Polskie prawo przewiduje rozwiązania, które w określonych sytuacjach umożliwiają umorzenie zobowiązań dłużnika – nawet bez konieczności spłaty długu. Takie narzędzie jest szczególnie pomocne dla zadłużonych seniorów i emerytów, żyjących samotnie i utrzymujących się ze świadczeń zbliżonych do najniższej emerytury.
- Umorzenie długów: na czym dokładnie polega upadłość konsumencka?
- Plan spłaty wierzycieli – jak sąd ustala wysokość zobowiązań dłużnika?
- Które zobowiązania mogą zostać umorzone, a które nie podlegają umorzeniu?
- Majątek dłużnika w upadłości – co przejmuje syndyk, a co pozostaje w rękach dłużnika?
- Warunkowe umorzenie długu – kiedy dłużnik może czasowo uniknąć spłaty zobowiązań?
- Całkowite umorzenie zobowiązań emerytów – kiedy sąd może uznać trwałą niezdolność do spłaty długu?
- Jak złożyć wniosek o umorzenie długu lub ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
Umorzenie długów: na czym dokładnie polega upadłość konsumencka?
Upadłość konsumencka to postępowanie sądowe, które pozwala osobom fizycznym – nieprowadzącym działalności gospodarczej – wyjść z długów w sposób zgodny z prawem. Reguluje je ustawa Prawo upadłościowe z 28 lutego 2003 roku.
Mówiąc prościej – jeśli ktoś stał się niewypłacalny, czyli nie jest w stanie regularnie spłacać swoich zobowiązań, może ogłosić upadłość. Dla wielu osób to często jedyna szansa, by rozpocząć życie na nowo – bez ciągłego stresu, windykacji i zajęć komorniczych.
Zdarza się, że dłużnik traci pracę, poważnie zachoruje lub spotka go inne nieszczęśliwe zdarzenie losowe. Wtedy zadłużenie rośnie, a wierzyciele domagają się spłaty. W efekcie senior lub emeryt zostaje praktycznie bez środków do życia. Upadłość konsumencka pozwala w takiej sytuacji uporządkować sprawy finansowe, a w określonych przypadkach, nawet całkowicie umorzyć długi.
Warto dodać, że jeśli sytuacja dłużnika jest prosta – nie prowadził firmy, nie ma wielu wierzycieli ani skomplikowanego majątku – postępowanie może odbyć się w formie tzw. uproszczonej upadłości konsumenckiej. Trwa ona zwykle od 6 do 8 miesięcy i wymaga mniejszego zaangażowania sądu.
Plan spłaty wierzycieli – jak sąd ustala wysokość zobowiązań dłużnika?
Jednym z najczęstszych sposobów oddłużenia w ramach upadłości jest ustalenie planu spłaty wierzycieli. To sąd decyduje, w jakim stopniu i przez jaki czas dłużnik ma spłacać swoje zobowiązania – biorąc pod uwagę jego możliwości finansowe i sytuację życiową.
W postanowieniu sąd określa m.in.:
- listę wierzycieli objętych planem spłaty,
- sposób podziału środków z masy upadłości (czyli z majątku dłużnika),
- okres, w jakim upadły ma regulować zobowiązania (zazwyczaj nie dłuższy niż 36 miesięcy),
- oraz to, jaka część długów zostanie umorzona po zakończeniu planu.
Jeśli sąd uzna, że dłużnik doprowadził do zadłużenia z własnej winy – np. przez rażące zaniedbanie – okres spłaty może zostać wydłużony nawet do 84 miesięcy. Po wykonaniu planu spłaty wszystkie pozostałe zobowiązania zostają definitywnie umorzone, a dłużnik odzyskuje pełną swobodę finansową.
Które zobowiązania mogą zostać umorzone, a które nie podlegają umorzeniu?
Upadłość obejmuje wyłącznie zobowiązania powstałe przed ogłoszeniem upadłości. Oznacza to, że bieżące rachunki – np. czynsz, opłaty za media czy telefon – trzeba nadal płacić.
Nie wszystkie długi podlegają jednak umorzeniu.
Z postępowania wyłączone są m.in.:
- długi alimentacyjne,
- renty i odszkodowania za spowodowanie choroby, niepełnosprawności lub śmierci,
- kary i grzywny sądowe,
- zobowiązania umyślnie zatajone we wniosku o upadłość.
Majątek dłużnika w upadłości – co przejmuje syndyk, a co pozostaje w rękach dłużnika?
W toku postępowania syndyk sprzedaje wartościowy majątek upadłego, aby częściowo zaspokoić wierzycieli. Dotyczy to np. domu, mieszkania, samochodu czy innych cennych rzeczy.
Nie oznacza to jednak, że dłużnik zostaje bez dachu nad głową. Zgodnie z przepisami, sąd może wydzielić kwotę pozwalającą na wynajem mieszkania przez okres od roku do dwóch lat – tak, by uniknąć bezdomności.
Nie wszystkie rzeczy mogą zostać sprzedane. Syndyk nie może zająć m.in.:
- podstawowego wyposażenia mieszkania,
- ubrań i żywności,
- sprzętów codziennego użytku (np. komputera czy roweru, jeśli mają dużą wartość użytkową),
- narzędzi niezbędnych do pracy.
Wynagrodzenie za pracę może być zajęte maksymalnie do połowy kwoty, a z pensji musi pozostać co najmniej równowartość płacy minimalnej (obecnie 4666 zł brutto).
W przypadku emerytur i rent, syndyk może potrącić maksymalnie 75% świadczenia, przy czym seniorowi musi zostać co najmniej 1331,03 zł netto do dyspozycji.
Warunkowe umorzenie długu – kiedy dłużnik może czasowo uniknąć spłaty zobowiązań?
Sąd może również – w wyjątkowych sytuacjach – warunkowo umorzyć długi bez ustalania planu spłaty. Dotyczy to osób, które obecnie nie są w stanie spłacać żadnych zobowiązań, ale ich sytuacja może się poprawić w przyszłości.
Jeśli w ciągu 5 lat od wydania decyzji któryś z wierzycieli udowodni, że dłużnik odzyskał zdolność do spłat, sąd może przywrócić obowiązek spłaty długu.
Jeśli jednak przez ten czas nikt takiego wniosku nie złoży – długi zostają całkowicie umorzone.
W okresie warunkowego umorzenia dłużnik ma obowiązek co roku składać sprawozdanie ze swojej sytuacji finansowej – w tym informację o dochodach, wydatkach i ewentualnych nabytych składnikach majątku.
Całkowite umorzenie zobowiązań emerytów – kiedy sąd może uznać trwałą niezdolność do spłaty długu?
Zupełne umorzenie długu, bez ustalania planu spłaty, to rozwiązanie stosowane wyjątkowo, ale możliwe. Zgodnie z ustawą Prawo upadłościowe, sąd może się na nie zdecydować, gdy dłużnik jest trwale niezdolny do jakichkolwiek spłat.
Jak informuje Ministerstwo Sprawiedliwości, najczęściej dotyczy to emerytów prowadzących jednoosobowe gospodarstwo domowe, którzy otrzymują świadczenia zbliżone do najniższej emerytury. W takich przypadkach dalsze egzekwowanie długu byłoby po prostu bezcelowe i niehumanitarne.
Warto pamiętać, że nawet w tym trybie nie można umorzyć długów alimentacyjnych.
Koszty postępowania pokrywa wówczas Skarb Państwa, a dłużnik po zakończeniu sprawy zostaje całkowicie uwolniony od swoich zobowiązań.
Jak złożyć wniosek o umorzenie długu lub ogłoszenie upadłości konsumenckiej?
Aby ogłosić upadłość konsumencką, należy złożyć w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.
Wniosek wypełnia się na urzędowym formularzu, którego wzór dostępny jest na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości. Do wniosku można dołączyć prośbę o umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty lub – jeśli sytuacja tego wymaga – o warunkowe umorzenie długu.
Wniosek dostępny również do pobrania tutaj:
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 28.02.2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 794 z późn. zm.)
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 277)
Ustawa z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1631 z późn. zm.)
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17.12.2015 r. w sprawie określenia wzorów formularzy wniosku o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz