21 stycznia 2014 roku Trybunał Konstytucyjny (P 26/12) rozpoznał pytanie prawne skierowane przez Sąd Rejonowy w Gliwicach, które dotyczyło zgodności art. 42 ust. 4 ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych z wzorcami kontroli, jakie stanowiły Konstytucja RP oraz Europejska Karta Społeczna. Pytanie dotyczyło prawa pracowników samorządowych do dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Warto podkreślić, że wyrok odnosi się tylko do wąskiej grupy zatrudnionych, mianowicie osób zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy, tzw. wysokich funkcjonariuszy publicznych.
Praca w godzinach nadliczbowych
Pod pojęciem „pracy w godzinach nadliczbowych”, zgodnie z art. 151 ustawy – Kodeks pracy, rozumie się pracę wykonywaną ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także pracę wykonywaną ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii, szczególnych potrzeb pracodawcy.
Zobacz również: Zakaz pracy w godzinach nadliczbowych
Dodatek pieniężny
Pracownikowi świadczącemu pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje wynagrodzenie oraz dodatek pieniężny. Wysokość dodatku określona jest ustawowo i wynosi odpowiednio 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających: w nocy; w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy oraz w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy; 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu niż określony w pkt 1. Pracodawca może także zamiast wskazanego dodatku pieniężnego udzielić pracownikowi czasu wolnego od pracy. Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał, że wystąpienie pracy w godzinach nadliczbowych nie jest uzależnione od stosowanych sposobów (metod) wynagradzania (czasowe, akordowe, dniówka zadaniowa, prowizja), ale jedynie od przekroczenia normy czasu pracy (wyrok z 12 czerwca 1997 r., I PKN 204/97).
Pracownicy samorządowi
Wskazane regulacje nie znajdują jednak zastosowania wobec pracowników samorządowych, w tym wobec osób zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Ich uprawnienia określone zostały na mocy ustawy z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych. Zgodnie z treścią art. 42 ust. 4 pracownikom samorządowym za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje wynagrodzenie za pracę, ale bez dodatków, albo czas wolny równy czasowi przepracowanemu. To do nich należy wybór formy pomiędzy wynagrodzeniem a dodatkowym dniem wolnym.
Zasadnicza różnica pomiędzy pracownikami a pracownikami samorządowymi polega więc na braku dodatku pieniężnego dla tej drugiej grupy.
Stanowisko TK, P 26/12
Właśnie tej istotnej różnicy dotyczyło pytanie skierowane do TK. Trybunał stwierdził, że ta, wąska grupa zawodowa, nie jest uprawniona do dodatków za nadgodziny. Wskazał, że cechą prawa pracy jest różnicowanie pracowników, gdyż różne są ich warunki zatrudnienia i wykonują oni pracę dla różnych pracodawców. Różnicowanie nie narusza konstytucyjnej zasady równości. Podkreślił specyfikę pracy pracowników samorządowych, którzy wykonują swoją pracę na rzecz społeczności lokalnych. Ich praca zawiera elementy misji publicznej. Trybunał przyznał pierwszeństwo interesowi publicznemu nad interesem indywidualnym. W związku z powyższym powinni oni wykonywać swoje obowiązki służbowe także poza normalnymi godzinami pracy, bez oczekiwania specjalnej rekompensaty. Jest to dodatkowo uzasadnione faktem, iż branża ta zagwarantowane ma inne, niewystępujące w Kodeksie pracy, korzyści m.in. silniejszą stabilizację stosunku pracy, gwarancję regularnej wypłaty wynagrodzenia, dodatek za wieloletnią prace, nagrody jubileuszowe, odprawy.
Polecamy serwis: Praca
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 21 listopada 2008 roku o pracownikach samorządowych (Dz.U. 2008 nr 223 poz. 1458),
- ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141),
- wyrok TK z 21 stycznia 2014 r., (P 26/12),
- wyrok SN z 12 czerwca 1997 r., (I PKN 204/97).