Od sierpnia 2025 r. w Polsce obowiązują nowe przepisy. W wielu przypadkach orzeczenie o niepełnosprawności można uzyskać bez udziału w komisji, tylko na podstawie dokumentacji medycznej. To duża ulga dla osób przewlekle chorych i seniorów, którzy nie muszą już stawiać się osobiście przed zespołem orzekającym. Sprawdź, kto może skorzystać z uproszczonej procedury i jakie dokumenty trzeba przygotować.
- Co się zmieniło w 2025 roku?
- Katalog 208 chorób genetycznych
- Orzeczenie bez udziału komisji – tryb uproszczony
- Skład komisji orzekającej – nowe zasady
- Kto może dostać orzeczenie o niepełnosprawności bez komisji?
- Jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności krok po kroku?
- Jakie dokumenty przygotować?
- Ile czeka się na decyzję?
- Najczęstsze pytania (FAQ)
- Podstawa prawna
Co się zmieniło w 2025 roku?
Rok 2025 przyniósł największą od lat reformę systemu orzekania o niepełnosprawności. Zmiany objęły zarówno okres ważności orzeczeń, jak i samą procedurę ich wydawania.
Celem nowych regulacji jest usprawnienie i ujednolicenie procedur orzeczniczych. Dzięki temu skrócą się kolejki i szybciej będą zapadać decyzje, co ograniczy stres związany z wizytami w komisji – podkreśla Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
W praktyce oznacza to mniej biurokracji, szybsze decyzje i możliwość uniknięcia stresujących wizyt przed komisją. Oto najważniejsze nowości:
Minimalny okres ważności orzeczeń
Zgodnie z nowymi przepisami:
- Dzieci poniżej 16. roku życia otrzymują orzeczenia na co najmniej 3 lata, ale nie dłużej niż do ukończenia 16 lat.
- Dzieci z zespołem Downa lub rzadką chorobą genetyczną mogą otrzymać orzeczenie aż do 16. roku życia.
- Dorośli z zespołem Downa lub jedną z 208 chorób genetycznych otrzymują orzeczenia na minimum 7 lat.
- W przypadku braku rokowań poprawy, orzeczenie może być wydane bezterminowo.
Katalog 208 chorób genetycznych
Wprowadzono specjalny katalog obejmujący 208 rzadkich chorób genetycznych o jednorodnym i niezmiennym przebiegu, m.in.:
- mukowiscydoza,
- rdzeniowy zanik mięśni (SMA),
- wrodzone wodogłowie.
Osoby z tymi schorzeniami mogą otrzymać orzeczenie na dłuższy okres, a w przypadku braku rokowań, bezterminowo.
Orzeczenie bez udziału komisji – tryb uproszczony
Od 14 sierpnia 2025 r. zespoły orzekające mogą wydać decyzję na podstawie dokumentacji medycznej, bez osobistego badania, jeśli:
- stan zdrowia jest jednoznaczny i niezmienny,
- dokumentacja jest kompletna i aktualna.
Dotyczy to m.in. dzieci z zespołem Downa, autyzmem czy mózgowym porażeniem dziecięcym. Dzięki temu można uniknąć stresujących wizyt w urzędzie.
Skład komisji orzekającej – nowe zasady
Nowelizacja ujednoliciła kwalifikacje członków zespołów orzekających. Obecnie w składzie mogą zasiadać:
- lekarze specjaliści,
- lekarze w trakcie specjalizacji (po ukończeniu modułu podstawowego lub będący w 3. roku specjalizacji),
- lekarze z co najmniej 5-letnim doświadczeniem zawodowym.
Funkcję przewodniczącego może pełnić lekarz spełniający powyższe warunki – nie musi być specjalistą.
Kto może dostać orzeczenie o niepełnosprawności bez komisji?
Nie każdy wniosek zostanie rozpatrzony w trybie uproszczonym. Nowe przepisy jasno określają, w jakich sytuacjach komisja może zrezygnować z osobistego badania i oprzeć się wyłącznie na dokumentacji medycznej. W praktyce to rozwiązanie dotyczy osób, których stan zdrowia nie budzi wątpliwości i został potwierdzony kompletem badań.
- Osoby z ciężkimi, przewlekłymi chorobami, zwłaszcza uwzględnionymi w katalogu 208 schorzeń, gdzie rozpoznanie jest jednoznaczne. Decyzję o zastosowaniu procedury "zaocznej" podejmuje zawsze zespół orzekający na podstawie dokumentów.
- Dzieci z wcześniej udokumentowaną niepełnosprawnością, u których stan zdrowia jest stabilny, np. z zespołem Downa, autyzmem, mózgowym porażeniem dziecięcym.
- Osoby, które mają trudności w osobistym stawieniu się na komisji, np. pacjenci przewlekle leżący czy przebywający w placówkach medycznych.
- Dorośli chorujący na rzadkie choroby genetyczne. W ich przypadku orzeczenia wydawane są na co najmniej 7 lat, a często bezterminowo.
Czy można domagać się orzeczenia bez udziału komisji?
Nie, wnioskodawca nie ma formalnego prawa domagać się wydania orzeczenia w trybie uproszczonym, czyli bez osobistego udziału w komisji. Decyzję o zastosowaniu takiej procedury podejmuje wyłącznie zespół orzekający, po analizie dokumentacji medycznej.
Warto jednak wiedzieć, że:
- Wnioskodawca może wskazać we wniosku, że jego stan zdrowia jest jednoznaczny, niezmienny i dobrze udokumentowany.
- Taka informacja może zwiększyć szansę na zastosowanie trybu uproszczonego, jeśli dokumentacja spełnia wymogi formalne i medyczne.
- Zespół orzekający podejmuje decyzję na podstawie kompletności dokumentów, rodzaju schorzenia oraz braku potrzeby dodatkowych badań.
Jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności krok po kroku?
Cała procedura, choć uproszczona, nadal wymaga spełnienia kilku formalności. Wnioskodawca musi zadbać o kompletną dokumentację i złożyć ją w odpowiednim urzędzie. Między innymi od rzetelności przygotowanych dokumentów zależy, czy orzeczenie zostanie wydane, bez konieczności stawiania się przed komisją. Oto poszczególne kroki:
- Złóż wniosek w powiatowym lub miejskim zespole ds. orzekania o niepełnosprawności. Można to zrobić również przez ePUAP.
- Przygotuj dokumentację – karty informacyjne z leczenia, opinie lekarzy specjalistów, wyniki badań. Dokumenty nie mogą być starsze niż 12 miesięcy.
- Ocena dokumentów – lekarz wskazany przez przewodniczącego sprawdza kompletność akt i decyduje, czy trzeba je uzupełnić.
- Decyzja – zespół analizuje dokumentację i może wydać orzeczenie "zaocznie" lub wyznaczyć posiedzenie. Urząd ma maksymalnie 30 dni na zwołanie komisji i kolejne 30 dni na decyzję.
Jakie dokumenty przygotować?
Im bardziej kompletne i aktualne są załączone dokumenty, tym większa szansa na szybkie i pozytywne rozpatrzenie sprawy. Przygotuj:
1. Wypełniony formularz wniosku
Formularz można pobrać w urzędzie lub ze strony internetowej zespołu ds. orzekania, a także przez ePUAP. Zawiera dane osobowe, opis sytuacji zdrowotnej oraz wskazanie celu, dla którego potrzebne jest orzeczenie (np. świadczenia, ulgi podatkowe, karta parkingowa). Do formularza dołącza się wymagane oświadczenia, np. o miejscu zamieszkania czy zgodzie na przetwarzanie danych.
2. Aktualna dokumentacja medyczna
To najważniejszy element wniosku. Powinna obejmować:
- karty informacyjne ze szpitala,
- opinie i zaświadczenia od lekarzy specjalistów,
- wyniki badań obrazowych i laboratoryjnych.
Dokumenty nie mogą być starsze niż 12 miesięcy. Dobrą praktyką jest poproszenie lekarza prowadzącego o krótką opinię podsumowującą przebieg choroby i rokowania. Ułatwia to wydanie orzeczenia w trybie uproszczonym.
3. Dotychczasowe orzeczenia i decyzje
Jeśli wnioskodawca miał już wydane orzeczenia, warto dołączyć ich kopie. Podobnie z legitymacjami osoby niepełnosprawnej czy decyzjami o świadczeniach. Tego typu dokumenty pokazują ciągłość choroby i pomagają zespołowi szybciej podjąć decyzję.
4. Inne zaświadczenia
Przydatne są także dodatkowe dokumenty, np.:
- potwierdzenie pobytu w szpitalu, hospicjum lub zakładzie opiekuńczym,
- zaświadczenia o korzystaniu z rehabilitacji,
- dokumenty potwierdzające udział w programach lekowych czy stałe przyjmowanie określonych leków.
Takie zaświadczenia wzmacniają wiarygodność dokumentacji i ułatwiają uzyskanie orzeczenia bez komisji.
Ile czeka się na decyzję?
Zgodnie z przepisami urząd ma 30 dni na wyznaczenie komisji i kolejne 30 dni na wydanie orzeczenia. W trybie "zaocznym" decyzje zapadają jednak szybciej. Od każdej decyzji można odwołać się do wojewódzkiego zespołu w terminie 14 dni.
Najczęstsze pytania (FAQ)
Czy dziecko też może dostać orzeczenie bez komisji?
Tak. Jeśli dokumentacja medyczna jasno wskazuje na rodzaj i stopień niepełnosprawności, a dodatkowe badania nie są potrzebne, komisja może wydać decyzję w trybie zaocznym. Dotyczy to szczególnie dzieci z rozpoznanymi, stabilnymi schorzeniami, takimi jak zespół Downa, autyzm czy mózgowe porażenie dziecięce.
Co, jeśli dokumentacja jest niekompletna?
W takim przypadku komisja nie odrzuca od razu wniosku, ale poprosi o uzupełnienie badań lub wezwie wnioskodawcę na posiedzenie. Dlatego warto zawczasu sprawdzić, czy wszystkie wypisy, opinie specjalistów i wyniki badań są aktualne. To znacząco przyspiesza procedurę.
Czy można odwołać się od orzeczenia wydanego bez komisji?
Tak. Od każdej decyzji, także tej wydanej w trybie uproszczonym, przysługuje odwołanie. Należy je złożyć w terminie 14 dni od doręczenia dokumentu. Odwołanie trafia do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania, który ponownie rozpatruje sprawę.
Czy orzeczenie wydane bez komisji może być bezterminowe?
Tak, jest to możliwe. Dzieje się tak wtedy, gdy orzeczenie dotyczy choroby z listy 208 schorzeń uznanych za trwałe lub gdy lekarze jednoznacznie stwierdzą brak rokowań poprawy. W takim przypadku zespół orzekający może wydać decyzję na czas nieokreślony.