Choroby przewlekłe dotyczą już większości dorosłych Polaków. Nawet 60% społeczeństwa zmaga się z co najmniej jednym schorzeniem. W 2025 roku rozszerzono katalog chorób kwalifikujących do orzeczenia o niepełnosprawności aż do 208 jednostek. Sprawdź, które choroby przewlekłe mogą dać Ci prawo do świadczeń i ulg, oraz jak zmieniły się zasady działania komisji od 14 sierpnia 2025 roku.
- Czym są choroby przewlekłe?
- Lista chorób kwalifikujących do świadczeń w 2025 roku
- Jakie świadczenia przysługują osobom z orzeczeniem o niepełnosprawności?
- Nowe zasady orzekania o niepełnosprawności od 14 sierpnia 2025 roku
- Podstawa prawna
Czym są choroby przewlekłe?
Choroby przewlekłe to schorzenia, które trwają dłużej niż trzy miesiące i mają charakter długotrwały, często postępujący. W odróżnieniu od chorób ostrych, które pojawiają się nagle i zwykle szybko ustępują po leczeniu, choroby przewlekłe wymagają stałej kontroli medycznej, systematycznego leczenia i często wpływają na codzienne funkcjonowanie. Do tej grupy należą m.in. cukrzyca, choroby serca, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), reumatoidalne zapalenie stawów, nowotwory, depresja czy padaczka.
To właśnie przewlekły charakter i wpływ na życie codzienne sprawiają, że wiele takich chorób jest branych pod uwagę przy orzekaniu o niepełnosprawności. Nawet jeśli samo schorzenie nie wyklucza całkowicie możliwości wykonywania pracy, jego skutki uboczne, np. ograniczona wydolność, stały ból, konieczność stałego przyjmowania leków czy częste wizyty u lekarzy, mogą powodować potrzebę wsparcia finansowego i społecznego.
Skala problemu w Polsce
Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego (PZH) oraz GUS:
- nawet 60% dorosłych Polaków zmaga się z co najmniej jedną chorobą przewlekłą,
- w grupie osób po 60. roku życia odsetek ten rośnie do ponad 80%,
- do najczęstszych należą: nadciśnienie tętnicze (ok. 9 mln chorych), cukrzyca (ok. 3 mln), choroba wieńcowa serca (ok. 1,5 mln), POChP (ponad 2 mln),
- choroby psychiczne, takie jak depresja, dotyczą już ponad 1,2 mln dorosłych, a wciąż wiele przypadków pozostaje niezdiagnozowanych.
Oto 5 najpowszechniejszych chorób przewlekłych w Polsce:
| Choroba przewlekła | Szacunkowa liczba chorych w Polsce | Uwagi |
|---|---|---|
Nadciśnienie tętnicze | ok. 9 mln osób | Najczęstsza choroba przewlekła. Często współwystępuje z cukrzycą i otyłością. |
Cukrzyca (typ 1 i 2) | ok. 3 mln osób | Liczba stale rośnie, wielu chorych nie ma świadomości choroby. |
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) | ponad 2 mln osób | Silnie związana z paleniem tytoniu. Często diagnozowana zbyt późno. |
Choroba wieńcowa serca | ok. 1,5 mln osób | Jedna z głównych przyczyn zgonów w Polsce. |
Depresja | ponad 1,2 mln osób | Wiele przypadków niezdiagnozowanych. To rosnący problem społeczny. |
Te liczby pokazują, że choroby przewlekłe są nie tylko problemem jednostek, lecz także wyzwaniem systemowym, które ma ogromne znaczenie dla systemu ochrony zdrowia, rynku pracy i polityki społecznej.
Wysoka skala zachorowań sprawia, że choroby przewlekłe coraz częściej stają się podstawą do ubiegania się o orzeczenie o niepełnosprawności. Nie oznacza to, że każda diagnoza automatycznie prowadzi do przyznania orzeczenia. Jednak wiele z nich, zwłaszcza w zaawansowanym stadium lub z powikłaniami, znacząco ogranicza codzienne funkcjonowanie i może kwalifikować do uzyskania wsparcia. Dlatego w nowym katalogu, obowiązującym od stycznia 2025 roku, uwzględniono nie tylko najpowszechniejsze schorzenia, takie jak cukrzyca czy choroby serca, ale też choroby rzadkie i genetyczne, które wcześniej często były pomijane w systemie.
Lista chorób kwalifikujących do świadczeń w 2025 roku
Od stycznia 2025 roku obowiązuje rozszerzony katalog 208 chorób. Uwzględnia on m.in. schorzenia rzadkie i genetyczne, które wcześniej były pomijane. Orzeczenia często wydawane są teraz na dłużej, minimum 7 lat, a w niektórych przypadkach bezterminowo.
Choroby neurologiczne
Padaczka, stwardnienie rozsiane, stany po udarach czy choroba Parkinsona prowadzą do stopniowej utraty sprawności. Mogą ograniczać pamięć, koordynację i zdolność do samodzielnego życia.
Choroby psychiczne
Schizofrenia, depresja lekooporna, choroba afektywna dwubiegunowa czy zespoły otępienne nie zawsze widać na pierwszy rzut oka, ale głęboko utrudniają funkcjonowanie społeczne i zawodowe. Często wymagają stałego leczenia i opieki.
Nowotwory złośliwe
W zależności od stadium i skutków terapii (chemioterapii, radioterapii, operacji) mogą powodować trwałe osłabienie organizmu, utratę sprawności czy konieczność stałej opieki.
Choroby układu krążenia i oddechowego
Niewydolność serca, POChP czy ciężka astma ograniczają wydolność organizmu, powodują duszności, osłabienie i brak możliwości wykonywania wielu prac fizycznych.
Choroby układu pokarmowego
Choroba Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego prowadzą do przewlekłych stanów zapalnych, częstych hospitalizacji i ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu.
Cukrzyca z powikłaniami
Powikłania takie jak retinopatia (uszkodzenie wzroku), nefropatia (uszkodzenie nerek) czy neuropatia (uszkodzenie nerwów) mogą w praktyce powodować poważne ograniczenia w pracy i życiu.
Choroby rzadkie i genetyczne
Nowelizacja objęła szeroki katalog 208 jednostek, np. dystrofie mięśniowe, mukowiscydozę czy zespół Retta. Wiele z nich wiąże się z ciężkimi, postępującymi ograniczeniami sprawności.
Pełna lista kryteriów i symboli przyczyn niepełnosprawności jest dostępna w załączniku rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej oraz w lokalnym Zespole ds. Orzekania o Niepełnosprawności (ZON).
Choroby układu ruchu
Zespoły bólowe kręgosłupa i zaawansowane zwyrodnienia stawów mogą prowadzić do chronicznego bólu i utraty mobilności, co w wielu przypadkach wyklucza z pracy zawodowej.
Upośledzenie narządów zmysłów
Znaczne wady wzroku, głęboki niedosłuch czy zaburzenia mowy powodują trudności w komunikacji i wymagają dostosowania środowiska życia.
Zaburzenia rozwojowe i upośledzenie umysłowe
Spektrum autyzmu, całościowe zaburzenia rozwojowe czy różne stopnie upośledzenia intelektualnego wiążą się z potrzebą stałego wsparcia edukacyjnego, społecznego i terapeutycznego.
Jakie świadczenia przysługują osobom z orzeczeniem o niepełnosprawności?
Posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności otwiera szeroki katalog świadczeń i ulg, które mogą realnie poprawić codzienne funkcjonowanie. Wsparcie obejmuje zarówno bezpośrednie świadczenia pieniężne, jak i różnego rodzaju ulgi podatkowe, dopłaty czy dostęp do programów specjalistycznych.
| Świadczenie / ulga | Komu przysługuje | Co daje w praktyce |
|---|---|---|
Świadczenie wspierające | Osoby z orzeczeniem, w zależności od stopnia potrzeby wsparcia | Nawet do 4134 zł miesięcznie, niezależnie od dochodu |
Renta socjalna | Osoby całkowicie niezdolne do pracy, u których niepełnosprawność powstała w młodym wieku | Stałe źródło dochodu, wypłacane przez ZUS lub KRUS |
Renta rodzinna | Uprawnieni członkowie rodziny po śmierci żywiciela | Zabezpieczenie finansowe dla dzieci, małżonka lub innych osób uprawnionych |
Ulgi podatkowe | Osoby ponoszące koszty leczenia, rehabilitacji, dojazdów | Zwrot części wydatków w rocznym PIT, czasem nawet kilka tysięcy złotych |
Karta parkingowa | Osoby z ograniczoną mobilnością (znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności) | Dostęp do miejsc parkingowych i stref ruchu niedostępnych dla innych kierowców |
Zniżki na transport | Uczniowie, studenci i dorośli z orzeczeniem, w zależności od wieku i stopnia | Ulgi 37–95% na bilety komunikacji miejskiej, kolejowej i autobusowej |
Programy PFRON | Osoby i rodziny z orzeczeniem, instytucje wspierające osoby z niepełnosprawnościami | Dofinansowanie sprzętu, likwidacji barier, turnusów, kursów, a nawet zakupu samochodu |
Wsparcie środowiskowe | Osoby z orzeczeniem (w tym dzieci i dorośli) | Warsztaty terapii zajęciowej, turnusy rehabilitacyjne, asystent osobisty, zajęcia integracyjne |
Nowe zasady orzekania o niepełnosprawności od 14 sierpnia 2025 roku
Od 14 sierpnia 2025 roku weszły w życie przepisy, które zmieniają sposób działania komisji orzekających o niepełnosprawności. To jedna z najważniejszych nowelizacji ostatnich lat, ponieważ dotyczy samej procedury przyznawania orzeczeń. To właśnie orzeczenie o niepełnosprawności jest dokumentem niezbędnym do uzyskania świadczeń, ulg podatkowych czy dostępu do programów wsparcia PFRON.
Co się zmienia w składzie komisji?
Nowelizacja rozporządzenia Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej (MRiPS) rozszerza katalog osób uprawnionych do zasiadania w komisjach orzekających.
- Do komisji mogą dołączać lekarze w trakcie specjalizacji, pod warunkiem że ukończyli moduł podstawowy szkolenia lub znajdują się na co najmniej trzecim roku specjalizacji.
- Zwiększono rolę lekarzy z doświadczeniem – do orzekania dopuszczono specjalistów z co najmniej pięcioletnią praktyką, przy czym okres ten nie obejmuje stażu podyplomowego.
- Wprowadzono możliwość uzupełnienia komisji o dodatkowego specjalistę w przypadku szczególnie skomplikowanych spraw.
Nowe procedury weryfikacji dokumentów
Reforma zakłada także wprowadzenie procedury wstępnej analizy dokumentacji medycznej przez przewodniczącego komisji. Dzięki temu część wniosków będzie mogła zostać rozpatrzona szybciej, a sam proces stanie się bardziej przewidywalny.
Co ważne, w określonych przypadkach orzeczenie może zostać wydane bez konieczności osobistego stawiennictwa wnioskodawcy. Jeśli dokumentacja medyczna jest pełna, aktualna i jednoznacznie wskazuje na stopień niepełnosprawności, komisja ma prawo wydać decyzję w trybie zaocznym. To duże ułatwienie zwłaszcza dla osób z ciężkimi chorobami, dla których dojazd na komisję jest utrudniony lub wręcz niemożliwy.
Minister ds. polityki społecznej Łukasz Krasoń podkreślił, że zmiany mają charakter przełomowy:
To kolejny krok ku bardziej sprawiedliwemu i dostępnemu systemowi orzecznictwa. Dzięki nowym przepisom więcej osób uzyska pomoc szybciej, a komisje będą działać sprawniej. Cieszy nas, że także lekarze w trakcie specjalizacji będą mogli wspierać proces orzekania – to szansa na odciążenie systemu i lepszą obsługę wnioskodawców – zaznaczył minister.
Podstawa prawna
- Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 28 lipca 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności – Dziennik Ustaw 2025 poz. 1033 (ogłoszenie 30 lipca 2025 r., wejście w życie 14 sierpnia).
- Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 26 maja 2025 r. w sprawie wydłużenia okresów ważności orzeczeń – Dziennik Ustaw 2025 poz. 682 (obowiązuje od 11 czerwca 2025 r.).