Uwagi ogólne
Środki zapobiegawcze stosuje się w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego (np. uniemożliwia oskarżonemu ucieczki lub tzw. “mataczenia” w sprawie) a także wyjątkowo – w celu zapobiegnięcia popełnieniu nowego przestępstwa (np. gdy ktoś atakował kobiety nożem i grozi, że jak “wyjdzie” to będzie dalej je atakował). Środki te można stosować tylko wówczas, gdy zabezpieczenie procesu jest koniecznie, a nadto wówczas, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że to oskarżony (podejrzany) popełnił zarzucany mu czyn.
O stosowaniu środków zapobiegawczych decydują organy prowadzące postępowanie. W postępowaniu przygotowawczym jest to prokurator (za wyjątkiem postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania – tutaj na wniosek prokuratora orzeka sąd), natomiast w postępowaniu sądowym – sąd. Na powyższe postanowienia oskarżonemu lub podejrzanemu służy zażalenie.
Ustawodawca dał jednak oskarżonemu (lub podejrzanemu) również jeszcze jedną możliwość “walki” z stosowanym środkiem zapobiegawczym – dał mu możliwość złożenia wniosku o uchylenie stosowanego środka zapobiegawczego lub jego zamianę na inny (np. zamianę tymczasowego aresztowania na poręcznie majątkowe). Zasady składania tego wniosku są przedstawione poniżej.
Kto i kiedy składa wniosek?
Jak to było wskazane powyżej, wniosek powyższy może złożyć podejrzany w postępowaniu przygotowawczym oraz oskarżony w postępowaniu sądowym.
W imieniu zarówno podejrzanego, jak i oskarżonego wniosek ten może złożyć także ich obrońca. Zgodnie z treścią art. 254 § 1 Kodeksu postępowania karnego mogą to czynić “w każdym czasie”.
Zobacz: Jak złożyć wniosek o uchylenie lub zmianę stosowanego środka zapobiegawczego?
Jaka jest treść wniosku?
Wniosek oskarżonego (lub podejrzanego) musi określać jego żądanie tj. to czy chce on tylko uchylenia aresztu czy też zamiany aresztu na inny środek zapobiegawczy np. w postaci dozoru, czy też poręczenia majątkowego. W praktyce ów drugi rodzaj wniosków jest częstszy, bowiem częściej są one rozpatrywane pozytywnie.
Obok treści żądania oskarżony lub podejrzany musi również zawrzeć krótkie uzasadnienie swojego żądania.
Jaki jest czas rozpoznania wniosku i kto go rozpoznaje?
Teoretycznie ów wniosek powinien być rozpoznany w ciągu 3 dni. W postępowaniu przygotowawczym rozpatruje go prokurator, natomiast w postępowaniu sądowym – sąd. Wskazany termin jest jednak terminem instrukcyjnym, co oznacza, że przekroczenie tego terminu nie rodzi żadnych negatywnych skutków (dla organu, który go przekroczył)
Zażalenie na odmowę uwzględnienia wniosku
Na odmowę uwzględnienia przedmiotowego wniosku przysługuje zażalenie. Reguła ta dotyczy wszystkich środków zapobiegawczych.
W postępowaniu przygotowawczym zażalenie kieruje się do sądu w okręgu, którego prowadzi się postępowanie (np. sąd rejonowy dla Żyrardowa, jak postępowanie prowadzi prokuratura w Żyrardowie).
Z kolei w postępowaniu sądowym zażalenie składa się do tego samego sądu, rozpoznaje go ten sąd w składzie 3 sędziów (naturalnie nie tych, którzy wydali zaskarżone postanowienie)
Ograniczenie w składaniu zażalenia w sprawie tymczasowego aresztowania
W zakresie dopuszczalności składania zażaleń na odmowę uwzględnienia wniosku oskarżonego lub jego obrońcy istnieje tylko jeden wyjątek, a w istocie ograniczenie. Chodzi o złożenia zażalenia na postanowienie odmawiające uchylenia tymczasowego aresztowania bądź też jego zamiany na inny środek zapobiegawczy. Zażalenia na stosowanie tymczasowego aresztowania (w tym jego przedłużenia) nie można złożyć, jeżeli od daty wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu nie upłynęły 3 miesiące. Wówczas takie zażalenie jest traktowane jako niedopuszczalne i wydawane jest zarządzenie o odmowie przyjęcia tego środka odwoławczego
Zobacz serwis: Areszt tymczasowy