W stosunku do osób, które podejmują swoją pierwszą pracę, do uzyskania prawa do urlopu konieczne jest przepracowanie chociażby minimalnego okresu. Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy uzyskuje w roku kalendarzowym, w którym podjął tę pracę, prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po okresie roku.
Ile urlopu
Wymiar urlopu przysługujący po roku pracy będzie wynosić co do zasady 20 dni. Nawet pracownik, który zaczyna pracę po studiach wyższych, po roku pracy będzie miał łącznie z okresem uprawniającym do urlopu nabytym w związku z ukończeniem szkoły wyższej 9 a nie 10 lat pracy. 26-dniowy urlop przysługuje osobom zatrudnionym co najmniej 10 lat.
W wyjątkowych jedynie przypadkach możemy mieć do czynienia z urlopem w wyższym wymiarze.
Przykład
Pracownik po zakończeniu szkoły średniej odbył 1,5 roczną służbę wojskową, po której rozpoczął studia. Okres służby wojskowej wliczany jest do okresu, od którego zależą uprawnienia pracownicze, czyli z tego tytułu do stażu urlopowego zaliczymy 1,5 roku. Z tytułu ukończenia studiów do stażu urlopowego wlicza się 8 lat. W konsekwencji pracownik ten, rozpoczynając pracę po studiach, ma już 9,5 roku urlopowego stażu pracy, a zatem po roku pracy będzie miał prawo do 26 dni urlopu, gdyż przekroczy 10-letni staż urlopowy.
Ważny problem związany z udzielaniem takiego cząstkowego urlopu wynika z tego, że dzieląc wymiar urlopu przysługujący po roku pracy (20 dni) na 12 otrzymujemy 1,666... dnia. Daje nam to 13,28 godziny (jeden dzień urlopu równy jest 8 godzinom pracy), czyli 13 godzin i 17 minut (zaokrąglając do pełnych minut).
Przepisy Kodeksu pracy nie dają tutaj wprost żadnego rozwiązania, gdyż w przeciwieństwie do pracowników niepełnoetatowych nie ma przepisu, który nakazywałby zaokrąglanie niepełnego dnia urlopu w górę do pełnego dnia.
Można w związku z tym stosować następujące rozwiązania:
- stosowanie zaokrągleń na korzyść pracownika (do pełnego dnia) - takie rozwiązanie jest korzystne dla pracownika, a zatem w braku przepisu wyraźnie go zakazującego można je stosować; należy jednak przy tym pamiętać, że przy takim zaokrąglaniu łączny wymiar urlopu danego pracownika w ciągu roku nie może przekroczyć 20 (lub ewentualnie 26) dni;
- szczegółowe wyliczanie wymiaru urlopu z podziałem nie tylko na godziny, ale także na minuty (tak jak podano to wyżej) - jest ono na pewno trudniejsze w praktyce, gdyż wymaga więcej pracy, może ponadto stwarzać wiele problemów związanych z zaokrągleniami (nie wiadomo, jakie zaokrąglenie stosować - do pełnych minut, do pełnych dziesiątek minut) itp.; w takiej sytuacji urlop może zostać udzielony na część dnia pracy, gdyż pozostała do wykorzystania część urlopu w wielu przypadkach będzie niższa niż dobowy wymiar czasu pracy pracownika (chociaż inaczej może być np. w równoważnym czasie pracy).
Urlopy przysługujące po każdym przepracowanym miesiącu podlegają sumowaniu. Części wykraczające poza pełne dni urlopu będą tworzyć zatem po pewnym czasie rzeczywiste dni urlopu.
Tylko w pierwszym roku pracy
Istotne jest to, że tego rodzaju urlop cząstkowy przysługuje w pierwszym roku pracy, a nie przez pierwszy rok pracy. Pracownik nabywa prawo do pełnego urlopu wypoczynkowego na ogólnych zasadach z dniem 1 stycznia kolejnego roku kalendarzowego, czyli z tym dniem nabywa prawo do całego przysługującego w danym roku urlopu. Nie udzielamy więc urlopu cząstkowego przez pierwszy rok pracy (chyba że pokrywa się on z rokiem kalendarzowym), lecz tylko do końca danego roku kalendarzowego.
Prawo do cząstkowego urlopu pracownik nabywa po każdym przepracowanym miesiącu. Artykuł 153 k.p. ustanawiający tę zasadę nie odsyła do miesięcy kalendarzowych, lecz do okresu faktycznie przepracowanego.
Przykład
Pracownik podjął pierwsze zatrudnienie 10 listopada. Po miesiącu pracy przysługuje mu 1/12 z 20 dni urlopu. W tym roku nie przepracuje już jednak drugiego miesiąca, a z dniem 1 stycznia uzyskuje urlop na zwykłych zasadach. Praca przez większą część grudnia (10-31) nie będzie zatem skutkować nabyciem prawa do urlopu wypoczynkowego.
W sytuacji takiej nie znajdują zastosowania zasady zaokrąglania w górę niepełnego miesiąca pracy, gdyż stosujemy je tylko do ustalania wymiaru urlopu proporcjonalnego w odniesieniu do pracowników, którzy nabywają prawo do urlopu na ogólnych zasadach (czyli pracowników, dla których nie jest to pierwszy rok ich pracy).
Niepełnoetatowcy
Zgodnie z ogólną zasadą wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika.
Na przykład wymiar urlopu wypoczynkowego osoby uprawnionej do 20 dni urlopu zatrudnionej na 1/2 etatu wynosi 10 dni, co dopiero mnożymy przez 8 godzin, aby otrzymać wymiar godzinowy urlopu.
Przykład
Pracownik podjął swoją pierwszą pracę. Wymiar czasu pracy ustalono na 1/4 etatu. Pracownikowi po roku pracy przysługiwałoby 20 dni urlopu, co musimy pomniejszyć odpowiednio do jego wymiaru czasu pracy:
20 dni : 4 = 5.
Od takiej liczby dni powinniśmy liczyć 1/12 za każdy przepracowany miesiąc:
5 dni : 12 = 0,4166..., co daje nam 3,36 godziny, czyli 3 godziny i 22 minuty urlopu.
Tę zasadę musimy zastosować także w przypadku pierwszej pracy. Istnieje również odmienny pogląd, według którego w przypadku pierwszej pracy wykonywanej w niepełnym wymiarze czasu pracy zaokrągla się do pełnego dnia.
Marek Rotkiewicz