Podatek dochodowy jest podatkiem osobistym. Oznacza to, że podatnikiem jest każda osoba, która osiągnęła dochód. Zasada ta ma również zastosowanie do małżonków. Mogą oni jednak złożyć wniosek w zeznaniu rocznym o łączne opodatkowanie ich dochodów. Aby móc opodatkować swoje roczne dochody razem z dochodami małżonka, małżonkowie muszą jednak spełnić kilka warunków.
Opodatkowanie łączne razem z małżonkiem jest opodatkowaniem preferencyjnym. Aby skorzystać z tej możliwości, w myśl ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.), małżonkowie muszą spełnić następujące warunki:
• podlegać nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (tj. mieć miejsce zamieszkania na terytorium RP),
• posiadać wspólność majątkową,
• żaden ze współmałżonków w roku podatkowym nie może uzyskiwać dochodów (przychodów) opodatkowanych w formie karty podatkowej lub ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych,
• żaden ze współmałżonków nie może korzystać z opodatkowania 19-proc. podatkiem liniowym.
Istotne jest również to, że skorzystać z łącznego opodatkowania dochodów mogą małżonkowie tylko wówczas, jeśli złożą zeznanie podatkowe w terminie, tzn. za 2004 r. najpóźniej do 2 maja 2005 r. Małżonkowie mogą opodatkować się łącznie również wtedy, gdy jeden z małżonków nie osiągnął w roku podatkowym żadnych dochodów, osiągnął dochody zwolnione z opodatkowania lub osiągnął dochody w wysokości niepowodującej obowiązku zapłaty podatku.
Korzystna zmiana
W kwestii wspólnego opodatkowania małżonków od 2005 r. nastąpiła korzystna zmiana. Otóż nowo wprowadzony do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych art. 6a umożliwia owdowiałym małżonkom skorzystanie z preferencji w postaci wspólnego rozliczenia dochodów małżonków. Wniosek o łączne opodatkowanie będzie mógł złożyć podatnik, którego małżonek zmarł w trakcie roku podatkowego, oraz podatnik, którego małżonek zmarł po zakończeniu roku podatkowego, za który jest składane zeznanie podatkowe, ale przed jego złożeniem. Trzeba jednak podkreślić, że mimo, iż przepis ten obowiązuje dopiero od 1 stycznia 2005 r., zasada łącznego opodatkowania w przypadku owdowiałych małżonków ma zastosowanie już do rozliczenia za rok 2004. Przypomnijmy, że 4 maja 2004 r. Trybunał Konstytucyjny uznał, że pozbawienie możliwości łącznego opodatkowania i w efekcie rozliczenia podatku przez wdowy i wdowców, których współmałżonkowie zmarli w trakcie roku podatkowego, jak również po zakończeniu roku, ale przed złożeniem zeznania rocznego, jest niezgodne z Konstytucją RP.
Jeżeli więc małżonkowie spełnili wszystkie wymagane ustawą warunki, mogą być – na swój wniosek – opodatkowani łącznie od sumy swoich dochodów po uprzednim odliczeniu, odrębnie przez każdego z małżonków, kwot podlegających (zgodnie z przepisami ustawy) odliczeniu od dochodu. Przy łącznym opodatkowaniu małżonków podatek ustala się na imię obojga w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy łącznych dochodów. Do sumy dochodów nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany.
Wspólne rozliczenie
Stwierdzenie nadpłaty lub odmowa stwierdzenia nadpłaty w sytuacji skorzystania przez małżonków z uprawnienia wspólnego zeznania rocznego zawsze dotyczyć będzie łącznego opodatkowania małżonków za dany rok podatkowy. Natomiast rozłączne opodatkowanie małżonków może nastąpić wyłącznie wtedy, gdy w trakcie postępowania okazałoby się, iż nie spełnili oni warunków łącznego opodatkowania wymienionych w art. 6 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – wyrok NSA z 29 listopada 2000 r., SA/Sz 1416/99, niepublikowany.
Zawarta w art. 6 ust. 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych konstrukcja łącznego dochodu małżonków oparta jest na założeniu, że podmiotem podatkowym są małżonkowie, a zatem opodatkowaniu powinien podlegać łączny dochód osiągnięty przez nich w roku podatkowym. Spełnienie przez małżonków opisanych warunków powoduje ten skutek, iż podmiotem podatkowym stają się małżonkowie i skutek ten trwa również w postępowaniu w przedmiocie nadpłaty podatku, która – co do zasady – jest nadpłaconym lub nienależnie zapłaconym podatkiem.
WARTO WIEDZIEĆ
Do sumy dochodów przy rozliczeniu rocznym małżonków nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany. Orzeczenie przez sąd separacji powoduje powstanie rozdzielności majątkowej i niemożność wspólnego rozliczenia.
PRZYKŁAD
Podatnicy zawarli związek małżeński w marcu 2004 r. Nie mogą zatem złożyć wspólnego zeznania podatkowego. Żona ma nieletnie dziecko, nieuzyskujące dochodów. Ponieważ przez część 2004 r. żona, przed zawarciem związku małżeńskiego wychowywała samotnie dziecko, uzyskała więc prawo do preferencyjnego rozliczenia z dzieckiem. Nie ma tu bowiem wymogu wychowywania dziecka samotnie przez cały rok podatkowy.
Określenie zaległości podatkowej
Z nietypową sytuacją mamy do czynienia, jeśli podatnik prowadzi działalność gospodarczą, opłaca w ciągu roku zaliczki na podatek, następnie rozliczy się razem z małżonkiem, a w toku kontroli okaże się, iż podatnik – prowadzący działalność gospodarczą – zaniżył w deklaracjach kwoty zaliczek na podatek. Konsekwencją tego zaniżenia było z kolei zaniżenie podatku w zeznaniu podatkowym, złożonym wspólnie z małżonką, która np. nie osiągała w roku podatkowym żadnych dochodów. Wskutek tego powstaje pytanie, czy to podatnik wykazał zaniżoną kwotę należnego podatku za rok podatkowy, czy dokonali tego oboje małżonkowie. Zauważmy, iż odpowiedź na to pytanie może mieć istotne znaczenie, zwłaszcza w sytuacji gdy między małżonkami nastąpią jakieś ważne zmiany, np. separacja lub rozwód. Przywołać tu można pismo Ministerstwa Finansów z 5 maja 2003 r. (nr SP2/841-1340/1836/02/DK). W piśmie tym wyjaśniono, iż jeżeli małżonkowie składają wspólne zeznanie podatkowe, tym samym ich dochody uzyskane w roku podatkowym, składające się na dochody łącznie opodatkowane oraz zobowiązania podatkowe z tego tytułu, stają się wspólne. W takim przypadku decyzję określającą stwierdzone w trakcie kontroli zaległości podatkowe należy wydać na oboje małżonków. W decyzji tej należy określić zaległości w podatku na rok podatkowy oraz odsetki za zwłokę na dzień wydania decyzji, naliczone od powyższych zaległości. W dalszej części pisma stwierdzono jednak, iż w dochodach wspólnie opodatkowanych nie mieszczą się jednak dochody stanowiące podstawę do ustalenia w ciągu roku podatkowego zaliczek, które nie stały się elementem podatku należnego za rok podatkowy. W związku z powyższym odsetki naliczone od nieuregulowanych w całości zaliczek obciążać będą tylko tego małżonka, od którego zaliczki były należne i który dopuścił się zwłoki w ich regulowaniu. W tym zakresie należy więc wydać na tego małżonka odrębną decyzję. Warto przypomnieć, że w decyzjach wydanych po 1 stycznia 2003 r. nie określa się już wysokości zaległości podatkowych, lecz wysokość zobowiązań podatkowych.
WARTO WIEDZIEĆ
Ordynacja podatkowa wprowadziła solidarną odpowiedzialność wspólnie opodatkowanych małżonków za zobowiązania podatkowe, która w sposób jednoznaczny potwierdza zasadę wspólnego obciążenia małżonków skutkami zaniżenia dochodów podlegających opodatkowaniu we wspólnym zeznaniu rocznym.
Wspólny podatek to wspólna odpowiedzialność
Warto też wspomnieć o zasadzie jawności strony w przypadku małżonków opodatkowanych wspólnie. Od 1 stycznia 2003 r. w postępowaniu podatkowym obowiązuje nowa konstrukcja prawna strony, którą są małżonkowie. Mimo że małżonkowie to mąż i żona, według Ordynacji podatkowej stanowią oni jedną stronę. Jeśli zatem małżonkowie skorzystają z łącznego opodatkowania w zeznaniu podatkowym, podatek zostanie określony na imię obojga małżonków. Jeśli zatem np. małżonkowie wykażą w zeznaniu kwotę podatku do zwrotu i urząd zechce skontrolować to zeznanie, małżonkowie nie muszą już stawiać się w urzędzie skarbowym razem. Wystarczy, że do urzędu stawi się jeden z małżonków i złoży stosowne wyjaśnienia.
PRZYKŁAD
Joanna i Grzegorz B. osiągnęli w 2004 r. dochody ze stosunku pracy. Ponadto pani Joanna uzyskała dochody z najmu, opodatkowane ryczałtem ewidencjonowanym, a mąż Grzegorz uzyskał dochody z działalności gospodarczej, opodatkowanej również ryczałtem ewidencjonowanym. Podatnicy nie mogą złożyć wniosku o łączne opodatkowanie. Nie ma ono niestety zastosowania w sytuacji, gdy chociażby do jednego z małżonków mają zastosowanie przepisy ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Nie dotyczy to tylko osób nieprowadzących pozarolniczej działalności gospodarczej, a osiągających przychody z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze. Tak więc przeszkodą do skorzystania z łącznego opodatkowania nie są objęte ryczałtem ewidencjonowanym przychody pani Joanny z najmu, ale przychody jej męża z działalności gospodarczej, opodatkowanej w sposób zryczałtowany.
Warto podkreślić, że skorzystanie z łącznego opodatkowania, wyrażone w zeznaniu PIT-36 lub PIT-37 pozwala zaoszczędzić na podatku. Największa oszczędność ma miejsce wówczas, gdy tylko jeden z małżonków uzyskał w roku podatkowym dochody lub gdy między mężem i żoną są duże różnice w dochodach. Podobne efekty oszczędnościowe mogą uzyskać osoby korzystające z rozliczenia podatku na zasadach przewidzianych dla osób samotnie wychowujących dzieci.
WARTO WIEDZIEĆ
Jeśli oboje małżonkowie osiągają w roku podatkowym dochody mieszczące się w granicach pierwszego przedziału skali podatkowej, skorzystanie z łącznego opodatkowania nie da efektów oszczędnościowych, zapłacą oni taki sam podatek, jakby rozliczali się odrębnie.
Wiesława Moczydłowska