Większości odszkodowań wypłaconych pracownikom nie wykazuje się w PIT. Od podatku zwolnione są odszkodowania, których wysokość i zasady ustalania wynikają wprost z przepisów. Od tej zasady przewidziano kilka wyjątków.
Przepisy kodeksu pracy przewidują różnego rodzaju sytuacje, które stanowią podstawę wypłaty odszkodowania dla pracownika. W takich przypadkach pracodawcy często mają wątpliwości, czy od wypłacanej kwoty powinna zostać pobrana zaliczka na podatek dochodowy. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych wymienia katalog odszkodowań, które są zwolnione od podatku. Są to m.in. otrzymane odszkodowania, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw. Przewidziano jednak pewne wyjątki. Wśród nich są także takie, które dotyczą pracowników i wypłacanych im odszkodowań:
• określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
• odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
• odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym,
• odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,
• odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód.
Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedno zwolnienie. Podatku nie muszą płacić osoby otrzymujące inne odszkodowania na podstawie wyroku lub ugody sądowej – do wysokości określonej w tym wyroku lub ugodzie. Także w tym przypadku przewidziano wyjątki. Zwolnienie nie obejmuje odszkodowań:
• otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,
• dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Okres wypowiedzenia
Odszkodowanie z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony przysługuje pracownikowi, jeżeli rozwiązanie umowy z pracownikiem nastąpiło z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z innych przyczyn niedotyczących pracowników. W takim przypadku pracodawca może – w celu wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę – skrócić okres trzymiesięcznego wypowiedzenia. Nie może on być jednak krótszy niż 1 miesiąc. Pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia. Z konstrukcji tego odszkodowania wynika, że wypłacana kwota jest równa wynagrodzeniu, które pracownik otrzymałby, jeśli umowa rozwiązana zostałaby w normalnym trybie. Z tego powodu ustawodawca zdecydował, że wypłacana kwota powinna być opodatkowana.
Ze zwolnienia nie korzystają także odprawy i odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym.
Odprawy pieniężne
Podatek należy zapłacić także od odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.). Przepisy tej ustawy stosuje się w razie konieczności rozwiązania przez pracodawcę zatrudniającego co najmniej 20 pracowników stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli w okresie nieprzekraczającym 30 dni zwolnienie obejmuje co najmniej:
• 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
• 10 proc. pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
• 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników.
Zakaz konkurencji
Regulacje dotyczące zakazu konkurencji zawarte są w kodeksie pracy. W zakresie określonym w odrębnej umowie pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Zakaz konkurencji przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa, w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania. Odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji nie może być niższe od 25 proc. wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji. Odszkodowanie może być wypłacane w miesięcznych ratach. Odszkodowanie to podlega opodatkowaniu według zasad ogólnych.
Wyroki sądowe
Zwolnione od podatku są także inne odszkodowania otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań:
• otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,
• dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Warto zwrócić uwagę na określenie „inne odszkodowania”. Chodzi tu przede wszystkim o odszkodowania niewynikające wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na ich podstawie. Te zwolnione są bowiem od podatku na innej podstawie i nie ma znaczenia, czy w sprawie wydano wyrok lub zawarto ugodę przed sądem.
Odszkodowania zwolnione
Przepisy kodeksu pracy w bardzo wielu przypadkach przewidują możliwość uzyskania przez pracownika odszkodowania. W zdecydowanej większości przypadków kwoty wypłacane pracownikom są zwolnione od podatku. Ich wykaz prezentuje tabela.
ORZECZNICTWO
Odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy wolne od podatku
Czy odprawa i odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę zasądzone prawomocnym wyrokiem podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych
Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT wolne od podatku są otrzymane odszkodowania, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw. Z przedstawionego stanu faktycznego wynika, iż wysokość przedmiotowego odszkodowania wynika z art. 45 i art. 47 kodeksu pracy, a więc podstawowy wymóg skorzystania ze zwolnienia jest spełniony. Jednakże ww. przepis zawiera kilka wyłączeń. Artykuł 21 ust. 1 pkt 3 lit. a) ustawy o PIT wyłącza z tego zwolnienia określone w prawie pracy odprawy i odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę. Jednakże to wyłączenie nie będzie miało zastosowania w tym przypadku, gdyż odprawy i odszkodowania z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę wynikają z art. 56 kodeksu pracy, a podstawą przedmiotowego odszkodowania jest niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę, które jest regulowane w art. 45 i art. 47 kodeksu pracy. Pozostałe wyłączenia z tego zwolnienia zawarte w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. b)-g) ustawy o PIT także nie będą miały zastosowania w przedmiotowym przypadku. W przedstawionym we wniosku stanie faktycznym odszkodowanie będzie zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych.
Odprawa pieniężna bezsprzecznie jest przychodem ze stosunku pracy, a więc podlega opodatkowaniu. Przedsiębiorstwo słusznie zauważa, iż odprawy nie zostały zwolnione z podatku dochodowego.
Postanowienie w sprawie interpretacji prawa podatkowego z 30 listopada 2005 r. Drugiego Mazowieckiego Urzędu Skarbowego w Warszawie (nr 1472/DPC/415-76/05/PK).
ODSZKODOWANIA ZWOLNIONE Z PODATKU
• Odszkodowanie z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu (art. 183d kodeksu pracy)
• Odszkodowania wypłacane w przypadku ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę (art. 45 kodeksu pracy)
• Odszkodowanie z tytułu wypowiedzenia z naruszeniem przepisów umowy o pracę zawartej na okres próbny (art. 50 kodeksu pracy)
• Odszkodowanie wypłacane pracownikowi w przypadku rozwiązania przez niego umowy o pracę w związku z ciężkim naruszeniem obowiązków przez pracodawcę (art. 55 kodeksu pracy)
• Odszkodowanie wypłacane pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów (art. 56 kodeksu pracy)
• Odszkodowanie wypłacane pracownikowi, który wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę (art. 943 kodeksu pracy)
• Odszkodowanie z tytułu naprawienia szkody wyrządzonej przez pracodawcę wskutek niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy (art. 99 kodeksu pracy).
Konrad Piłat
konrad.pilat@infor.pl