1 września 2005 r. rozpoczął się nowy okres zasiłkowy i weszły w życie istotne nowelizacje ustawy o świadczeniach rodzinnych. Pracodawcy i inne instytucje zobowiązane do ustalania prawa i wypłaty tych świadczeń mają jednak wątpliwości, jak ustalać, czy dochód rodziny uprawnia do uzyskania świadczeń.
Stanowiska prezentowane w materiale zostały uzgodnione z Departamentem Świadczeń Socjalnych Ministerstwa Polityki Społecznej.
Od 1 września 2005 r. w przypadku uzyskania przez członka rodziny, osobę uczącą się lub dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego dochodu, prawo do zasiłku rodzinnego ustala się na podstawie dochodu rodziny, osoby uczącej się lub dziecka powiększonego o uzyskany dochód. Ponadto nowelizacja wprowadziła definicję utraty i uzyskania dochodu w rodzinie. Utratą dochodu jest wyłącznie:
• uzyskanie prawa do urlopu wychowawczego,
• utrata prawa do zasiłku dla bezrobotnych,
• utrata zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, z wyłączeniem umowy o dzieło,
• utrata emerytury, renty, renty rodzinnej lub renty socjalnej,
• nieotrzymywanie całości lub części zasądzonych alimentów,
• wyrejestrowanie działalności gospodarczej,
• wydzierżawienie gospodarstwa rolnego na zasadach przewidzianych w ustawie o świadczeniach rodzinnych.
Natomiast należy przyjąć, że w rodzinie przybyło nowe źródło dochodu, jeżeli członek rodziny:
• zakończy urlop wychowawczy i podejmie pracę,
• uzyska prawo do zasiłku dla bezrobotnych,
• uzyska zatrudnienie lub inną pracę zarobkową z wyłączeniem umowy o dzieło,
• uzyska emeryturę, rentę, rentę rodzinną lub rentę socjalną,
• uzyska w całości lub części zasądzone alimenty,
• rozpocznie działalność gospodarczą,
• zostanie dzierżawcą gospodarstwa rolnego, na zasadach przewidzianych w ustawie o świadczeniach rodzinnych.
Czy uwzględnić podwyżkę
(?) Nasz pracownik był zatrudniony na podstawie umowy na czas określony od 1 kwietnia 2004 r. do 31 marca 2005 r. Od 1 maja 2005 r. zawarliśmy z nim kolejną umowę o pracę, w której przewidziano wyższe wynagrodzenie. W sierpniu wystąpił z wnioskiem o świadczenia rodzinne na nowy okres zasiłkowy. Czy przy ustalaniu prawa do zasiłku rodzinnego od 1 września 2005 r. powinniśmy uwzględnić podwyżkę wynagrodzenia?
– W tym przypadku należy uznać, że pracownik uzyskał nowe źródło. Dlatego też ustalając prawo do zasiłku rodzinnego należy przyjąć wyższe wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje w pierwszym pełnym miesiącu uzyskiwania nowego dochodu.
Obecnie ustalając prawo do zasiłku rodzinnego w nowym okresie zasiłkowym, należy również uwzględnić dochód uzyskany po 2004 r., a przed złożeniem wniosku o zasiłek. Uzyskanie dochodu następuje m.in. w wyniku podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Rozwiązanie umowy o pracę oraz zawarcie kolejnej umowy (nawet z tym samym pracodawcą) powoduje, że doszło do uzyskania nowego źródła dochodu.
Co w przypadku zmiany rodzaju umowy
(?) Mąż naszej pracownicy był w 2004 r. zatrudniony na umowę zlecenie. Nadal pracuje w tej samej firmie, z tym że od 1 lipca 2005 r. zawarto z nim umowę o pracę. W jaki sposób należy obliczyć dochód rodziny do celów ustalenia prawa do zasiłku rodzinnego od 1 września 2005 r.?
W wyniku zawarcia umowy o pracę mogło nastąpić obniżenie albo podwyżka wynagrodzenia. Dlatego też należy ustalić dochód rodziny za 2004 r., z wyłączeniem wynagrodzenia męża pracownicy za 2004 r., a następnie wliczyć pensję, którą otrzymał w pierwszym pełnym miesiącu kalendarzowym zatrudnienia na podstawie umowy o pracę. Dopiero tak ustalony dochód rodziny pozwoli ustalić, czy w nowym okresie zasiłkowym pracownicy będzie przysługiwał zasiłek rodzinny.
W opisanym przypadku należy przyjąć, że z chwilą wygaśnięcia umowy zlecenia nastąpiła utrata dochodu przez męża pracownicy. Równocześnie zawarcie umowy o pracę spowodowało, że w rodzinie przybyło nowe źródło dochodu. Przy ustalaniu prawa do zasiłku rodzinnego nie ma znaczenia, że mąż pracownicy kontynuuje pracę na rzecz tego samego pracodawcy, na innej podstawie prawnej.
Czy nastąpiła utrata dochodu
(?) Żona naszego pracownika jest od kilku lat na rencie. Do końca marca br. pobierała okresową rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, a od kwietnia br. ZUS przyznał jej rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Czy w takiej sytuacji należy uznać, że nastąpiła utrata dochodu?
– W myśl przepisów obowiązujących od 1 września 2005 r., utratą dochodu jest m.in. utrata prawa do renty. W tym przypadku żona pracownika utraciła prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, a następnie uzyskała prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Należy zatem wyłączyć z dochodu rodziny dochód żony osiągnięty w 2004 r. z renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, a równocześnie dodać dochód uzyskany przez nią z renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.
Zmiana wysokości renty spowodowana ustaleniem niższego stopnia niezdolności do pracy ma z reguły znaczny wpływ na sytuację materialną rodziny. Aktualny dochód rodziny może być w takiej sytuacji dużo niższy niż w 2004 r. Dlatego w takim przypadku należy zastosować interpretację przepisów korzystną dla osoby starającej się o świadczenie i nie uwzględniać dochodu żony uzyskanego z tytułu renty w 2004 r. Należy natomiast dodać do przeciętnego miesięcznego dochodu rodziny dochód z tytuły renty z pierwszego pełnego miesiąca kalendarzowego, za który otrzymała rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy, tj. za kwiecień 2005 r.
Czy uwzględnić obniżenie wymiaru etatu
(?) Nasz pracownik w sierpniu 2005 r. złożył wniosek o zasiłek rodzinny. Do końca maja 2005 r. był zatrudniony na pełny etat, z końcem maja umowa wygasła i od 1 czerwca zawarliśmy z nim nową umowę o pracę na 1/2 etatu. Pracownik wnosi o przyjęcie, że nastąpiła utrata dochodu. Czy powinniśmy uwzględnić taki wniosek?
– W opisanym przypadku wygasła dotychczasowa umowa o pracę i w jej miejsce nawiązano ponownie stosunek pracy. Skutkiem zawarcia nowej umowy jest obniżenie dochodu, które wynika z obniżenia wymiaru czasu pracy. W takiej sytuacji należy przyjąć, że nastąpiła utrata dochodu, mimo dalszego nieprzerwanego trwania zatrudnienia. Zmiana wymiaru czasu pracy z pełnego etatu na 1/2 ma z reguły istotny wpływ na sytuację materialną rodziny i przyjęcie dochodu z 2004 r. mogłoby być w takim przypadku krzywdzące dla pracownika.
Do 31 sierpnia 2005 r. przyjmowano, że obniżenie wymiaru czasu pracy może stanowić podstawę do przyjęcia, że nastąpiła utrata dochodu. Nowelizacja ustawy o świadczeniach rodzinnych zdefiniowała pojęcie utraty dochodu. Przez utratę dochodu rozumie się m.in. utratę zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w tym rozwiązanie poprzedniej i zawarcie nowej umowy o pracę.
Czy nastąpiło uzyskanie dochodu
(?) Nasz pracownik pobiera zasiłek rodzinny na dziecko, którego jest prawnym opiekunem. Dziecko jest uprawnione do renty rodzinnej, z tym że do końca maja 2005 r. pobierało 1/2 renty. Do drugiej połowy świadczenia uprawniony był brat, który od 1 czerwca br. utracił prawo do renty z uwagi na ukończenie 25 lat. Tym samym dziecko naszego pracownika uzyskało prawo do renty w pełnej wysokości. W lipcu br. pracownik złożył wniosek o dalszą wypłatę zasiłku rodzinnego, na nowy okres zasiłkowy. Czy należy przyjąć, że w takiej sytuacji nastąpiło uzyskanie dochodu?
– W opisanym przypadku nie nastąpiło uzyskanie prawa do renty, a jedynie zwiększenie wysokości już pobieranego świadczenia. Zatem przy ustalaniu prawa do zasiłku rodzinnego należy przyjąć dochód dziecka z tytułu renty uzyskany w 2004 r.
Ponadto w przypadku dziecka, które pozostaje pod opieką opiekuna prawnego, nie ustala się dochodu rodziny, uwzględnia się jedynie dochody osiągane przez dziecko.
Paweł Jóźwiak
Autor jest specjalistą z zakresu ubezpieczeń społecznych
PODSTAWA PRAWNA
• Artykuł 3 ust. 1, ust. 22-24, art. 5 i art. 25 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. nr 228, poz. 2255 z późn. zm.).
• Paragraf 17 i par. 18 rozporządzenia ministra polityki społecznej z dnia 2 czerwca 2005 r. w sprawie sposobu i trybu postępowania w sprawach o świadczenia rodzinne (Dz.U. nr 105, poz. 881 z późn. zm.).