Forma i sposób zawarcia małżeństwa regulowane są przez przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepisy tego kodeksu regulują nie tylko kwestie związane z zawieraniem małżeństw przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego, ale także zawieranie tzw. małżeństwa wyznaniowego ze skutkami cywilnymi. Przepisy te określają także okoliczności wyłączające zawarcie małżeństwa, separacji i jej zniesienia, jak również regulują zasady dotyczące nazwiska małżonków i ich dzieci.
Uprawnieni do zawarcia małżeństwa
W Polsce małżeństwo może być zawarte jedynie przez osoby, które mają ukończone 18 lat. Z ważnych powodów sąd może jednak zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16 lat. Zezwolenie takie może być wydane jedynie w przypadku, gdy z okoliczności sprawy wynika, że zawarcie małżeństwa będzie zgodne z dobrem założonej rodziny. W praktyce najczęstszą przyczyną wydania takiej zgody jest ciąża przyszłej małżonki.
Niedopuszczalne jest zawarcie małżeństwa przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie. Ubezwłasnowolnienie takie musi być jednak orzeczone przez sąd. Nawet jeżeli ktoś nie jest w stanie rozpoznać swojego postępowania, a nie zostało wydane co do niego orzeczenie o całkowitym ubezwłasnowolnieniu, to może on wstąpić w związek małżeński. Podobnie zawarcie małżeństwa będzie dopuszczalne przez osobę, co do której wydano orzeczenie jedynie o częściowym ubezwłasnowolnieniu. Wydanie orzeczenia o całkowitym ubezwłasnowolnieniu nie jest konieczne względem osób dotkniętych chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym, gdyż z mocy prawa nie mają one zdolności do zawarcia małżeństwa. Choroba taka lub niedorozwój muszą być jednak stwierdzone przez lekarza. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jeżeli osoba taka nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, to może ona zawrzeć małżeństwo. Potrzebna jest jednak zgoda sądu.
Ważne!
Zawarcie małżeństwa nie jest dopuszczalne przez krewnych w linii prostej, rodzeństwo ani powinowatych w linii prostej. W związek małżeński nie mogą także wstąpić przysposabiający i przysposobiony. Z ważnych powodów sąd może jednak wyrazić zgodę na zawarcie małżeństwa pomiędzy powinowatymi
Nie może
wziąć ślubu osoba już pozostająca w związku małżeńskim. Bigamia, czyli wielożeństwo, jest w naszym kraju karalna
Potrzebne dokumenty
Kierownikowi USC należy przedstawić przede wszystkim dokumenty potwierdzające tożsamość przyszłych małżonków. Muszą oni także złożyć odpisy skróconych aktów urodzenia, a także dowody ustania lub unieważnienia małżeństwa, jeżeli któryś z nich pozostawał wcześniej w związku małżeńskim. Złożenie odpisu skróconego aktu stanu cywilnego nie jest konieczne, jeżeli został on sporządzony w urzędzie stanu cywilnego małżonków, w którym ma być zawarte małżeństwo. Kandydaci na małżonków muszą także złożyć pisemne zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa. Jeżeli wymagają tego przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, to muszą oni złożyć także zezwolenia na zawarcie małżeństwa. Dotyczyć może to np. zezwolenia sądu opiekuńczego na zawarcie małżeństwa kobiecie, która nie ukończyła lat 18.
Małżeństwo przed kierownikiem USC nie może być zawarte przed upływem miesiąca od dnia, kiedy osoby, które zamierzają je zawrzeć, złożyły pisemne zapewnienie, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie tego małżeństwa. Kierownik urzędu może jednak zezwolić na zawarcie małżeństwa przed upływem tego terminu, jeżeli przemawiają za tym ważne względy, np. ciąża.
Złożenie wymaganych do zawarcia małżeństwa dokumentów nie jest w ogóle konieczne, jeżeli jednemu z przyszłych małżonków grozi niebezpieczeństwo zagrażające bezpośrednio jego życiu. Jednak także i w tym wypadku strony są obowiązane do złożenia zapewnienia, że nie wiedzą o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa.
Forma zawarcia małżeństwa
W Polsce małżeństwo może być zawarte jedynie przez kobietę i mężczyznę, a związki osób tej samej płci nie mogą być zalegalizowane. Mężczyzna i kobieta muszą złożyć swoje oświadczenie o woli zawarcia małżeństwa osobiście w tym samym miejscu i czasie. Oświadczenie takie powinno być złożone publicznie w obecności co najmniej dwóch pełnoletnich świadków i przyjęte przez kierownika Urzędu Stanu Cywilnego upoważnionego do przyjmowania oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński.
Podczas uroczystości zawierania małżeństwa kierownik Urzędu Stanu Cywilnego pyta mężczyznę i kobietę, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małżeństwo. Jeżeli oboje odpowiedzą twierdząco, to wzywa ich do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński. Małżonkowie składają także wcześniej oświadczenia w sprawie ich nazwisk oraz nazwisk ich dzieci. Po złożeniu oświadczeń małżonkowie, świadkowie oraz urzędnik Stanu Cywilnego podpisują potwierdzenie zawarcia małżeństwa. Ponadto po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński kierownik USC ogłasza, że wskutek zgodnych oświadczeń obu stron małżeństwo zostało zawarte.
Małżeństwa konkordatowe
Od 15 listopada 1998 r. w Polsce dopuszczalne jest zawieranie małżeństw nie tylko przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, ale także zawieranie tzw. małżeństwa konkordatowego. Jest to tzw. małżeństwo kanoniczne, zawierane w formie religijnej w kościele, które po spełnieniu odpowiednich warunków będzie pociągało za sobą również skutki w prawie cywilnym.
Osoby, które chcą zawrzeć jednocześnie małżeństwo kościelne i cywilne, muszą zgłosić się do Urzędu Stanu Cywilnego, gdzie zostaną spisane ich dane i sporządzony dokument stwierdzający brak przeszkód w prawie cywilnym do zawarcia małżeństwa. Jeden egzemplarz tego zaświadczenia zostaje w urzędzie, zaś trzy otrzymują przyszli małżonkowie. Powinni oni przedstawić je w kancelarii parafialnej spisującemu protokół przedmałżeński kapłanowi. Dokument jest ważny trzy miesiące, więc od daty pobrania go z urzędu do spisania protokołu przedmałżeńskiego nie może upłynąć więcej niż trzy miesiące. Kapłan spisujący protokół przyjmuje oświadczenie przyszłych małżonków, że chcą, aby ich małżeństwo miało także skutki cywilne, i czyni odpowiedni zapis na odwrocie trzech egzemplarzy zaświadczenia przyniesionego przez nich.
Po zawarciu ślubu w kościele małżonkowie podpisują zaświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński. Zaświadczenie to musi zostać także podpisane przez co najmniej dwóch świadków zawarcia małżeństwa oraz kapłana. Kapłan odpowiedzialny jest za dostarczenie w ciągu pięciu dni zaświadczenia do USC, który sporządzi akt małżeństwa. W ten sposób osoby zawierające ślub w kościele stają się małżonkami zarówno wobec prawa kanonicznego, jak i cywilnego.
Osoby, które chcą zawrzeć małżeństwo wyłącznie w formie kanonicznej i nie chcą swojego związku legalizować na gruncie prawa cywilnego, muszą uzyskać zgodę własnego ordynariusza - po uświadomieniu im, że wobec prawa cywilnego małżonkami się nie stają, a więc ich małżeństwo nie wywiera skutków w systemie prawa państwowego. Zgoda ordynariusza potrzebna jest dlatego, że zawarcie jedynie ślubu kościelnego przez wierzących dopuszczane jest tylko w wyjątkowych wypadkach z ważnych przyczyn pastoralnych.
OPŁATY
5 zł - opłata skarbowa od złożenia pisemnego zapewnienia o braku okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa
19 zł - opłata skarbowa od wydania zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa
75 zł - opłata skarbowa od sporządzenia aktu małżeństwa
0,50 zł - opłata skarbowa od każdego załącznika do wniosku
Od wniosku o wydanie odpisów skróconych bezpośrednio po sporządzeniu aktu małżeństwa w liczbie trzech egzemplarzy nie wnosi się żadnej opłaty.
Ważne!
Jeżeli otrzymanie dokumentu, który jest konieczny do zawarcia małżeństwa, napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może zwolnić z obowiązku złożenia lub przedstawienia tego dokumentu
Inne szczególne formy
Co do zasady, złożenie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński powinno nastąpić osobiście przez przyszłych małżonków oraz w tym samym miejscu i czasie. W szczególnych jednak wypadkach dopuszczalne jest, aby do zawarcia małżeństwa doszło przez pełnomocnika. Zgodę na taką formę wstąpienia w związek małżeński może wyrazić jednak tylko sąd i może to nastąpić jedynie z ważnych powodów. Takim ważnym powodem może być np. ciężka choroba przyszłego współmałżonka czy jego pobyt daleko poza granicami kraju. Pełnomocnictwo do zawarcia małżeństwa musi być jednak udzielone na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Musi ono także wymieniać osobę, z którą małżeństwo ma być zawarte.
Zawarcie
małżeństwa przez Polaka z cudzoziemcem nie powoduje zmian w obywatelstwie małżonków
Zawarcie małżeństwa powinno nastąpić przed kierownikiem USC. Nie zawsze jest to jednak możliwe. Obywatele polscy, którzy przebywają poza granicami kraju, mogą zawrzeć małżeństwo przed polskim konsulem lub przed osobą wyznaczoną do wykonywania jego funkcji. Małżeństwo zawarte w takiej formie wywiera takie same skutki, jak zawarte przed kierownikiem Urzędu Stanu Cywilnego.
Zawarcie małżeństwa przed konsulem lub osobą wyznaczoną do pełnienia obowiązków konsula może nastąpić także wówczas, jeżeli obywatel polski chce zawrzeć małżeństwo poza granicami kraju z osobą, która nie ma obywatelstwa polskiego. Osoba taka musi jednak przedstawić konsulowi zaświadczenie, z którego będzie wynikało, że na gruncie jej prawa ojczystego nie ma przeszkód do tego, by zawarła ona małżeństwo. Jednocześnie konsul ma obowiązek przyjęcia od małżonków oświadczenia o ich nazwisku oraz o nazwisku ich dzieci.
Ślub z cudzoziemcem w kraju
Z cudzoziemcem można zawrzeć małżeństwo również w Polsce. Wówczas cudzoziemiec powinien złożyć kierownikowi USC dokument potwierdzający, że może wziąć ślub według prawa ojczystego. Gdyby uzyskanie dokumentu napotykało trudne do przezwyciężenia przeszkody, to wówczas polski sąd w postępowaniu nieprocesowym może cudzoziemca zwolnić z tego obowiązku. Zanim sąd postanowi o zwolnieniu, powinien ustalić, czy na podstawie prawa ojczystego cudzoziemiec może zawrzeć małżeństwo. Sprzeczność ojczystego prawa cudzoziemca z podstawowymi zasadami obowiązującego w Polsce porządku publicznego stanowi nieusuwalną przeszkodę do zawarcia małżeństwa. Zdolność prawna cudzoziemca do zawarcia małżeństwa według polskiego prawa, czyli małżeństwa laickiego, jest niezależna od wyznania i zakazów religijnych co do małżeństw z osobami innych wyznań. Nie jest więc przeszkodą do zawarcia małżeństwa w urzędzie stanu cywilnego.
W JAKIM KRAJU POTRZEBNE ZEZWOLENIA
Prawodawstwa niektórych państw europejskich uzależniają ważność na swoim obszarze małżeństw z cudzoziemcami od zezwolenia na zawarcie małżeństwa. Do państw tych należy między innymi Jemen, Kambodża, Kuwejt, Libia, Sudan, Syria, Zambia. Jeżeli zatem Polak będzie chciał zawrzeć małżeństwo z obywatelem jednego z tych państwo, to jego przyszły współmałżonek będzie zobowiązany do uzyskania takiego zezwolenia.
ARKADIUSZ JARASZEK
arkadiusz.jaraszek@infor.pl
Podstawa prawna
- Art. 1-22 ustawy z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59, ze zm.).
- Art. 53-63 ustawy z 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. Nr 36, poz. 180, ze zm.).