Przysposabiany i przysposabiający
Zgodnie z polskim prawem przysposobić można osobę małoletnią (czyli taką, która nie ukończyła 18 lat) i tylko dla jej dobra. Wymaganie małoletniości musi być spełnione w dniu złożenia wniosku o przysposobienie, oznacza to że w dniu orzekania o przysposobieniu albo nawet w dniu uprawomocnienia się wyroku adoptowany może być już pełnoletni.
Dodatkowo jeśli adoptowany ukończył 13 lat konieczna jest jego zgoda; w przypadku zaś gdy adoptowany nie ma jeszcze tego wieku, ale rozumie znaczenie tej instytucji, wymagane jest wysłuchanie go.
Adoptującym może być osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (czyli pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona), jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego.
Dodatkowym wymaganiem jest aby między przysposabiającym a przysposobionym istniała odpowiednia różnica wieku, czyli taka, jaka dzieli zwykle naturalnych rodziców i ich dzieci.
Zobacz też: Czy małżonkowie mogą wspólnie przysposobić?
Przysposobienie wspólne
Adoptować wspólnie mogą jedynie małżonkowie. Przysposobienie ma skutki przysposobienia wspólnego także wtedy, gdy osoba przysposobiona przez jednego z małżonków zostaje następnie przysposobiona przez drugiego małżonka. Sąd opiekuńczy może na wniosek przysposabiającego orzec, że przysposobienie ma skutki przysposobienia wspólnego, jeżeli przysposabiający był małżonkiem osoby, która wcześniej dziecko przysposobiła, a małżeństwo ustało przez śmierć małżonka, który już dokonał przysposobienia.
Orzeczenie
Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego (rodzinnego) na żądanie przysposabiającego.
Przysposobienie przez jednego z małżonków nie może nastąpić bez zgody drugiego małżonka, chyba że ten nie ma zdolności do czynności prawnych albo że porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Śmierć – zarówno adoptującego, jak i adoptowanego – przed wydaniem orzeczenia przez sąd opiekuńczy rozpatrujący wniosek o adopcję wyłącza możliwość orzeczenia przysposobienia. Po śmierci przysposabiającego orzeczenie o przysposobieniu może być wydane wyjątkowo, jeżeli z żądaniem przysposobienia wystąpili oboje małżonkowie, jeden z nich zmarł po wszczęciu postępowania, a drugi żądanie przysposobienia wspólnie przez małżonków podtrzymuje oraz gdy przez dłuższy czas przed wszczęciem postępowania przysposabiany pozostawał pod pieczą wnioskodawców lub tylko zmarłego wnioskodawcy i między stronami powstała więź jak między rodzicami a dzieckiem.
Do przysposobienia potrzebna jest zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Nie jest też potrzebna zgoda ojca, jeżeli jego ojcostwo zostało ustalone przez sąd, a władza rodzicielska nie została mu przyznana. Ponadto sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.
Rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę na adopcję swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Zgodę tę mogą odwołać przez oświadczenie złożone przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie.
Zgoda rodziców na adopcję dziecka nie może być wyrażona wcześniej niż po upływie 6 tygodni od urodzenia się dziecka.
W przypadku gdy dziecko pozostaje pod opieką, do przysposobienia potrzebna jest zgoda opiekuna. Jednakże sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie nawet mimo braku zgody opiekuna, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.
Przed orzeczeniem przysposobienia sąd może określić sposób i okres osobistej styczności adoptowanego z adoptującym. Przy wykonywaniu nadzoru nad przebiegiem styczności przysposabiającego z przysposabianym sąd opiekuńczy może korzystać z pomocy ośrodka adopcyjno-opiekuńczego lub organu pomocniczego w sprawach opiekuńczych.
Zobacz też: Kiedy do adopcji konieczna jest zgoda blankietowa?
Przysposobienie pełne
Poprzez adopcję pełną powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi. Adoptowany nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego. Tym samym ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego. Skutki adopcji rozciągają się na zstępnych (dzieci, wnuki) przysposobionego.
Adoptowany otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka - nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa.
Na żądanie osoby, która ma być przysposobiona, i za zgodą przysposabiającego sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu postanawia, że przysposobiony nosić będzie nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego. Jeżeli przysposabiający albo przysposobiony nosi złożone nazwisko, sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład nazwiska przysposobionego. Jednak nie robi się tak w razie sporządzenia nowego aktu urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców.
Na wniosek adoptującego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat trzynaście, może to nastąpić tylko za jego zgodą.
Przez przysposobienie ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposobionym. Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, władza rodzicielska przysługuje obojgu małżonkom wspólnie.
Zobacz też: Adopcja - kiedy możliwa?
Przysposobienie niepełne
Adopcja niepełna wywołuje natomiast ograniczone skutki (nie takie jak przysposobienie pełne). Na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna, sąd opiekuńczy orzeka, że skutki adopcji polegać będą wyłącznie na powstaniu stosunku między adoptującym a adoptowanym. Jednakże i w tym wypadku skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego. W pozostałym zaś zakresie następuje utrzymanie dotychczasowych więzi pokrewieństwa.
Nie jest dopuszczalne ograniczenie skutków przysposobienia w wypadku, gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na przysposobienie dziecka bez wskazania osoby przysposabiającego.
Przysposobienie całkowite
W wypadku gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na jego przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego, nie jest dopuszczalne uznanie przysposobionego, unieważnienie uznania, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia.
Zobacz też: Zakończenie adopcji - kiedy możliwe
Przysposobienie zagraniczne
Szczególna regulacja dotyczy adopcji zagranicznej – ustawodawca dopuszcza ją jedynie w przypadku gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne (adopcja subsydiarna). Wyjątkiem jest sytuacja gdy między stronami stosunku adopcji istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa, albo gdy przysposabiający adoptował już rodzeństwo przysposabianego. Adopcja taka może być orzeczone po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w Polsce.
Zobacz serwis: Adopcja