Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe podlega osoba, która popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Nie jest przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu zabronionego bierze się pod uwagę rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra, wagę naruszonego obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonej reguły ostrożności i stopień jej naruszenia. Zasady wymierzania oraz rodzaje przestępstw i wykroczeń skarbowych określa ustawa kodeks karny skarbowy.
Moment popełnienia błędu
Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym nastąpiło niewłaściwe zachowanie podatnika.
Jeśli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, stosuje się ustawę nową, jednak należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy. Niedopuszczalne jest stosowanie w części ustawy nowej i w części ustawy obowiązującej poprzednio.
Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym nastąpiło zachowanie sprawcy, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał nastąpić.
Przepisy kodeksu karnego skarbowego przewidują, że przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, a także nieumyślnie. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi. Natomiast czyn zabroniony jest popełniony nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
PRZYKŁAD: ORZECZENIE W SPRAWIE KARNEJ SKARBOWEJ
Czy przy wykroczeniu bądź przestępstwie skarbowym o karze decyduje organ podatkowy czy sąd?
W sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe orzekają sądy powszechne albo sądy wojskowe. W sprawach o wykroczenia skarbowe karane w drodze mandatu karnego orzeka organ podatkowy. Orzekanie w sprawach o wykroczenia skarbowe przed sądem następuje w postępowaniu: w przedmiocie udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności; nakazowym; uproszczonym; w stosunku do nieobecnych.
Orzekanie w sprawach o przestępstwa skarbowe następuje także w postępowaniu zwyczajnym, jeżeli prowadzone było śledztwo.
Przy sprawach karnych skarbowych organy podatkowe biorą w nich udział. Organami postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe są: urząd skarbowy; inspektor kontroli skarbowej; urząd celny; Straż Graniczna; Policja; Żandarmeria Wojskowa; Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne.
PRZYKŁAD: UDZIAŁ PODATNIKA W POSTĘPOWANIU
Czy przy sprawie o wykroczenie skarbowe podatnik może mieć obrońcę?
W sprawach o wykroczenia skarbowe oskarżony może korzystać z pomocy jednego obrońcy. Obrońcą może być także radca prawny.
Warto tu dodać, że w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe stronami są: oskarżyciel publiczny, oskarżony, podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej oraz interwenient. W postępowaniu w sprawach o wykroczenia skarbowe stronami są: oskarżyciel publiczny, oskarżony oraz interwenient. Interwenientowi w toku całego postępowania przysługują uprawnienia w granicach interwencji.
Oprócz prokuratora, oskarżycielem publicznym przed sądem jest organ, który wnosi i popiera akt oskarżenia, czyli np. przedstawiciel urzędu skarbowego.
Zakres odpowiedzialności
Osoba, która popełnia wykroczenie bądź przestępstwo skarbowe, odpowiada za nie, gdy osiągnie odpowiedni wiek. Na zasadach określonych w kodeksie karnym skarbowym odpowiada osoba, która popełnia czyn zabroniony po ukończeniu lat 17, chyba że przepis ustawy stanowi inaczej.
W stosunku do podatników, którzy popełnili przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe po ukończeniu lat 17, ale przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
Co ważne, ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo albo tylko jedno wykroczenie skarbowe. Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu tego samego zamiaru lub z wykorzystaniem takiej samej sposobności, uważa się za jeden czyn zabroniony; w zakresie czynów zabronionych polegających na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej. Za krótki odstęp czasu uważa się okres do sześciu miesięcy.
Może się też zdarzyć, że podatnik popełni wykroczenia bądź przestępstwa, za które przewidziane są różne kary. Co w takiej sytuacji? Jeżeli ten sam czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach kodeksu karnego skarbowego, przypisuje się tylko jedno przestępstwo skarbowe lub tylko jedno wykroczenie skarbowe na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Wtedy sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, a jeżeli zbiegające się przepisy przewidują zagrożenia takie same - na podstawie przepisu, którego znamiona najpełniej charakteryzują czyn sprawcy. Nie ma jednak przeszkód, aby sąd orzekł także inne środki przewidziane w kodeksie.
Za popełnienie przestępstwa lub wykroczenia może ponieść odpowiedzialność więcej osób niż tylko te, które popełniły błąd. Do odpowiedzialności zostanie także pociągnięta osoba, która kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.
Niedopełnianie obowiązków
Teraz przejdźmy do konkretów, wskazując tylko niektóre zachowania podatnika, które mogą zostać potraktowane, jako przestępstwo lub wykroczenie skarbowe.
Przede wszystkim ukarany zostanie podatnik, który uchyla się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji. W takiej sytuacji, gdy naraża podatek na uszczuplenie, zostanie na niego nałożona kara grzywny do 720 stawek dziennych albo wymierzona kara pozbawienia wolności, albo obie te kary łącznie.
Nie tylko osoba, która nie wpłaca podatków, może być ukarana. Również podatnik, który w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu i przez to naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat trzech, albo obu tym karom łącznie.
Podatnik, który składając organowi podatkowemu, innemu uprawnionemu organowi lub płatnikowi deklarację lub oświadczenie, podaje nieprawdę lub zataja prawdę albo nie dopełnia obowiązku zawiadomienia o zmianie objętych nimi danych, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.
Sankcje grożą także za: brak prowadzenia odpowiedniej ewidencji przez podatnika czy prowadzenie ich w sposób niewłaściwy czy niewystawianie faktur bądź rachunku.
W każdym wymienionym przypadku, gdy kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego podlega odpowiednio mniejszym sankcjom.
To tylko niektóre przykłady przestępstw i wykroczeń skarbowych. Kodeks karny skarbowy wymienia niewłaściwe postępowania także w zakresie podatku akcyzowego, rozliczania dotacji i subwencji, obrotu dewizowego, obowiązków celnych, organizacji gier i zakładów wzajemnych.
PRZYKŁAD: NIEPRAWIDŁOWOŚCI SPÓŁKI CYWILNEJ
Czy w postępowaniu karnym skarbowym odpowiedzialność za nieprawidłowo złożoną deklarację przez jednego wspólnika poniesie spółka?
W zakresie postępowania karnego skarbowego spółka cywilna, jako podatnik, nie może popełnić przestępstwa ani wykroczenia. Może je popełnić jedynie osoba fizyczna. Tylko osobie fizycznej, która złożyła nieprawidłową deklarację podatkową, można zarzucić jakiś stopień niedbalstwa przy składaniu tej deklaracji, co wystarcza do postawienia zarzutu popełnienia wykroczenia skarbowego. Co prawda przepisy kodeksu karnego skarbowego dopuszczają nałożenie na osoby prawne, jak również na jednostki niemające osobowości prawnej odpowiedzialności za grzywnę nałożoną na inny podmiot, jednak ewentualna odpowiedzialność spółki następuje dopiero w przypadku, gdy spółka odniosła lub mogłaby odnieść z przestępstwa sprawcy korzyść majątkową, a grzywny nie jest w stanie uiścić sam skazany. Spółka cywilna będzie zatem odpowiadać posiłkowo, co oznacza, że nie ponosi ona odpowiedzialności karnej skarbowej w sposób bezpośredni.
KARY ZA WYKROCZENIA I PRZESTĘPSTWA SKARBOWE
Kodeks karny skarbowy przedwiduje następujące kary:
37,53 zł - 15 012 zł - wynosi rozpiętość stawki dziennej za przestępstwa skarbowe
112,60 zł - 22 520 zł - wynosi rozpiętość kary grzywny za wykroczenie skarbowe
Ważne!
Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu
SŁOWNIK
CZYN ZABRONIONY - to zachowanie o znamionach określonych w kodeksie karnym skarbowym, chociażby nie stanowiło ono przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.
PRZESTĘPSTWO SKARBOWE - to czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub kary pozbawienia wolności.
WYKROCZENIE SKARBOWE - to czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia.
EWA MATYSZEWSKA
Podstawa prawna
- Ustawa z 10 września 1999 r. - Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 111, poz. 765 z późn. zm.).