Jeżeli po przeprowadzeniu kontroli okaże się, że pracownik nieprawidłowo korzystał ze zwolnienia lekarskiego, to nie tylko utraci prawo do zasiłku chorobowego, ale również może być to przyczyną rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę.
Zwolnienie lekarskie jest dokumentem, który potwierdza niezdolność pracownika do wykonywania pracy. Jednocześnie stanowi podstawę do usprawiedliwienia jego nieobecności w pracy. Zwolnienie lekarskie jest wydawane w celu umożliwienia choremu zupełnego i pełnego powrotu do zdrowia. Zdarza się jednak, że pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem. W takiej sytuacji pracodawca może zwrócić się do właściwego organu Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z prośbą o dokonanie kontroli prawidłowości wykorzystywania przez pracownika zwolnienia lekarskiego bądź dokonać takiej kontroli samodzielnie.
Kiedy chory może chodzić
Zdarza się, że choroba pracownika nie powoduje konieczności spędzania tego okresu w domu, nie wszystkie choroby wymagają bezwzględnego leżenia w łóżku. Jednakże o tym, czy chory musi leżeć, czy też nie, decyduje lekarz prowadzący leczenie i wystawiający zwolnienie. Decyzja lekarza, że chory może chodzić uprawnia chorego jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, takich jak np. chodzenie po mieszkaniu, udanie się do apteki, na kontrolę lekarską, na rehabilitację. W żadnym wypadku nie daje ona podstawy do tego, aby wykonywać pracę zarobkową. Oznacza to, że w sytuacji kiedy pracownik, korzystając ze zwolnienia lekarskiego, wykonywał pracę, świadczył usługi, prowadził działalność gospodarczą lub podejmował inne czynności sprzeczne z celem zwolnienia lekarskiego, np. wykonywał prace w ogrodzie, nie może usprawiedliwiać się, że lekarz nie nakazał leżenia w łóżku.
Przykład
Właściciel małej firmy spedycyjnej podjął decyzję o wypowiedzeniu umowy o pracę jednemu z pracowników. Pracownik ten, podejrzewając, że szef chce go zwolnić, udał się do lekarza i doręczył pracodawcy zwolnienie lekarskie chroniące go przed wypowiedzeniem. Zwolnienie lekarskie było kilkakrotnie przedłużane. Pewnego dnia pracodawca, będąc na zakupach, zobaczył, jak jego chory pracownik dźwiga całą „zgrzewkę” napoi. Pracownik tłumaczył się, że zwolnienie lekarskie nie obliguje go do leżenia w łóżku i zezwala na chodzenie.
Zachowanie to wzbudziło w pracodawcy podejrzenie, że pracownik niewłaściwie wykorzystuje zwolnienie lekarskie. W takiej sytuacji pracodawca może zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z prośbą o dokonanie kontroli wykorzystywania zwolnienia lekarskiego.
Podmioty uprawnione do przeprowadzenia kontroli
W sytuacji kiedy pracownik wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, pracodawca może zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z prośbą o przeprowadzenie kontroli bądź przeprowadzić powyższą kontrolę samodzielnie. Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267, dalej w tekście jako „ustawa zasiłkowa”) pracodawcy, którzy zgłosili do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, mogą samodzielnie dokonywać takiej kontroli. Pozostali pracodawcy muszą korzystać z pośrednictwa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego polega na sprawdzeniu, czy chory pracownik nie wykonuje pracy zarobkowej lub czy nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem, np. na załatwienie spraw osobistych, aby odpocząć, czy też jako ochronę przed wypowiedzeniem umowy o pracę.
Kontrola taka powinna być dokonywana w miarę potrzeby, bez ustalania z góry stałych terminów jej przeprowadzania, a jej nasilenie powinno odbyć się w sytuacji, kiedy występuje zwiększona absencja w pracy, albo w przypadku, kiedy pracodawca dowie się, że chory pracownik niewłaściwie wykorzystuje zwolnienie lekarskie, np. świadczy pracę w ramach innego stosunku pracy.
Przykład
Paweł Z. pracował w firmie A. na pełnym etacie. Po pracy był zatrudniony w firmie B. na pół etatu. Kiedy zachorował, udał się do lekarza i uzyskał zwolnienie lekarskie, które przedłożył w firmie A., przy czym nie zaprzestał świadczenia pracy na rzecz firmy B. Pracodawca A. dowiedział się, że Paweł Z. pomimo zwolnienia lekarskiego pracuje w firmie B. W związku z tym pracodawca A. zwrócił się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z prośbą o skontrolowanie prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego, wskazując, iż jego pracownik świadczy pracę na terenie firmy B. Po przeprowadzeniu kontroli przez ZUS na terenie firmy B. Paweł Z. stracił prawo do zasiłku chorobowego za cały okres wskazany w zaświadczeniu lekarskim.
Upoważnienie
W sytuacji kiedy pracodawca jest uprawniony do przeprowadzenia kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich swoich pracowników, osobą kontrolującą w jego imieniu może być przełożony chorego pracownika, inny pracownik lub nawet sam pracodawca. W sytuacji zaś, kiedy do przeprowadzenia kontroli uprawniony jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych, osobą upoważnioną do kontroli z jego ramienia jest pracownik ZUS.
Osoba, która będzie przeprowadzała kontrolę prawidłowości korzystania ze zwolnienia lekarskiego, powinna mieć imienne upoważnienie uprawniające do wykonywania kontroli zarówno w miejscu zamieszkania chorego, jak i w miejscu czasowego pobytu lub w miejscu zatrudnienia. Przeprowadzając kontrolę, jest ona zobowiązana do sporządzenia protokołu z kontroli, w którym wskazuje, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystanie zwolnienia lekarskiego. Kontrolowany pracownik ma prawo zapoznać się z jego treścią w celu wniesienia uwag. Jeżeli zaś po przeprowadzeniu kontroli powstaną wątpliwości w zakresie, czy zwolnienie lekarskie jest wykorzystywane zgodnie z jego celem, rozstrzyga je właściwa jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, uzyskując – jeżeli zajdzie taka potrzeba – opinię lekarza leczącego. W razie sporu Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję, którą można zaskarżyć.
Skutki kontroli
Jeżeli po przeprowadzeniu kontroli okaże się, że pracownik wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego przeznaczeniem, utraci on prawo do zasiłku chorobowego za cały okres niezdolności do pracy wskazany w zaświadczeniu lekarskim (art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej). Może zdarzyć się także, że podejmowane przez pracownika w trakcie korzystania ze zwolnienia lekarskiego czynności sprzeczne z celem zwolnienia będą stanowiły ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych i w konsekwencji będą stanowiły podstawę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia w trybie przewidzianym przez art. 52 k.p.
Jednakże nie każde działanie pracownika w takiej sytuacji będzie mogło zostać zakwalifikowane jako ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych. Nie będzie nim np. jednorazowe udanie się do najbliższego sklepu w celu zakupienia żywności bądź krótki spacer odbyty zgodnie z zaleceniem lekarza leczącego lub nawet udział we własnym ślubie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 26 września 2001 r. I PKN 638/00, Pr. Pracy 2002/1/35). W związku z powyższym każdą zaistniałą sytuację należy ocenić indywidualnie.
Katarzyna Wrońska