Za wykonanie dzieła przyjmującemu zamówienie przysługuje wynagrodzenie. Najczęściej przysługujące wynagrodzenie zostaje zapisane w umowie zawartej między stronami. Jeśli jednak w umowie nie określono wynagrodzenia za wykonanie dzieła (ani podstaw do jego ustalenia), należne jest zwykłe wynagrodzenie za dzieło danego rodzaju.
W przypadku pewnych wyjątkowych (oryginalnych) prac ten sposób ustalenia wynagrodzenia może nie być możliwy do zastosowania. Wtedy za wykonanie dzieła należne będzie wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom wykonawcy.
Zamawiający nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo nieukończenia dzieła, jeżeli przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, lecz nie mógł z przyczyn dotyczących zamawiającego. W tym przypadku zamawiający może odliczyć z wypłaconej należności to, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła, np. koszty niezakupionych materiałów potrzebnych do ukończenia dzieła czy prac wykończeniowych.
WAŻNE!
Umowa o dzieło ma zawsze odpłatny charakter.
Zamawiający ma obowiązek wypłacić wykonawcy dzieła wynagrodzenie w momencie przekazania wykonanego dzieła przez przyjmującego zamówienie, chyba że w umowie zastrzeżono inny termin wypłaty wynagrodzenia.
W praktyce za wykonanie umowy o dzieło przysługuje wynagrodzenie ryczałtowe lub kosztorysowe.
Wynagrodzenie ryczałtowe
Wynagrodzenie ryczałtowe z góry określa wysokość należnej zapłaty. Wykonawca dzieła ma do niej prawo niezależnie od rzeczywiście poniesionych kosztów wytworzenia dzieła. W przypadku określenia wynagrodzenia w ten sposób, strony umowy nie muszą przeprowadzać żadnych bardziej skomplikowanych rozliczeń. Ryczałt ustalony na zbyt niskim poziomie może negatywnie wpłynąć na opłacalność wykonywania dzieła. Z drugiej strony zbyt wysoki ryczałt może narazić zamawiającego na zawyżone wydatki. Zasadą jest, że obie strony nie mogą domagać się modyfikacji wynagrodzenia, nawet jeśli w czasie zawierania umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac.
Wyjątkiem jest dopuszczalność podwyższenia ryczałtu lub rozwiązania umowy przez sąd w przypadku, gdy nastąpiła znacząca zmiana sytuacji związanej z realizowaną umową, której nie można było przewidzieć w momencie zawierania umowy, a po wykonaniu dzieła przyjmujący zamówienie mógłby ponieść dużą stratę, np. podwyżce uległy materiały niezbędne do wykonania dzieła. Jak podkreślił Sąd Najwyższy, przyjmujący zamówienie nie może żądać rozwiązania umowy wskutek zmiany stosunków, jeżeli zmiana nastąpiła w okresie, gdy był on już w zwłoce z wykonaniem dzieła (wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 1990 r., IV CR 867/89, OSNC 1991/5-6/76).
Wynagrodzenie kosztorysowe
Wynagrodzenie kosztorysowe obejmuje wycenę materiałów niezbędnych do wytworzenia dzieła, a także zestawienie wycenionych jednostkowych prac, które zostaną przeprowadzone przez przyjmującego zamówienie w ramach wykonywania zawartej umowy. Obliczenia należnego wynagrodzenia dokonuje się dopiero po wykonaniu dzieła na podstawie kosztorysu. Ustalenie w ten sposób wynagrodzenia jest więc o wiele bardziej elastyczne. Umożliwia wypłacenie wynagrodzenia w sposób najbardziej zbliżony do wartości poniesionych nakładów, np. mogą zostać uwzględnione zmiany stawek zaistniałe po zatwierdzeniu kosztorysu, a przed wykonaniem umowy.
W trakcie realizacji prac plan i zakres ich wykonania może ulec zmianie na skutek nieprzewidzianych wcześniej okoliczności. W razie zaistnienia konieczności wykonania prac nieobjętych kosztorysem sporządzonym przez zamawiającego przyjmujący zamówienie może żądać odpowiedniego do zmiany podwyższenia umówionego wynagrodzenia. Przyjmujący zamówienie może żądać większego wynagrodzenia także wtedy, gdy sam sporządził zestawienie planowanych prac zaakceptowane przez zamawiającego oraz w sytuacji, gdy mimo zachowania należytej staranności, opierając się na swojej ówczesnej wiedzy, nie mógł przewidzieć konieczności przeprowadzenia dodatkowych prac.
PRZYKŁAD
Firma „H” zawarła z Grzegorzem P. umowę o dzieło, której przedmiotem jest wymiana parkietu w sali konferencyjnej firmy. Przygotowanie zestawienia niezbędnych prac i ich kosztorys powierzono fachowcowi Grzegorzowi P. Sporządzony przez niego plan robót wraz z wyceną został zaakceptowany przez zamawiającego. W trakcie zrywania starej klepki okazało się, że została ona poprzednio umocowana do desek, które obecnie są zmurszałe, zaś między deskami a wylewką znajduje się 30-centymetrowa pusta przestrzeń poprzecinana jedynie legarami, na których są ułożone deski. Wobec tego niezbędne będzie podniesienie wylewki o ponad 30 centymetrów lub umocowanie na legarach nowych desek. Praca ta nie była uwzględniona w kosztorysie. Wykonawca nie mógł przewidzieć, że przy budowie tej sali zastosowano takie rozwiązanie. Nie poinformował go o tym również zamawiający. Przyjmującemu zamówienie będzie w tej sytuacji przysługiwało dodatkowe wynagrodzenie za wykonanie nieprzewidzianych w kosztorysie prac, jeżeli zamawiający wyrazi zgodę na ich wykonanie.
WAŻNE!
Przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, jeżeli wykonał dodatkowe prace bez uzyskania zgody zamawiającego.
Gdy w toku wykonywania prac okaże się, że konieczne jest wypłacenie znacznie wyższego wynagrodzenia niż kosztorysowe, zamawiający może odstąpić od umowy, jeżeli został spełniony jeden z następujących warunków:
• niezbędne jest przeprowadzenie prac, których konieczności przeprowadzenia nieprzewidziano przy sporządzaniu umowy kosztorysowej,
• w czasie wykonywania prac, w wyniku zarządzenia właściwego organu państwowego, podwyższeniu uległy obowiązujące dotychczas ceny lub stawki, na których oparto kosztorys (nie dotyczy to należności za materiały lub robociznę uregulowanej przed zmianą cen lub stawek).
W drugim z wymienionych przypadków obu stronom przysługuje żądanie odpowiedniej zmiany ustalonego wynagrodzenia.
W razie odstąpienia od umowy przez zamawiającego, w związku z jedną z wymienionych wyżej przyczyn, ma on obowiązek wypłacenia przyjmującemu zamówienie części wynagrodzenia odpowiedniej do zakresu wykonanych prac i poczynionych nakładów.
Opodatkowanie
Przychodami z umowy o dzieło są przekazane lub postawione do dyspozycji przyjmującego pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Umowa o dzieło nie jest samoistnym tytułem do ubezpieczeń. W związku z tym wynagrodzenie przysługujące na jej podstawie nie rodzi obowiązku naliczenia składek na ZUS (z wyjątkiem sytuacji, gdy umowa o dzieło zostaje zawarta z własnym pracownikiem). Podobnie na tej podstawie zatrudnionym nie nalicza się składek od dodatkowo przyznanych świadczeń.
Przedsiębiorcy dokonując wypłat wynagrodzeń z tytułu umowy o dzieło wykonywanej na ich rzecz przez osobę fizyczną są zobowiązani, jako płatnicy, pobrać od tych należności zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych. Wysokość zaliczki została ustalona na poziomie 19% należnego wynagrodzenia pomniejszonego o koszty uzyskania przychodów.
Koszty uzyskania przychodów od umowy o dzieło są ustalone ryczałtowo, na poziomie 20%. Wyjątkowo, jeżeli przedmiotem umowy o dzieło jest utwór w rozumieniu prawa autorskiego i następuje przekazanie zamawiającemu praw do tego utworu, stosuje się koszty 50%.
PRZYKŁAD
Grafik komputerowy wykonuje dla firmy „Y” projekt witryny internetowej (wraz z przekazaniem praw autorskich). Za wykonanie tego dzieła grafikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 1000 zł brutto.
Podstawa opodatkowania:
1000 zł – (1000 × 50%) = 1000 zł – 500 zł = 500 zł.
Zaliczka na podatek:
500 zł × 19% = 95 zł.
Do wypłaty:
1000 zł – 95 zł = 905 zł.
Działalność socjalna
Wykonawcy umów o dzieło mogą być uprawnieni do korzystania ze świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Aby jednak osoby te mogły korzystać ze środków socjalnych, konieczne jest zawarcie w regulaminie zfśs zapisu dopuszczającego taką możliwość. Po zawarciu stosownego zapisu w regulaminie osoby te będą uprawnione do korzystania z funduszu na zasadach przewidzianych dla pracowników, tj. z zastosowaniem kryteriów socjalnych.
Wypłacane tej grupie zatrudnionych dofinansowanie do wypoczynku, podobnie jak w przypadku pracowników, jest opodatkowane. Wyjątkiem jest dofinansowanie do wypoczynku ich niepełnoletnich dzieci. Wypoczynek ten jest zwolniony z opodatkowania, jeśli jest sfinansowany z zfśs (z innych źródeł tylko do limitu 760 zł rocznie) i zorganizowany przez podmioty prowadzące działalność w tym zakresie w formie: wczasów, kolonii, obozów i zimowisk, w tym również połączonego z nauką pobytu na leczeniu sanatoryjnym, w placówkach leczniczo-sanatoryjnych, rehabilitacyjno-szkoleniowych i leczniczo-opiekuńczych. Zwolnieniu podatkowemu podlegają też przejazdy związane z tym wypoczynkiem i pobytem na leczeniu.
Zwolnione z podatku dochodowego, niezależnie od źródła finansowania, do limitu 2280 zł rocznie, będą też zapomogi wypłacane przez zamawiającego w związku z:
• indywidualnym zdarzeniem losowym,
• klęską żywiołową,
• długotrwałą chorobą,
• śmiercią.
Pozostałe świadczenia z zfśs dla tej grupy zatrudnionych podlegają opodatkowaniu.
Podróże
Zasady przyznawania świadczeń osobom zatrudnionym na podstawie umowy o dzieło w związku z odbywaniem podróży w celu załatwienia spraw związanych z wykonywaną umową powinny zostać uregulowane między stronami. Świadczenia te będą zwolnione z opodatkowania do wysokości określonej w przepisach o podróżach służbowych pracowników sfery budżetowej.
Zwolnienie z podatku można zastosować jedynie wtedy, gdy otrzymane świadczenia nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Ponadto zostały poniesione:
• w celu osiągnięcia przychodów lub
• w celu realizacji zadań organizacji i jednostek organizacyjnych działających na podstawie przepisów odrębnych ustaw, lub
• przez organy (urzędy) władzy lub administracji państwowej albo samorządowej oraz jednostki organizacyjne im podległe lub przez nie nadzorowane, lub
• przez osoby pełniące funkcje obywatelskie, w związku z wykonywaniem tych funkcji.
Inne świadczenia
Należność innych ewentualnych świadczeń dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o dzieło powinna określać taka umowa. Świadczenia te (np.: ryczałt samochodowy, bezpłatne wyżywienie, zakwaterowanie, dofinansowanie kształcenia) nie podlegają wyłączeniom podatkowym.
• art. 627–632, art. 642 Kodeksu cywilnego,
• art. 11 ust. 1, art. 13 pkt 8, art. 21 ust. 1 pkt 16, pkt 19, pkt 23 b, pkt 26, pkt 67, pkt 78, pkt 90, ust. 13, art. 22 ust. 9 pkt 4, art. 41 ust. 1 i ust. 1a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2000 r. nr 14, poz. 176 ze zm.),
• art. 2 pkt 5 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnym (DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.).
Arkadiusz Mika