Zawarcie umów pożyczki, najmu i użyczenia zazwyczaj skutkuje koniecznością zapłaty podatku. Nie trzeba go jednak zapłacić, gdy umowy te podpiszemy z rodziną.
Umowami najczęściej zawieranymi w praktyce są pożyczka, najem i użyczenie. Podpisując je, często nie zastanawiamy się nad koniecznością zapłaty podatku ani nad tym, jak legalnie uniknąć konieczności jego zapłaty. Tymczasem zapłaty podatku możemy uniknąć.
Umowa pożyczki
Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego pożyczkę określoną ilość pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Nawet zawierając tak popularną umowę, powinniśmy pamiętać o kilku zasadach, dzięki którym unikniemy późniejszych kłopotów, w tym także z fiskusem. Zwłaszcza że największą niefrasobliwością wykazujemy się wtedy, gdy zawieramy umowy z rodziną.
W umowie powinniśmy przede wszystkim określić termin zwrotu pożyczki. Co do zasady umowa taka nie musi mieć formy pisemnej. Warto ją jednak zachować, choćby w celach dowodowych na wypadek ewentualnego sporu. W końcu przepisy kodeksu cywilnego stwierdzają, że jeśli wartość pożyczki wynosi 500 złotych, wówczas umowa powinna być zawarta na piśmie. W każdym też przypadku warto zadbać o to, by w umowie znalazło się zobowiązanie do zwrotu pożyczki.
Zazwyczaj zawierając umowę pożyczki, rzadko też zastanawiamy się nad jej skutkami podatkowymi. I rzeczywiście, pożyczka nie wywołuje skutków podatkowych w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych. Na takim stanowisku stanął Naczelny Sąd Administracyjny, który w wyroku z 29 marca 2001 r. (SA/Sz 2254/99, niepublikowany) stwierdził, że pożyczka nie stanowi przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem. Jak uznał NSA, pożyczka ma charakter zwrotny, nie stanowi przysporzenia i z tego względu stanowi zdarzenie obojętne pod względem prawnopodatkowym. Pamiętajmy jednak, że pomimo braku konieczności opłacania podatku dochodowego, nie jesteśmy zwolnieni ze wszystkich obciążeń podatkowych. Ponieważ pożyczka jest czynnością cywilnoprawną, będzie na nas ciążył obowiązek w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych. Zobowiązanie w tym przedmiocie powstaje z chwilą dokonania danej czynności. Podatnicy nie zawsze terminowo wypełniają ten obowiązek. Może się zdarzyć, że obowiązek ten powstanie również wtedy, gdy podatnik nie zapłaci podatku od czynności cywilnoprawnych w ciągu 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności. Obowiązek podatkowy w takiej sytuacji powstanie wtedy, gdy po upływie wskazanego terminu którakolwiek ze stron będzie powoływała się przed organami podatkowymi lub skarbowymi na fakt dokonania pożyczki. Wówczas obowiązek podatkowy będzie ciążył właśnie na takiej osobie. Chwilą powstania tego obowiązku będzie zaś moment powołania się na taką pożyczkę, czyli na okoliczność dokonania czynności cywilnoprawnej.
Istota solidarnej odpowiedzialności polega na tym, że uregulowanie należności przez któregokolwiek z zobowiązanych zwalnia pozostałych. W konsekwencji wystarczy, że podatek zapłaci jedna strona umowy pożyczki, by druga została zwolniona z tego obowiązku. Dopóki jednak żadna ze stron nie zapłaci podatku, fiskus może domagać się zapłaty od obydwu podatników. Warto pamiętać o tym, by prawidłowo ustalić podstawę opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych. W umowie pożyczki podstawą taką będzie niewątpliwie kwota lub wartość pożyczki. Stawka podatku w tym przypadku wynosi 2 proc.
3 KROKI
Jak pożyczać rodzinie i nie płacić podatku
1. Ustal, czy osoba, której chcesz pożyczyć pieniądze, należy do I grupy podatkowej. Tylko w takim przypadku pożyczając nie będziesz musiał obawiać się konieczności zapłaty podatku, od czynności cywilnoprawnych.
2. Ustal, o jaką kwotę chodzi. Jeśli nie chcesz płacić podatku, pożyczka nie może być wyższa niż 9637 zł.
3. Spisz umowę pożyczki. Najlepiej, jeśli umowa będzie miała formę pisemną, gdzie dokładnie zostanie określona zarówno kwota pożyczki, termin jej oddania, jak i zobowiązanie pożyczkobiorcy do jej zwrotu.
Nie zapłacimy podatku
Pożyczając, możemy jednak uniknąć obowiązku zapłaty podatku. Stanie się tak m.in. wtedy, gdy umowa pożyczki będzie dotyczyła członków rodziny. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 41, poz. 399 z późn. zm.) zwolnione z podatku są pożyczki na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej do wysokości niepodlegającej opodatkowaniu – na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn. Bez konsekwencji podatkowych możemy zatem pożyczać małżonkowi, dzieciom, wnukom, prawnukom, rodzicom, dziadkom, pasierbom, macosze, ojczymowi, rodzeństwu, zięciom, synowym czy teściom. Ustawa wprowadza tu jednak limit, który dotyczy wartości pożyczki. Jeśli nie chcemy płacić podatku od czynności cywilnoprawnych z tytułu zawarcia umowy pożyczki z najbliższymi, jej wartość nie może być wyższa od kwoty przewidzianej w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Obecnie wynosi ona 9637 zł. Jeśli więc chcemy pożyczyć od najbliższych, pamiętajmy, że unikniemy podatku tylko wtedy, gdy wartość pożyczki nie przekroczy wskazanej kwoty.
Nie tylko pożyczki między najbliższymi korzystają ze zwolnienia od uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych. Jeśli pożyczamy od innych osób, nie będziemy musieli płacić podatku wtedy, jeżeli łączna kwota lub wartość pożyczek otrzymanych od tego samej osoby nie przekroczy w ciągu kolejnych 12 miesięcy 1000 zł.
KIEDY URZĄD SPRAWDZI UMOWĘ
Zdarzają się sytuacje, kiedy podatnicy zawierając umowę próbują obejść prawo. Niestety, organy podatkowe mają prawo nie tylko badać, ale również weryfikować takie umowy, a w konsekwencji sytuację podatników. Potwierdza to wyrok NSA z 10 stycznia 1997 r. (III SA 1184/95, niepublikowany), w którym określono, że organy podatkowe nie są związane wskazaną przez strony nazwą czynności cywilnoprawnej, lecz mogą i powinny samodzielnie ustalać jej istotne elementy. Dlatego nie można liczyć na bezkarność w sytuacji, gdy zawieramy umowę użyczenia, podczas gdy w istocie jest ona umową najmu.
Kosztowny najem
Niestety, zapłaty podatku nie unikniemy, jeśli zdecydujemy się wynajmować mieszkanie, nawet jeśli najem miałby dotyczyć wyłącznie najbliższych. Przy najmie podatnik może wybrać opłacanie podatku zryczałtowanego. Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych uzyskiwanych z najmu niebędącego działalnością gospodarczą wynosi 8,5 proc. do kwoty stanowiącej równowartość 4000 euro. Od nadwyżki ponad tę kwotę ryczałt wynosi 20 proc. przychodów. Pamiętajmy, żeby w takim przypadku prawidłowo ustalić przychód – ma to znaczenie, ponieważ ryczałt nalicza się właśnie od przychodu ewidencjonowanego. Tutaj także warto poprawnie spisać umowę, bo może to mieć znaczenie dla naszych obowiązków podatkowych. Jeśli z umowy najmu wyraźnie będzie wynikała wysokość przychodu, nie będziemy wówczas musieli prowadzić ewidencji przychodu. Musimy jednak liczyć się z konsekwencjami, w sytuacji gdy nie prowadzimy ewidencji, a mimo to urzędnicy uznają, że na podstawie umowy nie można jednoznacznie stwierdzić, jaka jest wysokość przychodu. Wtedy urząd skarbowy będzie mógł naliczyć ryczałt w sankcyjnej wysokości, która wynosi pięciokrotność stawek, które byłyby zastosowane do przychodu w przypadku jego ewidencjonowania. Ryczałt w sankcyjnej wysokości nie może być wyższy niż 75 proc. przychodu.
WAŻNE
Strony umowy pożyczki są solidarnie zobowiązane do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych. Oznacza to, że zarówno pożyczkobiorca, jak i pożyczkodawca mają taki sam obowiązek zapłaty tego podatku.
Zgodnie z art. 6 ust. 1a ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. nr 144, poz. 930 z późn. zm.), opodatkowaniu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych podlegają otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze. Wynika z tego, że jeśli poza stałą kwotą wynikającą z umowy najmu podatnik otrzymuje zwrot opłat licznikowych, należy uznać je za przychód i uwzględnić w podstawie, od której opłacany jest ryczałt. Istnieje jednak sposób, by uniknąć takiej konieczności. Wówczas należy w umowie najmu zapisać, że opłaty licznikowe za gaz, prąd, ciepłą i zimną wodę obciążają najemcę, a w konsekwencji nie stanowią przychodu wynajmującego z tytułu umowy najmu.
Opłaca się użyczać
Czasami podatnicy liczą na to, że nie będą musieli płacić podatku, jeśli zamiast najmu zdecydują się na zawarcie umowy użyczenia. Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Zgodnie z przepisami ustawy o PIT za przychód z nieruchomości odstąpionych bezpłatnie w całości lub w części do używania innym osobom fizycznym i prawnym oraz jednostkom organizacyjnym niemającym osobowości prawnej uważa się wartość czynszową, stanowiącą równowartość czynszu, jaki przysługiwałby od tych osób w razie zawarcia umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości. Wówczas musimy zapłacić podatek jak od najmu. Nie będziemy mogli wtedy skorzystać z ryczałtu. Żeby rozliczać się w tej formie, musielibyśmy we właściwym terminie złożyć oświadczenie o jej wyborze (przed uzyskaniem pierwszego przychodu).
Pamiętajmy jednak, że nie będzie uznana za przychód wartość czynszowa lokali lub budynków mieszkalnych udostępnionych osobom pozostającym z podatnikiem w stosunku pracy, dla których stanowi ona nieodpłatne świadczenie. Podobnie jeżeli właściciel nieruchomości używa jej na własne potrzeby lub potrzeby członków rodziny albo oddał bezpłatnie nieruchomość lub jej część do użytku na cele działalności naukowej, naukowo-technicznej, oświatowej, oświatowo-wychowawczej, kulturalnej, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów, kultu religijnego oraz związkom zawodowym. Wtedy nie ustala się wartości czynszowej tej nieruchomości lub jej części, a wydatki związane z nieruchomością nie stanowią kosztu uzyskania przychodów.
Edyta Wereszczyńska
edyta.wereszczynska@infor.pl