliczności, podjąć dalsze postępowanie;
- jeżeli postępowanie dotyczy masy upadłości i ogłoszenia upadłości z możliwością zawarcia układu, a strona pozbawiona została prawa zarządu masą upadłości, albo ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku powoda - z chwilą złożenia przez syndyka lub zarządcę oświadczenia w przedmiocie wstąpienia do postępowania. W razie odmowy wstąpienia przez nich do postępowania, sprawa toczy się z udziałem upadłego;
- jeżeli w ciągu roku od dnia postanowienia o zawieszeniu postępowania nie zgłoszą się lub nie zostaną wskazani następcy prawni zmarłej strony, sąd może z urzędu zwrócić się do sądu spadku o ustanowienie kuratora spadku, chyba że kurator taki już wcześniej został ustanowiony.
Wszczęcie postępowania na zgodny wniosek stron
Sąd postanowi podjąć postępowanie na wniosek którejkolwiek ze stron:
- gdy postępowanie zostało zawieszone na wniosek spadkobiercy- po złożeniu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku albo po upływie terminu do złożenia takiego oświadczenia;
- w wypadku zawieszenia na wniosek obu stron albo wskutek niestawiennictwa - nie wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od zawieszenia, jeżeli strony we wniosku o zawieszenie nie oznaczyły dłuższego terminu.
Uchwała SN z 23 kwietnia 1985 r., III CZP 16/85, LexPolonica nr 304513, OSNCP 1985, nr 12, poz. 195
Orzeczenie SN z 18 lipca 1972 r., III CZP 44/72