Niektórzy eksperci proponują, by zastąpić dzisiejsze świadczenia rodzinne – w tym 800 plus i 300 plus – jednolitą, comiesięczną wypłatą 1 700 zł dla każdego obywatela, bez kryterium dochodowego i bez konieczności składania wniosków. Wyjaśniamy, skąd wziął się pomysł, ile mógłby kosztować budżet i dlaczego wywołuje tyle emocji.
- Czym jest BDP?
- Pilotaż na Warmii i Mazurach
- Bezwarunkowy Dochód Podstawowy: Koszty dla budżetu państwa
- 800 plus do likwidacji
- Bezwarunkowy Dochód Podstawowy a poparcie społeczne
- Argumenty za BDP
- Argumenty przeciw
- Kontekst międzynarodowy
- Podsumowanie
Czym jest BDP?
Bezwarunkowy Dochód Podstawowy (BDP) to propozycja, według której państwo wypłaca wszystkim obywatelom jednakową kwotę pieniędzy – bez względu na wiek, zatrudnienie, majątek czy sytuację rodzinną. Zwolennicy podkreślają, że świadczenie ma zagwarantować minimum egzystencji oraz znacząco uprościć skomplikowaną dziś siatkę zasiłków i dodatków. W polskich dyskusjach najczęściej pojawia się kwota 1 700 zł miesięcznie, uznana po ostatnim skoku inflacji za sumę pozwalającą zaspokoić podstawowe potrzeby życiowe.
Pilotaż na Warmii i Mazurach
Jeszcze przed pandemią COVID-19 planowano duży test BDP w dziewięciu gminach województwa warmińsko-mazurskiego. Organizatorzy, Polska Sieć Dochodu Podstawowego oraz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, zakładali, że eksperyment potrwa dwa lata i obejmie 31 000 mieszkańców. Każdy z uczestników miał co miesiąc otrzymywać 1 300 zł (kwota ta dziś – po uwzględnieniu inflacji – dyskutowana jest na poziomie 1 700 zł).
Badacze chcieli sprawdzić wpływ stałego, bezwarunkowego przelewu na różne sfery życia. W planie znalazły się trzy główne obszary obserwacji:
- Aktywność zawodowa – czy BDP zachęci do podejmowania pracy lub działalności gospodarczej, a może odwrotnie – zmniejszy liczbę godzin przepracowanych w tygodniu.
- Edukacja – w jakim stopniu dodatkowy dochód przełoży się na decyzje dotyczące podnoszenia kwalifikacji czy kontynuowania nauki przez młodzież.
- Zdrowie psychiczne i fizyczne – czy stałe poczucie bezpieczeństwa finansowego obniży poziom stresu, poprawi jakość snu i ograniczy choroby wynikające z ubóstwa.
Projekt został wstrzymany przez wybuch pandemii, ale autorzy deklarują, że są gotowi go wznowić, jeśli pojawi się stabilne źródło finansowania.
Bezwarunkowy Dochód Podstawowy: Koszty dla budżetu państwa
Wprowadzenie BDP w skali całego kraju to wyzwanie finansowe, które, w zależności od przyjętej stawki, zmieniłoby strukturę wydatków publicznych. Polski Instytut Ekonomiczny (PIE) wyliczył dwa warianty kosztów:
Wariant | Kwota świadczenia | Szacowany roczny koszt |
|---|---|---|
Minimalny | 1 200 zł dla dorosłych, 600 zł dla dzieci | ok. 376 mld zł (≈ 20 % PKB) |
Jednolity | 1 700 zł dla wszystkich | ponad 500 mld zł |
Dla porównania planowany budżet państwa na 2025 r. to ok. 682 mld zł, a po pierwszych czterech miesiącach roku deficyt wyniósł już 91,4 mld zł. Oznacza to, że pełne sfinansowanie BDP wymagałoby poważnych korekt w polityce fiskalnej.
800 plus do likwidacji
Aby zebrać tak ogromne środki, analitycy wskazują kilka potencjalnych dróg:
- Likwidacja większości istniejących programów społecznych (np. 800 plus, dodatki celowane).
- Wprowadzenie nowych podatków, na przykład cyfrowego lub ekologicznego.
- Mocne zwiększenie progresji w podatku dochodowym (PIT).
- Ograniczenie lub likwidacja wybranych ulg podatkowych.
Każda z tych opcji budzi kontrowersje, zarówno natury ekonomicznej, jak i politycznej.
Bezwarunkowy Dochód Podstawowy a poparcie społeczne
Badania PIE pokazują, że idea BDP dzieli opinię publiczną niemal po równo, choć zauważalna jest różnica pokoleniowa. Łącznie 51% ankietowanych jest "za", przy czym najwyższe poparcie (ponad 60%) notuje się w grupie 18–34 lata.
Z kolei przeciwnikami najczęściej są osoby o wyższych dochodach oraz przedsiębiorcy. Obawiają się oni dodatkowych obciążeń podatkowych i spadku motywacji do pracy wśród zatrudnionych.
Argumenty za BDP
Zwolennicy podkreślają przede wszystkim społeczny i gospodarczy potencjał reformy. Według nich wprowadzenie jednego, powszechnego świadczenia może:
- Uprościć system – zastępuje dziesiątki programów socjalnych jednym świadczeniem.
- Zmniejszyć ubóstwo – zapewnia finansową poduszkę bezpieczeństwa, zwłaszcza rodzinom wielodzietnym i osobom o niestabilnych dochodach.
- Stabilizować popyt – w czasie kryzysów gospodarczych dodatkowy dochód obywateli napędza konsumpcję i łagodzi recesję.
- Chronić przed automatyzacją – gdy technologia odbiera miejsca pracy, BDP pozwala spokojniej szukać nowego zajęcia lub się przekwalifikować.
- Poprawić zdrowie psychiczne – mniejszy stres o podstawowe rachunki może ograniczyć depresję, bezsenność i choroby serca.
Argumenty przeciw
Krytycy koncentrują się na finansowej i makroekonomicznej stronie przedsięwzięcia. Ich główne zastrzeżenia to:
- Kolosalny koszt – wydatki rzędu setek miliardów złotych rocznie grożą szybkim wzrostem długu publicznego.
- Ryzyko zniechęcenia do pracy – część osób może ograniczyć aktywność zawodową, zwłaszcza w sektorach nisko płatnych.
- Niewystarczające wsparcie celowane – jednorodna wypłata może nie uwzględniać specjalnych potrzeb np. osób z niepełnosprawnościami.
- Presja inflacyjna – nadmierny popyt konsumpcyjny przy ograniczonej podaży towarów i usług może napędzać ceny.
- Przykład Szwajcarii – w 2016 r. aż 78% wyborców odrzuciło BDP w referendum, argumentując głównie kosztami i możliwą demotywacją do pracy.
Kontekst międzynarodowy
Polska nie jest w tym sporze odosobniona. Programy pilotażowe lub pełnowymiarowe testy BDP prowadziło już, lub prowadzi kilka krajów:
- Finlandia: uczestnicy deklarowali lepszy dobrostan psychiczny, a badacze nie zanotowali spadku aktywności zawodowej.
- Hiszpania: regionalne projekty wprowadzone podczas pandemii COVID-19 jako tarcza antykryzysowa.
- Kenia: jeden z najdłuższych eksperymentów, finansowany przez organizacje pozarządowe; efekty społeczne oceniane pozytywnie.
- Kanada (Ontario): obiecujące wyniki ekonomiczne przerwane zmianą rządu i cięciami w budżecie.
Podsumowanie
Bezwarunkowy Dochód Podstawowy pozostaje jedną z najbardziej ambitnych i jednocześnie kontrowersyjnych propozycji reformy polityki społecznej. Zyskuje sympatię części społeczeństwa, zwłaszcza młodych, oraz ekonomistów szukających alternatywy dla rozbudowanej biurokracji socjalnej. Jednak jego wprowadzenie w Polsce wymagałoby bezprecedensowych decyzji fiskalnych oraz przebudowy całego systemu podatkowego.
Debata trwa i jak wskazują analitycy w perspektywie kilku lat może stać się jednym z kluczowych tematów kampanii wyborczych oraz prac nad przyszłą strategią rozwoju państwa.