Orzeczenie o niepełnosprawności to nie tylko informacja o stopniu: lekki, umiarkowany czy znaczny. Równie ważne są symbole przyczyn, które wskazują, z jakiej grupy schorzeń wynika ograniczenie. To one otwierają drogę do wielu ulg podatkowych, świadczeń z MOPS i ZUS, a także dofinansowań z PFRON. Sprawdź, co oznaczają kody od 01-U do 12-C i jakie prawa dają w 2025 roku.
- Dlaczego symbole w orzeczeniu o niepełnosprawności mają znaczenie?
- Nowe zasady od 14 sierpnia 2025 roku
- Pełna lista symboli 01-U do 12-C i ich znaczenie
- Jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności?
- Jakie świadczenia i ulgi przysługują w 2025 roku?
- FAQ – najczęściej zadawane pytania
- Podstawa prawna
Dlaczego symbole w orzeczeniu o niepełnosprawności mają znaczenie?
Symbole przyczyn niepełnosprawności są ważną częścią każdego orzeczenia. To one w dużej mierze przesądzają o tym, czy dana osoba otrzyma dostęp do ulg podatkowych, dopłat czy innych form pomocy. W połączeniu ze stopniem niepełnosprawności wskazują instytucjom, takim jak PFRON, MOPS czy NFZ, jakie świadczenia i programy można przyznać. Znajomość symboli pozwala lepiej interpretować orzeczenie i świadomie korzystać z przysługującego wsparcia, od dofinansowania sprzętu i rehabilitacji po usługi asystenckie czy zniżki podatkowe.
Nowe zasady od 14 sierpnia 2025 roku
Od 14 sierpnia 2025 r. wchodzą w życie przepisy modyfikujące sposób funkcjonowania komisji orzekających o niepełnosprawności. Najważniejsze zmiany to:
- rozszerzenie składu komisji – oprócz lekarzy specjalistów z wieloletnim doświadczeniem, udział mogą brać także lekarze w trakcie specjalizacji (po ukończonym module podstawowym lub co najmniej na trzecim roku specjalizacji jednolitych),
- możliwość powołania dodatkowego lekarza-specjalisty, gdy dokumentacja dotyczy chorób z różnych obszarów,
Celem reformy jest przyspieszenie procedur, skrócenie kolejek i ułatwienie dostępu do orzeczeń w bardziej złożonych przypadkach.
Chcemy, aby system orzekania o niepełnosprawności był szybszy, bardziej dostępny i lepiej dopasowany do potrzeb osób, które z niego korzystają. Zmiany pozwolą skrócić czas oczekiwania na decyzję i zwiększą elastyczność pracy komisji – podkreśla Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Eksperci dodają, że nowe przepisy poprawią elastyczność systemu i zapewnią szerszy dostęp do orzeczeń dla osób z niepełnosprawnościami.
Pełna lista symboli 01-U do 12-C i ich znaczenie
Każde orzeczenie o niepełnosprawności zawiera symbole, które wskazują główną przyczynę ograniczeń zdrowotnych. Poniżej znajdzisz aktualny wykaz symboli obowiązujących w 2025 roku wraz z ich opisem i przykładowymi schorzeniami.
Symbol | Opis | Najczęstsze schorzenia |
|---|---|---|
01-U | Upośledzenie umysłowe. Dotyczy osób z niepełnosprawnością intelektualną, często umiarkowaną lub znaczną. | Zespół Downa, zespół Williamsa, upośledzenie o nieznanej etiologii, zespół łamliwego chromosomu X |
02-P | Choroby psychiczne. Obejmuje ciężkie zaburzenia psychiczne, np. schizofrenię czy depresję lekooporną. | Schizofrenia paranoidalna, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, depresja lekooporna, zespół lęku uogólnionego |
03-L | Zaburzenia głosu, mowy i słuchu. Uprawnia m.in. do ulg komunikacyjnych i zakupu aparatów słuchowych. | Głuchota obustronna, afazja poudarowa, głuchoniemota, uszkodzenie nerwu słuchowego |
04-O | Choroby narządu wzroku. Dotyczy poważnych zaburzeń widzenia i często daje prawo do karty parkingowej. | Jaskra, zwyrodnienie plamki żółtej (AMD), retinopatia cukrzycowa, zaawansowana zaćma |
05-R | Upośledzenie narządu ruchu. Najczęściej przyznawany symbol, obejmuje amputacje, porażenia i zwyrodnienia stawów. | MPD, zwyrodnienia stawów biodrowych i kolanowych, amputacje kończyn, złamania kręgosłupa z niedowładem |
06-E | Epilepsja. Dotyczy padaczki przewlekłej lub trudnej do opanowania. | Padaczka lekooporna, padaczka młodzieńcza, padaczka pourazowa, zespół Lennoxa-Gastauta |
07-S | Choroby układu oddechowego i krążenia. Przyznawany m.in. przy POChP i niewydolności serca. | POChP, ciężka astma oskrzelowa, niewydolność krążeniowa, kardiomiopatia rozstrzeniowa |
08-T | Choroby układu pokarmowego. Obejmuje przewlekłe choroby jelit, wątroby i trzustki. | Choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół jelita drażliwego z powikłaniami, przewlekłe zapalenie trzustki, marskość wątroby |
09-M | Choroby układu moczowo-płciowego. | Niewydolność nerek, wielotorbielowatość nerek, rak pęcherza moczowego, pęcherz neurogenny |
10-N | Choroby neurologiczne. Obejmują m.in. osoby po udarach, z chorobą Parkinsona i SM. | Udar mózgu, SM, choroba Parkinsona, zespół Guillain-Barré |
11-I | Inne schorzenia. Dotyczy chorób metabolicznych, endokrynologicznych i rzadkich. | Cukrzyca typu 1 z powikłaniami, choroba Addisona, mukowiscydoza, niedokrwistość sierpowatokrwinkowa |
12-C | Całościowe zaburzenia rozwojowe. Najczęściej obejmuje spektrum autyzmu i zespół Aspergera. | Autyzm dziecięcy, zespół Aspergera, zespół Retta, PDD-NOS |
Jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności?
Aby otrzymać orzeczenie, należy złożyć wniosek w Powiatowym Zespole ds. Orzekania o Niepełnosprawności (PZON) właściwym dla miejsca zamieszkania. Do dokumentu trzeba dołączyć aktualną dokumentację medyczną: zaświadczenia lekarskie, wyniki badań, wypisy ze szpitala. To właśnie ona stanowi podstawę do przypisania symbolu przyczyny niepełnosprawności oraz określenia stopnia (lekki, umiarkowany, znaczny).
Komisja może wezwać na badanie albo wydać decyzję wyłącznie na podstawie dokumentów. Im pełniejsza i dokładniejsza dokumentacja, tym większa szansa na uzyskanie orzeczenia zgodnego z faktycznym stanem zdrowia. Jeśli decyzja okaże się niesatysfakcjonująca, można się odwołać do Wojewódzkiego Zespołu w terminie 14 dni od jej otrzymania.
Jakie świadczenia i ulgi przysługują w 2025 roku?
Posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności z symbolem (np. 01-U, 05-R, 10-N) otwiera dostęp do różnych świadczeń. Wiele z nich zależy również od stopnia niepełnosprawności (lekkiego, umiarkowanego, znacznego).
- Ulga rehabilitacyjna w PIT Pozwala odliczyć wydatki na leki, dojazdy, sprzęt rehabilitacyjny, opiekę, turnusy, przystosowanie mieszkania lub pojazdu – zasady pozostają bez zmian w porównaniu z latami poprzednimi.
- Zasiłek pielęgnacyjny – 215,84 zł/mies. Świadczenie pomocowe (niepodlegające PIT), wypłacane przez gminę/MOPS. Przysługuje dzieciom z orzeczeniem, osobom ze znacznym stopniem niepełnosprawności lub umiarkowanym, gdy niepełnosprawność powstała przed 21. r.ż., a także osobom powyżej 75 lat.
- Świadczenie pielęgnacyjne – 3287/mies. Przysługuje opiekunom rezygnującym z pracy, by zająć się osobą ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
- Świadczenie wspierające – od ok. 752 zł do ponad 4 100 zł/mies. To nowe świadczenie wprowadzone w 2024 roku i kontynuowane w 2025. Przysługuje osobom z orzeczeniem o niepełnosprawności, które uzyskają decyzję o poziomie potrzeby wsparcia wydaną przez Wojewódzki Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności (WZON). Ocena odbywa się w skali punktowej od 0 do 100. Minimalny próg uprawniający do świadczenia to 70 punktów. Wysokość świadczenia zależy od liczby punktów i wynosi od 40% do 220% renty socjalnej, czyli od ok. 752 zł do ponad 4 100 zł miesięcznie (kwoty zależne od waloryzacji renty socjalnej). Świadczenie jest niezależne od wieku, dochodu ani statusu zawodowego
- Renta socjalna Dla osób całkowicie niezdolnych do pracy z powodu choroby od dzieciństwa (lub nauki). Kwota brutto wynosi 1 780,96 zł, netto 1 620,67 zł.
- Dodatek dopełniający do renty socjalnej Nowe świadczenie wprowadzone w 2025 r. Przyznawane automatycznie lub na wniosek osobom z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do samodzielnej egzystencji:
- od 1 marca 2025: 2 610,72 zł brutto (~2 062,47 zł netto) Wypłacany raz do roku, od marca 2025 waloryzowany corocznie.
- Zasiłek stały – maks. 1 229 zł/mies. Przyznawany przez MOPS osobom pozbawionym dochodów lub o niskim dochodzie. Od stycznia 2025 maksymalna kwota wzrosła do 1 229 zł miesięcznie.
- Programy PFRON (np. Aktywny Samorząd) Oferują dofinansowania dla osób z określonymi symbolami (zwłaszcza 05-R, 10-N, 03-L, 01-U, 12-C):
- Dopłaty do sprzętu (np. wózki, protezy, aparaty słuchowe),
- Kursów, laptopów, dojazdów,
- Zakupu auta – nawet 27 000 zł,
- Przystosowania mieszkania (podjazdy, łazienki itp.).
- Karta parkingowa i ulgi komunikacyjne Dostępne przy odpowiednim symbolu i stopniu niepełnosprawności (zwłaszcza: 05-R, 10-N, 04-O, 01-U u dzieci):
- ulgowe lub darmowe bilety MPK (w miastach, np. Warszawa, Poznań),
- 37–78% zniżki na bilety PKP/PKS,
- zwolnienia z opłat parkingowych,
- miejsca postojowe "koperta".
- Inne formy wsparcia Możliwość skorzystania z:
- asystenta osoby z niepełnosprawnością (programy lokalne),
- indywidualizacji nauczania i egzaminów,
- dostępu do terapii i rehabilitacji psychologiczno-pedagogicznej.
Ulgi i świadczenia przysługują nie dzięki samemu symbolowi, ale w połączeniu z odpowiednim stopniem oraz spełnieniem kryteriów (np. brak dochodu, wcześniejsze orzeczenie, wiek, rezygnacja z pracy).
FAQ – najczęściej zadawane pytania
1. Czy można mieć więcej niż jeden symbol w orzeczeniu?
Tak. W orzeczeniu mogą pojawić się maksymalnie trzy symbole, jeśli różne schorzenia w podobnym stopniu wpływają na codzienne funkcjonowanie. Zawsze wskazywany jest też symbol dominujący.
2. Czy symbol wpływa na wysokość świadczeń?
Nie bezpośrednio. O kwotach decyduje stopień niepełnosprawności i rodzaj świadczenia. Symbol ma jednak kluczowe znaczenie przy dostępie do ulg podatkowych, programów PFRON, kart parkingowych czy usług asystenckich.
3. Jakie zmiany weszły w życie od 14 sierpnia 2025 r.?
Od tej daty rozszerzono katalog osób mogących zasiadać w komisjach – obok lekarzy z wieloletnim doświadczeniem mogą to być również lekarze w trakcie specjalizacji. Pojawiła się też możliwość powołania dodatkowego specjalisty, jeśli dokumentacja wskazuje na choroby z różnych obszarów. Zmiany mają przyspieszyć proces orzekania i skrócić kolejki.
4. Czy mogę odwołać się od decyzji komisji?
Tak. Od orzeczenia wydanego przez PZON można się odwołać do Wojewódzkiego Zespołu (WZON) w ciągu 14 dni. Warto dołączyć dodatkową dokumentację lub opinie lekarskie.
5. Czy symbol w orzeczeniu może się zmienić?
Tak. Jeżeli nastąpi pogorszenie albo poprawa stanu zdrowia, można złożyć wniosek o ponowne ustalenie niepełnosprawności. Wówczas komisja ponownie rozpatruje sprawę i może nadać inny symbol lub zmienić stopień.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej
Rozporządzenie MRPiPS z dnia 28 lipca 2025 r.