W procesie planowania finansowego istotne jest określenie wielkości niezbędnego finansowania zewnętrznego. Znajomość zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania pozwoli podjąć właściwe decyzje dotyczące wielkości i sposobu pozyskiwania kapitałów. W tym zakresie przedsiębiorstwa mogą korzystać zarówno z kapitałów obcych, jak i z zewnętrznych kapitałów własnych.
Kapitały obce mogą być pozyskiwane w formie kredytów, pożyczek, emisji obligacji i innych dłużnych papierów wartościowych. Zewnętrzne kapitały własne stanowią kapitały pozyskane w drodze emisji akcji i wydania udziałów, a także dopłat do kapitału przez udziałowców.
Rozwój przedsiębiorstwa wyrażający się wzrostem sprzedaży łączy się z powiększeniem składników majątkowych, takich jak należności, zapasy materiałów i produkcji w toku, a także zapasy wyrobów gotowych. Jeśli zakładany wzrost sprzedaży przekracza aktualne zdolności produkcyjne, niezbędne są inwestycje w majątku trwałym. Pojawiają się one skokowo na tle wzrostu sprzedaży i mogą przedstawiać znaczącą wartość, przekraczającą wewnętrzne możliwości finansowe przedsiębiorstwa. Poza wzrostem składników majątkowych zapotrzebowanie na zewnętrzne źródła finansowania określają inne czynniki, wśród których można wymienić:
•Poziom efektywności finansowej prowadzonej działalności. Wypracowane zyski stanowią źródło wewnętrznego finansowania działalności. Im wyższe są zyski, tym mniejsza może być skala zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania. Poziom efektywności finansowej określa wiele czynników, m.in. koszty produkcji, ceny sprzedawanych wyrobów, skala opodatkowania itp.
•Politykę dywidend. Jeśli wypracowane zyski są przeznaczane na wypłaty dywidend, ograniczają zakres samofinansowania działalności przedsiębiorstwa. Im wyższe są wypłaty dywidend, tym większa może być skala zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania.
•Zobowiązania finansowe obciążające przyszłe okresy, wynikające z zaciągniętych wcześniej kredytów, pożyczek, leasingu finansowego, wykupu obligacji itp. Zrealizowanie tych płatności wymaga określonych środków finansowych.
•Wysokość odpisów amortyzacyjnych. Amortyzacja stanowi wewnętrzne źródło finansowania. Jej wysokość wpływa na możliwości finansowe przedsiębiorstwa. Im wyższe są odpisy amortyzacyjne, tym mniejsze mogą być potrzeby w zakresie zewnętrznych źródeł finansowania. Wielkość amortyzacji jest uzależniona od wartości posiadanych składników majątku trwałego, ich nowoczesności, zużycia, a także od stosowanych metod naliczania.
Na potrzeby planowania finansowego procedura ustalania zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania ma następującą postać:
• ogólna formuła określania poziomu globalnych potrzeb finansowych firmy (PFo):
• przewidywany wzrost aktywów (∆A):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.• przewidywany wzrost (spadek) zobowiązań krótkoterminowych (∆Zk):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.• określanie potrzeb finansowych, które muszą być sfinansowane ze źródeł zewnętrznych (PFz):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.gdzie:
PFo – ogólne potrzeby finansowe przedsiębiorstwa,
PFz – zewnętrzne potrzeby finansowe przedsiębiorstwa,
∆Zk – przyrost zobowiązań krótkoterminowych,
∆A – przyrost aktywów,
∆S – przyrost sprzedaży,
Ab/S – relacja aktywów obrotowych do sprzedaży w okresie bazowym (wskaźnik poziomu aktywów obrotowych),
Zb/S – relacja zobowiązań krótkoterminowych z tytułu działalności operacyjnej do sprzedaży (wskaźnik poziomu zobowiązań z tytułu działalności operacyjnej),
I – planowane inwestycje,
Zf – planowane spłaty zobowiązań finansowych (dotyczących działalności finansowej),
EAT – planowany zysk netto,
Am – planowana wielkość amortyzacji,
∆ – zaplanowana wielkość dywidendy.
W przedstawionej procedurze ustalania zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania określenie wzrostu aktywów obrotowych i zobowiązań bieżących z tytułu prowadzonej działalności operacyjnej oparto na relacjach tych kategorii finansowych do wielkości sprzedaży z okresu bazowego. Przyjęto, że w okresie planowanym relacje te nie ulegną zmianie, pozostaną na stałym poziomie z okresu bazowego. Oznacza to, że zaangażowanie aktywów obrotowych dla osiągnięcia jednostki sprzedaży pozostaje niezmienne. Podobnie są traktowane zobowiązania bieżące z tytułu prowadzonej działalności operacyjnej. Zaangażowanie tych zobowiązań jako źródła finansowania jest niezmienne w stosunku do jednostki sprzedaży. Oznacza to również, że wzrost sprzedaży wymaga proporcjonalnego zwiększenia aktywów obrotowych i zobowiązań bieżących z tytułu prowadzonej działalności operacyjnej (przykład 1 i 2).
Przykład 1
Bilans w okresie sprawozdawczym (wszystkie dane w tys. zł):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Dodatkowe informacje:
• sprzedaż bieżąca – 15 000,
• przewidywany poziom sprzedaży w okresie planowanym – 18 750,
• przewidywany zysk netto – 450,
• przewidywana dywidenda – 250,
• planowane inwestycje – 300,
• planowana spłata kredytów długoterminowych – 500,
• planowana amortyzacja – 300.
Zapotrzebowanie firmy na zewnętrzne źródła finansowania w planowanym okresie wyniesie:
∆A = Ab/S × ∆S + I = 6500 / 15 000 × 3750 + 300 = 1925
∆Zk = Zb/S × ∆S – Zf = 2500 / 15 000 × 3750 – 500 = 125
PFo = ∆A – ∆Zk = 1925 – 125 = 1800
PFz = PFo – [(EAT + Am) – D] = 1800 – [(450 + 300) – 250] = 1300
Jak wynika z obliczenia, w planowanym okresie (planowanym roku działalności) firma będzie potrzebowała dodatkowych źródeł finansowania w kwocie 1300 tys. zł.
Przykład 2
Dane z przykładu 1. Dokonajmy ustalenia zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania w okresie kolejnych dwóch lat. Dodatkowe informacje dotyczące roku 2. i 3.:
• wzrost sprzedaży w roku 2.: 10%, w roku 3.: 5%,
• przewidywany zysk netto w roku 2.: 5% wartości sprzedaży, w roku 3.: 7,5% wartości sprzedaży,
• stopa dywidendy w roku 2.: 50% zysku netto, w roku 3.: 50% zysku netto,
• amortyzacja w roku 2.: 330, w roku 3.: 300.
Zapotrzebowanie na zewnętrzne źródła finansowania w roku 2.:
∆A = Ab/S × ∆S + I = 6500 / 15 000 × (18 750 × 0,1) = 813
∆Zk = Zb/S × ∆S – Zf = 2500 / 15 000 × (18 750 × 0,1) = 313
PFo = ∆A – ∆Zk = 813 – 313 = 500
EAT = (18 750 × 1,1) × 0,05 = 1 031
∆ = 1031 × 0,5 = 516
PFz = PFo – [(EAT + Am) – D] = 500 – [(1031 + 330) – 516] = –345
Zapotrzebowanie na zewnętrzne źródła finansowania w roku 3.:
∆A = Ab/S × ∆S + I = 6500 / 15 000 × (18 750 × 1,1 × 0,05) = 447
∆Zk = Zb/S × ∆S – Zf = 2500 / 15 000 × (18 750 × 1,1 × 0,05) = 172
PFo = ∆A – ∆Zk = 447 – 172 = 275
EAT = (18 750 × 1,1 × 1,05) × 0,075 = 1624
∆ = 1624 × 0,5 = 812
PFz = PFo – [(EAT + Am) – D ] = 275 – [(1624 + 300) – 812] = –837
Zapotrzebowanie na zewnętrzne źródła finansowania w okresie 3 kolejnych lat:
1300 – 345 – 837 = 118
W przykładzie 2 okazało się, że zapotrzebowanie na zewnętrzne źródła finansowania występuje tylko w pierwszym roku planowanego okresu. Kwota niezbędnego dofinansowania zewnętrznego wynosi 1300 tys. zł. W pozostałych dwóch latach uzyskano ujemną kwotę zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania, co oznacza osiągnięcie nadwyżki wewnętrznych źródeł finansowania. Łączna suma zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania dla całego planowanego 3-letniego okresu wynosi już tylko 118 tys. zł.
W całym okresie wystąpi zatem niedobór wewnętrznych źródeł finansowania, jakkolwiek w 2. i 3. roku wystąpią nadwyżki finansowe.
W zastosowanej procedurze ustalania zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania przyjęto uproszczenie w oszacowaniu wzrostu aktywów obrotowych i zobowiązań bieżących z tytułu prowadzonej działalności operacyjnej. Jest to słabość przedstawionej metody. Nie uwzględnia się na przykład faktu, że wzrost sprzedaży może wymagać składania ofert odbiorcom o mniejszej wiarygodności, i wynikającego z tego wzrostu poziomu należności. W różnym tempie w stosunku do sprzedaży mogą rosnąć zapasy i zobowiązania z tytułu dostaw. Tę słabość zaprezentowanej metody eliminuje metoda wskaźnikowa. Wykorzystuje ona powszechnie stosowane wskaźniki finansowe dla indywidualnego oszacowania wzrostu zapasów, należności, gotówki, zobowiązań z tytułu dostaw i pozostałych zobowiązań wynikających z prowadzonej działalności operacyjnej.
Ustalanie zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania według metody wskaźnikowej ma następującą postać (przykład 3):
• ogólna formuła określania poziomu globalnych potrzeb finansowych firmy (PFo):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
• przewidywany wzrost aktywów (∆A):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.• przewidywany wzrost zapasów (∆Zp):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.• przewidywany wzrost należności (∆N):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.• przewidywany wzrost stanu gotówki operacyjnej (∆G):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.• przewidywany wzrost zobowiązań krótkoterminowych (∆Zk):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.• przewidywany wzrost zobowiązań z tytułu dostaw (∆Zd):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.• przewidywany wzrost pozostałych zobowiązań z tytułu działalności operacyjnej (∆Zr):
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.• określanie potrzeb finansowych, które muszą być sfinansowane ze źródeł zewnętrznych (PFz):
gdzie:
Zp – zapasy w okresie bazowym (historycznym),
N – należności w okresie bazowym,
G – gotówka w okresie bazowym,
Zd – zobowiązania z tytułu dostaw w okresie bazowym,
Spl – sprzedaż planowana,
∆Zp – planowany wzrost zapasów,
∆N – planowany wzrost należności,
∆G – planowany wzrost gotówki,
∆Zd – planowany wzrost zobowiązań z tytułu dostaw,
∆Zr – planowany wzrost pozostałych zobowiązań z tytułu prowadzonej działalności operacyjnej,
’Zpd – wskaźnik zapasu w dniach,
’Zpo – wskaźnik obrotu (rotacji) zapasów,
’Nd – wskaźnik spływu należności w dniach,
’No – wskaźnik obrotu należności,
’G – wskaźnik gotówkowego pokrycia zobowiązań krótkoterminowych będący relacją gotówki do zobowiązań krótkoterminowych,
’Zdd – wskaźnik cyklu płatności zobowiązań z tytułu dostaw w dniach,
’Zdo – wskaźnik obrotu zobowiązań z tytułu dostaw,
’Zr – wskaźnik poziomu pozostałych zobowiązań z tytułu prowadzonej działalności będący relacją tych zobowiązań do sprzedaży,
pozostałe oznaczenia jak we wcześniejszych wzorach.
Przykład 3
Na podstawie przedstawionych danych ustalimy zapotrzebowanie firmy na zewnętrzne źródła finansowania w następnym roku działalności.
Bilans w okresie sprawozdawczym (dane w tys. zł):
Informacje dodatkowe:
• odsetki przypadające do spłaty w okresie planowym – 200,
• planowany zysk operacyjny – 550,
• amortyzacja – 200,
• sprzedaż w okresie sprawozdawczym – 6000,
• przewidywany wzrost wartości sprzedaży – 800,
• planowana spłata zobowiązań długoterminowych – 600,
• stawka podatku dochodowego – 20%,
• planowany wskaźnik zapasu w dniach = 105 dni (krótszy o 17 dni w stosunku do roku ubiegłego),
• planowany wskaźnik spływu należności = 60 dni (krótszy o 31 dni w stosunku do roku ubiegłego),
• planowany wskaźnik gotówkowego pokrycia zobowiązań = 15% (wyższy o 5% w stosunku do roku ubiegłego),
• planowany wskaźnik obrotu zobowiązań z tytułu dostaw = 4,0 (jak w roku ubiegłym),
• planowany wskaźnik poziomu pozostałych zobowiązań operacyjnych = 8,33% (jak w roku ubiegłym).
Obliczenia:
∆Zp = 105 / 365 × 6800 – 2000 = –44
∆N = 60 / 365 × 6800 – 1500 = –382
∆Zd = 6800 / 4,0 – 1500 = 200
∆Zr = ’Zr × ∆S = 8,33% × 800 = 67
∆G = 0,15 × (2000 + 200 + 67) – 200 = 140
∆A = ∆Zp + ∆N + ∆G = –44 – 382 + 140 = –286
∆Zk = ∆Zd + ∆Zr – ∆Zf = 200 + 67 – 600 = –333
PFo = ∆A – ∆Zk = –286 – (–333) = 47
EAT = (550 – 200) × (1 – 0,2) = 280
PFz = PFo – (EAT + Am) = 47 – (280 + 200) = –433
Firma będzie dysponować nadwyżką finansową w kwocie 433 tys. zł. Nie ma zatem potrzeby pozyskiwania dodatkowych źródeł finansowania.
Rozmiary zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania można zmniejszyć m.in. przez:
•przyspieszenie spływu należności; w tym zakresie pomocne mogą być takie działania, jak: monitorowanie i dyscyplinowanie odbiorców, zmiana polityki kredytowej, stosowanie opustów przy ważniejszych płatnościach z tytułu dostaw,
•zwiększenie rotacji zapasów prowadzące do zmniejszenia poziomu zapasów utrzymywanych w przedsiębiorstwie; temu celowi służą działania optymalizujące wielkość zakupów materiałowych, działania skracające cykl produkcyjny, weryfikacja normatywów w zakresie zapasów, odpowiednia polityka dystrybucji produktów,
•zwiększenie udziału zobowiązań z tytułu dostaw w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa; można to osiągnąć przez negocjacje z dostawcami dłuższych terminów zapłaty, zmianę dostawców oferujących korzystniejsze warunki płatności, zmianę polityki korzystania z kredytów kupieckich,
•ograniczenie rozmiarów inwestycji w produkcyjnym majątku trwałym; osiągnięcie większych możliwości produkcyjnych jest także możliwe dzięki bardziej efektywnym i mniej materiałochłonnym inwestycjom modernizacyjnym, pozyskaniu niezbędnych składników majątkowych w drodze leasingu finansowego lub operacyjnego lub podjęciu kooperacji z innymi podmiotami gospodarczymi,
•zwiększenie efektywności sprzedaży, co prowadzi do wzrostu zysku; szczególnie polecaną drogą wzrostu efektywności są działania oszczędnościowe; zwykle istnieje wiele rezerw wzrostu efektywności w zakresie kosztów stałych (kosztów wydziałowych, kosztów ogólnego zarządu, kosztów sprzedaży),
•ograniczenie wypłat dywidend; zmniejszenie dywidend i pozostawienie zysków w przedsiębiorstwie może być efektywną formą reinwestowania zysków przez właścicieli, ponieważ nie towarzyszą temu obciążenia podatkowe ani dodatkowe koszty.
Jeśli jednak działania zmierzające do zmniejszenia zapotrzebowania na zewnętrzne źródła finansowania nie odniosą skutku, należy dokonać wyboru odpowiedniego sposobu pozyskania kapitałów zewnętrznych.
Wśród ważnych kryteriów wyboru źródła finansowania zewnętrznego można wymienić*: dostępność, koszty, elastyczność, efekt dźwigni finansowej, ryzyko obsługi.
Przedmiotem zainteresowania przedsiębiorstw mogą być tylko dostępne dla nich źródła finansowania zewnętrznego. Brak dostępu do określonych źródeł może wynikać z niemożności spełnienia wymaganych warunków, np. braku zabezpieczenia potrzebnego do uzyskania kredytów. Niedopuszczenie firmy na giełdę uniemożliwia pozyskanie dużych kapitałów w drodze emisji akcji.
W wyborze źródła finansowania istotne znaczenie ma koszt jego pozyskania. W tym przypadku korzystniejsze mogą być kapitały obce, od których odsetki obciążają koszty uzyskania przychodów. Różne formy obcego finansowania mogą być także zróżnicowane pod względem kosztu oraz dodatkowych warunków ich uzyskania.
Dla przedsiębiorstwa ważna jest elastyczność źródła finansowania wyrażająca się w możliwości dostosowania dopływu środków do potrzeb, a także dostosowania wynikających z tego obciążeń finansowych do możliwości płatniczych.
Korzystanie z kapitałów obcych umożliwia osiągnięcie efektu dźwigni finansowej. Dzięki wzrostowi przedsiębiorstwa opartemu na zadłużeniu właściciele mogą zwiększyć rentowność kapitałów własnych. Z tego punktu widzenia preferowane są obce źródła finansowania o niskim koszcie uzyskania.
Kryterium wyboru źródeł finansowania może być również ryzyko. Obce kapitały powiększają ryzyko finansowe przedsiębiorstwa. Kapitały własne zwiększają jego bezpieczeństwo finansowe. W zależności od ryzyka działalności operacyjnej oraz istniejącej już w przedsiębiorstwie skali zadłużenia mogą być dopuszczone bardziej ryzykowne formy finansowania lub powinny być preferowane formy bardziej bezpieczne.
* A. Rutkowski, Zarządzanie finansami, PWE 2000, s. 241.
Aleksander Kusak
konsultant w zakresie finansów, wykładowca na Wydziale Zarządzania UW