Zgodnie z obowiązującymi przepisami – ZUS nie zwróci nienależnie pobranych składek po upływie 5 lat, a jednocześnie – bez jakiegokolwiek ograniczenia czasowego (a zatem nawet po upływie 25 lat) może wydać decyzję o niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym, czyli stwierdzić, że nie miał podstaw do ich pobierania. Wówczas – zamiast zwrócić nienależnie pobrane składki obywatelowi – pieniądze przepadają na rzecz budżetu państwa. W związku z powyższym, powstała petycja, która ma usunąć tę „czarną dziurę” w przebiegach ubezpieczeniowych, przez którą – „obywatel traci wszystko: składki, okres ubezpieczenia, prawo do świadczeń i zaufanie do Państwa”.
- Przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, przez które ubezpieczeni tracą zarówno środki finansowe, jak i okresy składkowe mające wpływ na wysokość emerytur i rent
- ZUS nie zwróci nienależnie pobranych składek za 10, 15 i 25-letni okres, nawet jeżeli sam stwierdzi, że nie miał podstaw, by je pobierać – powstała petycja (i projekt ustawy), która ma zlikwidować „czarne dziury” w przebiegach ubezpieczeniowych
- Ponad 450 tys. zł składek „zniknęło” – to tylko jedna z wielu historii, w których opłacane przez wiele lat składki, zamiast zostać zwrócone ubezpieczonemu lub skorygowane, stały się przychodem FUS (a więc – budżetu państwa)
Przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, przez które ubezpieczeni tracą zarówno środki finansowe, jak i okresy składkowe mające wpływ na wysokość emerytur i rent
Zgodnie z art. 24 ust. 6g ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych:
Nienależnie opłacone składki ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia:
- otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b (tj. zawiadomienia ZUS o kwocie nienależnie opłaconych składek);
- opłacenia składek, w przypadku braku zawiadomienia, o którym mowa w ust. 6b (tj. zawiadomienia ZUS o kwocie nienależnie opłaconych składek).
Ww. zawiadomienie ZUS (o kwocie nienależnie pobranych składek) jest przy tym wysyłane do ubezpieczonego tylko wówczas, jeżeli kwota nienależnie opłaconych składek przekracza dziesięciokrotność kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Aktualnie, wysokość kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji, opiewa na 16 zł (zgodnie z par. 1 Rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 5 stycznia 2021 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia doręczanego zobowiązanemu przed wszczęciem egzekucji administracyjnej), co oznacza, że – w przypadku pkt 1 powyżej – ZUS zawiadomi ubezpieczonego o nienależnie opłaconych składkach, jeżeli ich kwota przekraczać będzie 160 zł.
Ponadto, art. 48d ust. 1 ww. ustawy stanowi, iż:
Deklaracji rozliczeniowej i imiennego raportu miesięcznego płatnik składek nie może złożyć po upływie 5 lat od dnia, w którym upłynął termin opłacenia składek rozliczonych w tej deklaracji i w tym raporcie.
Oznacza to, że – po upływie 5 lat – nie jest możliwe dokonanie korekty dokumentów rozliczeniowych w zakresie niezbędnym do wykonania decyzji ZUS lub prawomocnego orzeczenia sądu stwierdzającego nienależne opłacenie składek.
Zgodnie z art. 83 ust. 1 ww. ustawy natomiast:
ZUS wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących m.in. zgłaszania do ubezpieczeń i przebiegu tych ubezpieczeń.
Decyzję o niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym, na gruncie obowiązujących przepisów, ZUS może wydać w dowolnym momencie, bez żadnych ograniczeń czasowych (a zatem nawet po 25 latach). Wówczas – pomimo, że nienależnie przyjmował składki na te ubezpieczenia, jeżeli minęło 5 lat od ich wpłaty – ZUS będzie mógł je zatrzymać (składki nie zostaną zwrócone płatnikowi, a trafią do budżetu państwa).
Brak ograniczenia czasowego dla decyzji ZUS potwierdził również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 lutego 2017 r., sygn. akt II UK 708/15, w którym stwierdził, że:
„Upływ terminu przedawnienia składek (aktualnie pięcioletni, liczony od daty ich wymagalności) nie stanowi ani normatywnej, ani faktycznej przeszkody stwierdzenia przez organ rentowy, że konkretna osoba fizyczna w przeszłości podlegała ubezpieczeniom społecznym w okresach, za które płatnik nie odprowadził należnych składek (i których już nie odprowadzi z uwagi na ich przedawnienie).”
ZUS nie zwróci nienależnie pobranych składek za 10, 15 i 25-letni okres, nawet jeżeli sam stwierdzi, że nie miał podstaw, by je pobierać – powstała petycja (i projekt ustawy), która ma zlikwidować „czarne dziury” w przebiegach ubezpieczeniowych
Z uwagi na dostrzeżony problem systemowy – dr Katarzyna Kalata opracowała petycję (a w ramach niej – projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), której celem jest przywrócenie równowagi w prawach ubezpieczonego/płatnika i ZUS w zakresie nienależnie pobranych składek.
Jak wyjaśnia prawniczka – proponowane zmiany mają „przywrócić konstytucyjne zasady pewności prawa i zaufania obywatela do państwa w systemie ubezpieczeń społecznych.”
Obowiązujące przepisy art. 24 ust. 6g i art. 48d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wprowadziły rozwiązania, które:
- pozbawiają obywatela prawa do zwrotu nienależnie opłaconych składek po upływie 5 lat,
- jednocześnie przepisy umożliwiają ZUS wydawanie decyzji o niepodleganiu ubezpieczeniom społecznym bez żadnych ograniczeń czasowych,
- prowadzą do sytuacji, w której ZUS może po 15 czy 20 latach stwierdzić brak tytułu do ubezpieczeń, mimo że przez cały ten okres składki były przyjmowane, księgowane i nie budziły zastrzeżeń.
W konsekwencji powstają tzw. „czarne dziury” w przebiegach ubezpieczeniowych, a obywatele tracą zarówno środki finansowe, jak i okresy składkowe mające wpływ na wysokość emerytur i rent – zaznacza dr Katarzyna Kalata.
W ocenie prawniczki – taki stan rzeczy jest nie do pogodzenia z zasadami konstytucyjnymi:
- art. 2 Konstytucji RP (zasada demokratycznego państwa prawnego i bezpieczeństwa prawnego),
- art. 7 Konstytucji RP (zasada legalizmu – organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicy prawa),
- art. 64 ust. 1-2 Konstytucji RP (prawo własności i ochrona praw majątkowych).
Opracowany przez nią projekt, zakładający wprowadzenie zmian w:
- art. 24 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez uchylenie ust. 6g i 6h i dodanie ust. 6i-6k w brzmieniu:
„6i. W razie prawomocnego stwierdzenia, ze składki zostały opłacone nienależnie, płatnik składek lub ubezpieczony zachowuje prawo do ich zwrotu, niezależnie od daty ich opłacenia.
6j. Zwrot nienależnie opłaconych składek następuje w pełnej wysokości wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia ich wpłaty do dnia zwrotu.
6k. W razie prawomocnego stwierdzenia, że ubezpieczony nie podlega ubezpieczeniom społecznym, a jednocześnie wykonywał pracę zarobkową lub spełnia przesłanki z art. 6 ust. 1 ustawy, Zakład dokonuje przeksięgowania składek na właściwy tytuł ubezpieczenia, określony w art. 6 ust. 1, bez konieczności złożenia odrębnego wniosku.”
- art. 48d ww. ustawy, poprzez dodanie ust. 1a w brzmieniu:
„1a. Po upływie pięciu lat od dnia wymagalności składki płatnik lub ubezpieczony zachowuje prawo do korekty dokumentów rozliczeniowych w zakresie niezbędnym do realizacji decyzji Zakładu lub prawomocnego orzeczenia sądu stwierdzającego nienależne opłacenie składek.”
ma na celu przywrócenie równowagi między organem publicznym a obywatelem poprzez:
- Uchylenie przepisu, który ogranicza prawo do zwrotu nienależnie opłaconych składek,
- Umożliwienie dokonania korekt dokumentów rozliczeniowych po upływie 5 lat w sytuacji, gdy błędy wynikają z decyzji ZUS lub wyroku sądu,
- Wprowadzenie obowiązku przeksięgowania składek na właściwy tytuł ubezpieczenia, jeżeli w danym okresie faktycznie wykonywano pracę zarobkową,
- W dalszej perspektywie – ustawowe ograniczenie czasowe dla decyzji ZUS dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym (do 10 lat wstecz).
Pod adresem – LINK – nadal trwa zbieranie podpisów pod ww. petycją.
Ponad 450 tys. zł składek „zniknęło” – to tylko jedna z wielu historii, w których opłacane przez wiele lat składki, zamiast zostać zwrócone ubezpieczonemu lub skorygowane, stały się przychodem FUS (a więc – budżetu państwa)
Jedną z historii opisanych przez autorkę petycji, która ma przywrócić równowagę w prawach ubezpieczonego/płatnika i ZUS w zakresie nienależnie pobranych składek, jest historia Pani Aldony:
„Pani Aldona przez prawie dwie dekady prowadziła własną spółkę i była w niej zatrudniona jako główna księgowa. Od wynagrodzenia w wysokości 8 000 zł brutto miesięcznie regularnie odprowadzała składki do ZUS. Na koncie ubezpieczonej ZUS zaksięgował za ten okres łącznie ponad 450 000 zł składek – to konkretne liczby, konkretne lata pracy, konkretne pieniądze.
W maju 2022 r. Pani Aldona otrzymała decyzję ZUS o treści:
„Od 1 stycznia 2003 r. nie podlega Pani ubezpieczeniom społecznym.”
Jedna decyzja unieważniła 19 lat zatrudnienia i prawie pół miliona złotych odprowadzonych składek.
Skąd taka decyzja?
ZUS od lat stosuje tzw. koncepcję „niemal jedynego wspólnika”. Jeżeli przedsiębiorca ma większość udziałów w spółce i jednocześnie pracuje w niej na etacie, ZUS uznaje, że nie można mówić o stosunku pracy – bo brak jest podporządkowania pracowniczego. W efekcie, nawet jeśli spółka wypłaca wynagrodzenie, płaci składki i przez lata przechodzi kontrole, ZUS po latach stwierdza, że ubezpieczony… nigdy nie był ubezpieczony. A pieniądze przelewane przez lata do ZUS – przepadają.
Od 2022 r. sytuację pogorszyła nowelizacja ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 24 ust. 6g i art. 48d). Nowe przepisy wprowadziły zasadę, że po 5 latach od dnia opłacenia składek, ulegają one przedawnieniu, co oznacza, że nie podlegają zwrotowi ani korekcie, lecz są zaliczane na przychód Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, czyli na bieżące wypłaty emerytur.
Co to oznacza w praktyce?
- ZUS uznał, że Pani Aldona przez 19 lat nie miała żadnego tytułu do ubezpieczeń, pomimo, że w tym okresie opłacała składki.
- Ponad 450 000 zł składek „zniknęło” – Pani Aldona nie może ich odzyskać, ani przeksięgować na inny tytuł do ubezpieczeń.
- Jeśli korzystała w tym czasie ze świadczeń zdrowotnych, NFZ może żądać od niej zwrotu kosztów leczenia.”
Jak podkreśliła w uzasadnieniu petycji jej autorka – sytuacje, w których ZUS po latach sam sobie zaprzecza, są powszechne. Przedsiębiorca, który np. w 2015 r. przeszedł kontrolę, w której ZUS potwierdził, że działalność gospodarcza była faktycznie prowadzona (a więc stanowiła tytuł do ubezpieczeń społecznych), po kilku latach może otrzymać decyzję ZUS, w której Zakład stwierdzi, że działalność ta ubezpieczeniom społecznym nigdy nie podlegała. W efekcie, w obrocie prawnym funkcjonują dwie sprzeczne decyzje wydane przez ten sam organ, w tej samej sprawie. Taka praktyka podważa nie tylko wiarygodność państwa, ale także narusza art. 156 par. 1 pkt 2 i 3 kodeksu postępowania administracyjnego, przewidujący nieważność decyzji wydanej:
- bez podstawy prawnej,
- z rażącym naruszeniem prawa lub
- w sprawie już wcześniej prawomocnie rozstrzygniętej.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 350 z późn. zm.)
- Rozporządzenie Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 5 stycznia 2021 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia doręczanego zobowiązanemu przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (Dz.U. z 2021 r., poz. 67)
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późn. zm.)
- Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 1691)