Pracodawca może dochodzić od pracownika odszkodowania za wyrządzaną jego zachowaniem szkodę, jeżeli wykaże okoliczności uzasadniające jego winę.
Pracownik, który swoim zachowaniem związanym z wykonywaniem obowiązków służbowych wyrządza pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność, głównie materialną. Jest to odpowiedzialność na zasadach ogólnych, w przeciwieństwie do odpowiedzialności szczególnej, którą pracownik ponosi za szkodę wyrządzoną w powierzonym mu mieniu.
Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy została uregulowana w art. 114–122 Kodeksu pracy. Polega ona na ponoszeniu przez pracownika negatywnych dla niego skutków majątkowych z powodu wyrządzenia pracodawcy szkody, spowodowanej zawinionym naruszeniem obowiązków pracowniczych. Jest to odpowiedzialność osobista, która sprowadza się do zapłaty przez pracownika odszkodowania pieniężnego.
Wcześniej muszą jednak zostać spełnione łącznie cztery przesłanki, o których mowa w art. 114 i 115 ww. kodeksu. Są to:
• bezprawność zachowania pracownika;
• wina;
• szkoda;
• związek przyczynowy.
ważne
Wymóg łącznego spełnienia przesłanek odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy oznacza, że muszą one wystąpić jednocześnie, tj. wszystkie razem. Brak jakiejkolwiek z nich wyłącza odpowiedzialność pracownika w tym zakresie.
Bezprawność zachowania pracownika
Zgodnie z art. 114 k.p. bezprawność zachowania pracownika polega zarówno na niewykonaniu, jak i nienależytym wykonaniu obowiązków pracowniczych. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że w niektórych sytuacjach mimo wyrządzenia szkody bezprawność zachowania pracownika może być wyłączona. Przepisy Kodeksu pracy wskazują tylko jedną okoliczność wyłączającą odpowiedzialność pracownika. Jest to działanie „w granicach dopuszczalnego ryzyka”.
Przez działanie ryzykowne należy rozumieć zachowanie o niepewnych, trudnych do konkretnego sprecyzowania skutkach, które jednak zostało podjęte dla dobra pracodawcy, zgodnie z doświadczeniem życiowym i posiadaną wiedzą oraz wyższym prawdopodobieństwem przysporzenia pracodawcy korzyści od prawdopodobieństwa powstania szkody.
Co do „ryzyka związanego z działalnością pracodawcy”, o którym również mowa w art. 117 § 2 k.p., pracownikowi nie można przypisać winy za powstanie jakichkolwiek szkód bez- pośrednio związanych z działalnością pracodawcy.
Wina
Jest to druga przesłanka prowadząca do odpowiedzialności materialnej pracownika, a polega na naruszeniu nałożonych na pracownika obowiązków. Wina rozumiana jest jako wina umyślna, która prowadzi do odpowiedzialności w pełnej wysokości, oraz wina nieumyślna, która tę odpowiedzialność ogranicza.
Pracownik wyrządza szkodę z winy umyślnej, gdy nie wykonuje lub nienależycie wykonuje swoje obowiązki w celu wyrządzenia pracodawcy szkody (pracownik chce wyrządzić szkodę – zamiar bezpośredni) albo gdy szkodę przewiduje i godzi się na nią (pracownik tak naprawdę nie chce wyrządzić szkody, ale dopuszcza możliwość jej wystąpienia i godzi się z tym – zamiar ewentualny).
przykład
Zofia J., zatrudniona w jednym z poznańskich sklepów z porcelaną, uchyliła się od wykonania obowiązku odpowiedniego zabezpieczenia dostarczonego towaru, co w konsekwencji doprowadziło do jego częściowego zniszczenia. Za powstałą w ten sposób szkodę Zofia J. poniosła odpowiedzialność finansową w pełnej wysokości, ponieważ jej wina miała charakter umyślny. Wynika to z faktu, że Zofia J. wiedziała o konieczności zabezpieczenia towaru i negatywnych skutkach zaniechania tej czynności, a mimo to nie podjęła stosownego działania.
Szkodę nieumyślną pracownik wyrządza wówczas, gdy co prawda przewiduje możliwość powstania szkody, ale bezpodstawnie przypuszcza, że jej uniknie (lekkomyślność), bądź pracownik nie przewiduje szkody, ale mógł i powinien przewidzieć możliwość jej wyrządzenia (niedbalstwo).
Ciężar dowodu winy pracownika spoczywa na pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody.
Szkoda
Przez szkodę należy rozumieć taki uszczerbek w majątku pracodawcy, który nie nastąpiłby w normalnych okolicznościach, tj. gdyby pracownik prawidłowo wykonywał swoje obowiązki. Należy pamiętać, że szkoda może zostać wyrządzona umyślnie bądź nieumyślnie. Za szkodę wyrządzoną nieumyślnie pracownik odpowiada w granicach rzeczywistej straty, tzn. do wysokości wyrządzonej szkody (art. 115 k.p.). Inaczej wygląda sytuacja w przypadku umyślnego wyrządzenia szkody. Tutaj odpowiedzialność jest posunięta dalej i obejmuje również utracone przez pracodawcę korzyści. Jest to odpowiedzialność w pełnej wysokości (art. 112 k.p.).
Związek przyczynowy
Warunkiem koniecznym odpowiedzialności materialnej pracownika jest występowanie związku przyczynowego między działaniem pracownika a szkodą. Pracownik odpowiada tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Oznacza to, że pracownik ponosi odpowiedzialność tylko i wyłącznie wtedy, gdy między jego zachowaniem a powstałą szkodą zachodzi związek. W praktyce wykazanie tego związku jest stosunkowo trudne. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej w przypadku wyrządzenia pracodawcy szkody przez kilku pracowników. Zgodnie z art. 118 k.p. każdy z takich pracowników ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Często jednak ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody jest wręcz niemożliwe. Wówczas wszyscy odpowiadają w częściach równych.
Naprawienie szkody
Zaistnienie wszystkich opisanych powyżej przesłanek prowadzi do odpowiedzialności na zasadach ogólnych, tj. odpowiedzialności materialnej za szkodę wyrządzoną pracodawcy. W praktyce sprowadza się to do wypłacenia pracodawcy odszkodowania pieniężnego. Ustawodawca ogranicza jednak jego wysokość do trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługują- cego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Wyjątkowo umyślne wyrządzenie szkody prowadzi do pokrycia jej w pełnej wysokości (art. 122 k.p.).
Michał Graczyk