Członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają za niezapłacone przez spółkę składki na ubezpieczenia społeczne, jeśli zaległości powstały w czasie, gdy pełnili oni swoje funkcje.
Odpowiedzialność członka zarządu z tytułu niepłacenia składek wynika z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.) w związku z art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.). I tak zgodnie z art. 116 – za zaległości podatkowe spółki z o.o., spółki z o.o. w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:
• nie wykazał, że:
– we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
– niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub nie- wszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;
• nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.
Przy czym odpowiedzialność członków zarządu obejmuje tylko zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu. Przepis ten ma, na mocy art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zastosowanie do należności z tytułu składek.
Dla przyjęcia odpowiedzialności członka zarządu spółki z o.o. za zobowiązania z tytułu nieopłacenia składek na ubezpieczenia społeczne konieczne jest więc ustalenie, że zobowiązania te powstały w czasie pełnienia przez niego obowiązków członka zarządu, przerodziły się w zaległości spółki, a egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. Tak też wskazywał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 3 marca 2004 r. (III AUa 477/03, OSA z 2004 r. nr 12, poz. 28). Oznacza to, że w razie zaistnienia wymienionych przesłanek ZUS może wydać decyzję zobowiązującą członka zarządu spółki z o.o. do zapłaty nieuiszczonych składek na ubezpieczenie społeczne.
Bezskuteczność egzekucji
Wykazanie bezskuteczności egzekucji z majątku spółki z o.o. ma podstawowe znaczenie dla odpowiedzialności członka jej zarządu. Przy czym według utrwalonego orzecznictwa do stwierdzenia bezskuteczności egzekucji warunkującej odpowiedzialność członka zarządu, nie zawsze jest konieczne uprzednie prowadzenie egzekucji i zakończenie jej np. umorzeniem postępowania. Bezskuteczność może być bowiem stwierdzona także wtedy, gdy z okoliczności sprawy wynika niezbicie, że spółka nie ma żadnego majątku, z którego wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie swoich należności. Tak też wskazywał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 25 maja 2004 r. (III AUa 1201/03, OSA z 2005 r. nr 1, poz. 3). Jednak warunkiem odpowiedzialności członka zarządu jest wykazanie przez ZUS, że bezskuteczna okazała się egzekucja w stosunku do całego majątku spółki, a nie tylko wobec niektórych składników tego majątku (wyrok Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 1999 r., II CKN 261/98 – niepub. oraz wyrok SN z 19 stycznia 2000 r., II CKN 682/98 – niepubl.).
W czasie pełnienia funkcji
Dla przyjęcia odpowiedzialności danej osoby z art. 116 Ordynacji podatkowej, konieczne jest także ustalenie, iż zobowiązania z tytułu nieuiszczonych składek powstały w czasie pełnienia przez niego funkcji członka zarządu. Ponieważ obowiązek zapłaty składki za określony okres przekształca się w zaległość w przypadku bezskutecznego upływu terminu do jej zapłaty, dla powstania odpowiedzialności członka zarządu spółki konieczne jest wykazanie, że istniała zaległość w zapłacie składek, oraz że zobowiązanie spółki z o.o. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne dotyczyło okresu, w którym pełnił on swoją funkcję. Dlatego też istotne znaczenie ma precyzyjne określenie, za jaki okres powstały zaległości i kto był wówczas w zarządzie spółki.
Wpis do rejestru
Dla ustalenia, czy w danym okresie osoba pełniła obowiązki członka zarządu, pomocne są zapisy w rejestrze sądowym. Nie jest to jednak okoliczność decydująca. Wpis członka zarządu do rejestru sądowego ma bowiem co do zasady jedynie ustalający charakter i nie może stanowić jedynej przesłanki przypisania odpowiedzialności z art. 116 Ordynacji podatkowej. Charakter konstytutywny mają bowiem jedynie wpisy, które stanowią konieczną przesłankę wywołania skutku ustalającego treść uprawnień. Wpis zmiany członków zarządu spółki nie ma natomiast takiego charakteru, gdyż skutek w postaci powstania i ustania stosunku członkostwa w zarządzie spółki następuje w drodze wyboru i rezygnacji lub odwołania, niezależnie od tego, czy zostało ono ujawnione poprzez wpis do rejestru, czy też nie.
Wprawdzie odmiennie wypowiadał się w tym zakresie NSA w Rzeszowie w wyroku z 12 września 2003 r. (SA/Rz 886/02, POP z 2004 r. nr 3, poz. 51), jednakże pogląd ten spotkał się z uzasadnioną krytyką. Zasadnie natomiast wcześniej wskazywał NSA w Katowicach w wyroku z 9 września 2002 r. (I SA/Ka 1259/01, POP z 2004 r. nr 1, poz. 5), podnosząc, że prawidłowo podjęta uchwała o odwołaniu członka zarządu i powołanie w jego miejsce innej osoby staje się skuteczne niezależnie od tego, czy zmiana taka zostanie ujawniona w rejestrze spółki z o.o. Innymi słowy, wpis (lub jego brak) do rejestru handlowego danych członków zarządu nie tworzy nowego stanu prawnego. Potwierdza on tylko fakt, że dane osoby są zarządcami. W odniesieniu do powołania i odwołania członków zarządu decydujące znaczenia ma ważnie powzięta uchwała o ich powołaniu (odwołaniu).
Odwołanie do sądu
Od decyzji ZUS stwierdzającej odpowiedzialność za nieopłacone składki, członek zarządu może wnieść odwołanie do właściwego sądu okręgowego wydziału ubezpieczeń społecznych. Pouczenie o tej możliwości powinno być zawarte w decyzji ZUS. Po wniesieniu odwołania postępowanie sądowe toczy się w trybie procesu, a członek zarządu i ZUS są równorzędnymi stronami.
W toku postępowania przed sądem, ciężar wykazania, że dana osoba pełniła obowiązki członka zarządu w czasie powstania zobowiązania, które przerodziło się w zaległość składkową, oraz bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce, ciąży na ZUS, natomiast ciężar dowodu w zakresie istnienia warunków uwalniających od tej odpowiedzialności – spoczywa na odwołującym się członku zarządu. Członek zarządu chcąc uwolnić się od odpowiedzialności musi wykazać więc, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo, że nie nastąpiło to bez jego winy; lub też wskazać mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości z tytułu składek w znacznej części.
PRZYKŁAD
Adam Z. pełnił funkcję prezesa zarządu spółki X do 15 maja 2005 r., kiedy to został odwołany uchwałą rady nadzorczej. Odwołanie nie zostało zgłoszone do rejestru sądowego i Adam Z. nadal figurował tam jako prezes zarządu. W okresie od 1 lipca 2005 r. powstały zaległości spółki X z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna i ZUS wydał decyzję o odpowiedzialności Adama Z. za nieopłacone składki w kwocie 12 tys. zł. Adam Z. wniósł odwołanie do sądu, podnosząc, że w tym okresie nie pełnił już funkcji członka zarządu spółki. Sąd uwzględnił odwołanie, gdyż niespełnione zostały przesłanki z art. 116 Ordynacji podatkowej.
Ryszard Sadlik
gp@infor.pl