Od 1 czerwca 2025 r. obywatele Ukrainy, których dzieci nie będą realizować obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego (potocznie zwanego „zerówką”, którą zazwyczaj odbywa się w przedszkolu) oraz obowiązku szkolnego w ramach polskiego systemu oświaty – utracą prawo do świadczenia 800 plus. Istnieje jednak luka w przepisach, która pozwala Ukraińcom na nieposyłanie dziecka do polskiego przedszkola i jednoczesne zachowanie prawa do świadczenia.
- Czy w polskim systemie oświaty funkcjonuje obowiązek przedszkolny?
- 800 plus wyłącznie dla dzieci należących do polskiego systemu oświaty
- Zmiany dotyczą również świadczenia „Dobry Start”
- Możliwość obejścia przepisów i zachowania prawa do świadczenia w ramach edukacji domowej?
- Kiedy ograniczenia w przysługiwaniu świadczeń 800 plus i „Dobry Start” weszły (lub odpowiednio – wejdą) w życie?
- Komunikat ZUS: będziemy co miesiąc sprawdzać w systemie SIO czy dziecko chodzi do „zerówki”, dlatego też zmieniamy terminy wypłaty świadczenia
Czy w polskim systemie oświaty funkcjonuje obowiązek przedszkolny?
Zgodnie z ustawą z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe – wychowanie przedszkolne, które może być realizowane odpowiednio w przedszkolach, oddziałach przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz w innych formach wychowania przedszkolnego, obejmuje dzieci od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 3 lata, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 rok życia. W przypadku dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego natomiast – wychowaniem przedszkolnym może być objęte dziecko w wieku powyżej 7 lat, nie dłużej jednak niż do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończy 9 rok życia.
W polskim systemie edukacji nie istnieje coś takiego jak obowiązek przedszkolny, który obejmowałby cały powyższy okres od 3-7 roku życia dziecka (a w przypadku dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego – nawet do 9 roku życia dziecka), za wyjątkiem tzw. obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, które zobowiązane jest odbyć dziecko w wieku 6 lat.
Realizację powyższego obowiązku, dziecko rozpoczyna z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym kończy 6 rok życia, a w przypadku dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – z początkiem roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym dziecko rozpocznie spełnianie obowiązku szkolnego. Dzieci w wieku 3-5 lat mają natomiast prawo, a nie obowiązek uczęszczania do przedszkola.
Z koniecznością odbycia przez dziecko obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, związane są ściśle określone obowiązki jego rodziców. Są oni obowiązani do:
- zgłoszenia dziecka do przedszkola, oddziału przedszkolnego w szkole podstawowej lub innej formie wychowania przedszkolnego oraz
- zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia.
Na wniosek rodziców dziecka i za zgodą dyrektora placówki, do której dziecko zostało przyjęte celem odbycia obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego – spełnianie tego obowiązku, może jednak odbywać się w domu, w ramach tzw. edukacji domowej. Wówczas, rodzic zobowiązany jest do zapewnienia dziecku warunków nauki określonych w zezwoleniu dyrektora placówki wychowania przedszkolnego na odbycie obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego poza przedszkolem, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej lub inną formą wychowania przedszkolnego.
Po odbyciu przez dziecko obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, tj. z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko skończy 7 lat, rozpoczyna się dla dziecka okres, w którym objęte jest ono obowiązkiem szkolnym. Okres ten trwa do ukończenia przez dziecko szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia.
Analogiczne jak obowiązkowe roczne przygotowanie przedszkolne – obowiązek szkolny, na wniosek rodziców i za zgodą dyrektora szkoły, do której dziecko zostało przyjęte – dziecko może realizować w formie edukacji domowej.
Od obowiązku szkolnego, prawo oświatowe odróżnia ponadto obowiązek nauki, którym objęte jest każde dziecko w wieku od 6 do 18 roku życia.
800 plus wyłącznie dla dzieci należących do polskiego systemu oświaty
Zmiany w zakresie dostępu do świadczenia wychowawczego w ramach programu „Rodzina 800 plus”, uzależniające przysługiwanie świadczenia, od realizacji przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, a następnie obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki – zostały wprowadzone na mocy ustawy z dnia 15.05.2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw, a co za tym idzie – dotyczą wyłącznie obywateli Ukrainy.
Wspomniana nowelizacja ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy, przedłuża legalny pobyt w Polsce obywateli Ukrainy, którzy przybyli do naszego kraju w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy, do 30 września 2025 r., a ponadto wprowadza szereg innych zmian – m.in. właśnie w zakresie prawa do świadczeń.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 26 ust. 1 pkt 2 ustawy – dziecko obywatela Ukrainy, na które ubiega się on o świadczenie wychowawcze 800 plus lub już tak owe świadczenie otrzymuje – aby świadczenie to zostało mu przyznane (lub odpowiednio – aby je nadal otrzymywał) – musi realizować obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny albo obowiązek nauki w ramach polskiego systemu oświaty. W celu weryfikacji prawa do świadczenia – ZUS będzie pobierał z dedykowanej bazy danych, informacje na temat tego do jakiej szkoły lub placówki oświatowej uczęszcza dziecko.
Jedynymi wyjątkami, w których przysługiwanie świadczenia 800 plus, nie będzie uzależnione od realizacji przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki w ramach polskiego systemu oświaty, będą:
- świadczenia przyznawane na dzieci w wieku, w którym obowiązki te ich nie dotyczą – czyli od urodzenia do momentu, w którym dziecko zobowiązane jest rozpocząć odbywanie rocznego obowiązkowego przygotowania przedszkolnego (tj. w swoim 6 roku życia) oraz
- świadczenia przyznawane na dzieci w wieku, w którym są objęte powyższymi obowiązkami, ale ich odbywanie zostało im odroczone.
Ustawa rzeczywiście uzależnia zatem przyznanie świadczenia od posłania dziecka do przedszkola, ale dotyczy to wyłącznie ostatniego roku edukacji przedszkolnej, bezpośrednio poprzedzającego rok rozpoczęcia przez dziecko edukacji szkolnej. Dzieci obywateli Ukrainy w wieku 3-5 lat mogą zatem do przedszkoli nie uczęszczać i nadal pobierać świadczenie 800 plus.
Zmiany dotyczą również świadczenia „Dobry Start”
Nowelizacja tzw. ustawy pomocowej dotyczy również świadczenia „Dobry Start”, które przysługuje raz w roku, w związku z rozpoczęciem roku szkolnego, w wysokości 300 zł, na dziecko uczące się w szkole, aż do ukończenia przez nie 20 roku życia (a w przypadku niepełnosprawnych – do ukończenia 24 roku życia).
Po wprowadzonej zmianie – jego otrzymanie przez obywateli Ukrainy, również uzależnione będzie od tego czy dziecko, na które ma być przyznane świadczenie, uczy się w szkole należącej do polskiego systemu oświaty.
Możliwość obejścia przepisów i zachowania prawa do świadczenia w ramach edukacji domowej?
Celem zmian wprowadzonych przez ustawodawcę, było objęcie wsparciem finansowym – w ramach powyższych świadczeń – tylko tych rodzin z Ukrainy, których dzieci rzeczywiście uczą się w polskich szkołach, a nie pobierają naukę wyłącznie zdalnie, w ramach ukraińskiego systemu oświaty.
Powstaje jednak pytanie, czy pod tym kątem, luki w przepisach wprowadzających ograniczenia w prawie do świadczeń, nie będzie stanowić możliwość pobierania nauki w ramach edukacji domowej? Po zapisaniu dziecka do polskiej szkoły lub przedszkola, obywatele Ukrainy będą mogli wnioskować o wyrażenie zgody przez dyrektora placówki na realizację przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego lub odpowiednio – obowiązku szkolnego poza placówką, a w domu – dziecko nadal będzie pobierać zdalną naukę w ramach ukraińskiego systemu oświaty. Formalnie będzie zapisane do polskiej szkoły lub przedszkola – więc prawo do świadczeń również zachowa. Jedyny problem, może w takiej sytuacji stanowić konieczność zdawania przez dziecko egzaminów w polskiej szkole, które w przypadku edukacji domowej są obowiązkowe. W ten sposób – w związku z brakiem egzaminów w zerówce – obywatele Ukrainy, będący rodzicami dzieci w wieku przedszkolnym, zobowiązanych do odbycia obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego, mogą jednak bez problemu ominąć przepisy i prawo do świadczenia zachować.
Kiedy ograniczenia w przysługiwaniu świadczeń 800 plus i „Dobry Start” weszły (lub odpowiednio – wejdą) w życie?
Nowelizacja ustawy pomocowej, wprowadzająca powyższe zmiany, weszła w życie 1 lipca 2024 r. Przepisy dotyczące świadczenia 800 plus, mają jednak zastosowanie po raz pierwszy przy ustalaniu prawa do świadczenia na okres rozpoczynający się dnia 1 czerwca 2025 r. Dotyczące świadczenia „Dobry Start” natomiast – przy ustalaniu prawa do świadczenia z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego 2025/2026.
Komunikat ZUS: będziemy co miesiąc sprawdzać w systemie SIO czy dziecko chodzi do „zerówki”, dlatego też zmieniamy terminy wypłaty świadczenia
W związku ze zmianami w przysługiwaniu świadczenia 800 plus począwszy od okresu rozliczeniowego rozpoczynającego się z dniem 1 czerwca 2025 r. – w komunikacie z dnia 6 czerwca 2026 r., ZUS doprecyzował zasady, zgodnie z którymi będzie dokonywał weryfikacji czy dziecko obywateli Ukrainy spełnia obowiązek uczęszczania do „zerówki” lub odpowiednio – do szkoły, jak również poinformował o zmianie terminów wypłaty świadczenia.
– „Zgodnie z nowymi przepisami, aby obywatele Ukrainy (którzy mają status UKR) mogli otrzymać świadczenie wychowawcze 800 plus, dzieci, na które ubiegają się o świadczenie, muszą uczęszczać do przedszkola (tzw. zerówki) lub polskiej szkoły. Jest to warunek niezbędny do przyznania świadczenia wychowawczego tej grupie cudzoziemców oraz wypłacania w kolejnych miesiącach” – informuje ZUS i podaje dalej: „Od nowego okresu świadczeniowego, czyli od 1 czerwca 2025 r., będziemy sprawdzać w rejestrze SIO [red.: tj. Systemie Informacji Oświatowej, do którego dane wprowadzają dyrektorzy poszczególnych placówek oświatowych], czy dziecko chodzi do szkoły albo do „zerówki”. Dlatego zmieniamy termin płatności świadczenia.” ZUS podkreśla również, że ww. weryfikacji w systemie SIO będzie dokonywał co miesiąc, przed każdą wypłatą świadczenia: „Po przyznaniu świadczenia 800 plus co miesiąc przed każdą wypłatą ZUS będzie sprawdzał w rejestrze SIO, czy dziecko nadal uczęszcza do placówki.”
Nowe terminy wypłaty świadczenia 800 plus dla obywateli Ukrainy, są następujące: 22 i 24 dzień miesiąca. Będą one miały zastosowanie już do świadczeń za czerwiec br., którego wypłaty nastąpią – jak podaje ZUS – odpowiednio: 23 (red.: prawdopodobnie z tego względu, że 22 czerwca wypada w niedzielę) i 24 czerwca 2025 r.
A co jeżeli ZUS nie znajdzie danego dziecka w SIO? Jeżeli weryfikacja w SIO potwierdzi, że dziecko uczęszcza do przedszkola lub szkoły (a konkretniej, należałoby raczej powiedzieć – jest zapisane do polskiego przedszkola lub szkoły) ZUS przyzna i wypłaci świadczenie 800 plus. Jeśli natomiast dane w SIO tego nie potwierdzą – ZUS wyśle do rodzica (na jego konto PUE ZUS) wezwanie do wyjaśnienia, dlaczego dziecko nie widnieje w rejestrze. Jeśli okaże się, że jest to wynikiem błędu, a nie tego, że dziecko nie realizuje obowiązku nauki w ramach polskiego systemu oświaty – wówczas ZUS przyzna i wypłaci świadczenie wychowawcze.
Tak jak zostało już wspomniane powyżej – dzieci, które realizują obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego w ramach edukacji domowej – są formalnie zapisane do polskiej placówki oświatowej i nie muszą zaliczać żadnych egzaminów (ponieważ na tym etapie edukacji, nie są one jeszcze wymagane), dlatego można spodziewać się, że obywatele Ukrainy, którzy nie chcą posyłać swoich dzieci do polskich przedszkoli, w ten sposób będą „obchodzić” nowe przepisy, aby jeszcze przez co najmniej jeden rok szkolny, pobierać na swoje dziecko świadczenie 800 plus.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 15.05.2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2024 r., poz. 854)
- Ustawa z dnia 12.03.2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 337 z późn. zm.)
- Ustawa z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 737 z późn. zm.)
- Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15.06.2021 r. w sprawie szczegółowych warunków realizacji rządowego programu "Dobry start" (Dz.U. z 2021 r., poz. 1092)