Jedną z podstawowych zasad, według której powinny działać organy podatkowe, jest zasada szybkości. Zgodnie z nią urzędy skarbowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia. Sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie. Warto podkreślić, że nie ma podstaw nakazujących kolejność rozpoznania spraw, z jakimi podatnik zwraca się do urzędu skarbowego. Na ten aspekt zwrócił uwagę NSA w wyroku z 10 kwietnia 2002 r. (sygn. akt SA/Sz 2077/00; niepublikowany).
Trzeba tu jeszcze wyjaśnić, że korzystanie przez podatnika z jego proceduralnych uprawnień nie może być podawane przez organ podatkowy jako powód przewlekłości postępowania - wyrok NSA z 3 listopada 2000 r. (sygn. akt SA/Łd 2165/98; publikowany w ONSA 2002/1/15).
Załatwianie spraw
Przepisy Ordynacji podatkowej przewidują nie tylko sposób działania organów podatkowych, ale także wytyczne, jak powinny być załatwiane sprawy podatników. I tak, załatwienie sprawy wymagającej przeprowadzenia postępowania dowodowego powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej - nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia postępowania, chyba że przepisy stanowią inaczej.
Niezwłocznie powinny być załatwiane sprawy, które mogą być rozpatrzone na podstawie dowodów przedstawianych przez stronę łącznie z żądaniem wszczęcia postępowania lub na podstawie faktów powszechnie znanych i dowodów znanych z urzędu organowi prowadzącemu postępowanie.
Załatwienie sprawy w postępowaniu odwoławczym powinno nastąpić nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od dnia otrzymania odwołania przez organ odwoławczy, a sprawy, w której przeprowadzono rozprawę lub strona złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy - nie później niż w ciągu trzech miesięcy.
Do wskazanych terminów nie wlicza się terminów przewidzianych w przepisach prawa podatkowego dla dokonania określonych czynności, okresów zawieszenia postępowania oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo z przyczyn niezależnych od organu.
Co ważne, o każdym przypadku niezałatwienia sprawy we właściwym terminie organ podatkowy zobowiązany jest zawiadomić stronę, podając przyczyny niedotrzymania terminu i wskazując nowy termin załatwienia sprawy.
Ten sam obowiązek ciąży na organie podatkowym również w przypadku, gdy niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od organu.
Kiedy więc będziemy mieć do czynienia z bezczynnością organu podatkowego? Na to pytanie odpowiedź dał m.in. WSA w Warszawie w wyroku z 8 czerwca 2004 r. (sygn. akt III SAB/Wa 8/04; niepublikowany), w którym podkreślił, że z bezczynnością organu administracji publicznej mamy do czynienia, wówczas gdy w ustalonym terminie organ ten nie podjął żadnych czynności w sprawie lub wprawdzie prowadził postępowanie, ale nie zakończył go wydaniem w terminie decyzji, postanowienia lub innego aktu, albo nie podjął stosownej czynności.
Jednak bezczynnością organu nie jest wydanie orzeczenia lub dopełnienie aktu o treści innej, niż się tego spodziewała strona; przedmiotem skargi na bezczynność nie mogą być rozstrzygnięcia wydane przez organy, z których strona nie jest zadowolona - wyrok NSA z 25 września 2003 r. (sygn. akt I SA/Wr 30/02; niepublikowany).
Ponaglenie urzędu
Z bezczynnością organu podatkowego mamy do czynienia, w przypadku gdy: organ nie wszczął i nie prowadzi postępowania podatkowego lub organ prowadzi postępowanie, lecz nie kończy go wydaniem decyzji w przewidzianym przepisami terminie, organ nie podejmuje innych czynności nakazanych prawem.
Gdy podatnik uzna, że organ podatkowy w jego sprawie jest opieszały, może go ponaglić. Przepisy Ordynacji podatkowej przewidują, że na niezałatwienie sprawy w terminie służy ponaglenie do:
l organu podatkowego wyższego stopnia;
l ministra właściwego do spraw finansów publicznych, jeżeli sprawa nie została załatwiona przez dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej.
Organ podatkowy, uznając ponaglenie za uzasadnione, wyznacza dodatkowy termin załatwienia sprawy oraz zarządza wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie, a w razie potrzeby podejmuje środki zapobiegające naruszaniu terminów załatwiania spraw w przyszłości.
Warto tu zacytować postanowienie NSA z 14 lutego 2006 r. (sygn. akt I FSK 588/05; niepublikowany), w którym sąd wyjaśnił, że samo wniesienie do właściwego organu podatkowego ponaglenia nie jest wystarczającą przesłanką dla wniesienia do sądu administracyjnego skargi na bezczynność. Wniesienie skargi na bezczynność organu w postępowaniu podatkowym uzależnione jest bowiem od rozpatrzenia ponaglenia. Ponaglenie to winno być załatwione niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 30 dni od daty jego wniesienia.
Skarga do sądu
Gdy wniesienie ponaglenia nie poskutkuje, podatnikowi zostaje złożenie skargi na bezczynność organu podatkowego do sądu administracyjnego. Wniesienie przez stronę skargi na bezczynność jest jej prawem, z którego może, lecz nie musi korzystać. Taką opinię zaprezentował m.in. NSA w wyroku z 17 września 1999 r. (sygn. akt III SA 7348/98; niepublikowany), w którym dodatkowo wyjaśnił, że obowiązkiem organów państwa jest załatwianie spraw w terminach wynikających z ustaw. O każdym przypadku niezałatwienia sprawy w terminie organy mają obowiązek zawiadomić stronę, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin załatwienia sprawy.
Złożenie ponaglenia stanowi jedną z przesłanek dopuszczalności skargi do sądu administracyjnego. Jednak dla dopuszczalności skargi na bezczynność nie ma znaczenia okoliczność, z jakich powodów określony akt nie został podjęty lub czynność nie została dokonana, a w szczególności, czy bezczynność organu spowodowana została przyczyną zawinioną lub niezawinioną organu - wyrok NSA z 22 grudnia 1998 r. (sygn. akt III SAB 77/98; niepublikowany). Ponadto - jak podkreślił NSA w wyroku z 25 września 2003 r. (sygn. akt I SA/Wr 30/02; niepublikowany) - przedmiotem skargi na bezczynność nie mogą być rozstrzygnięcia wydane przez organy, z których podatnik nie jest zadowolona.
Celem skargi do sądu administracyjnego na bezczynność fiskusa jest doprowadzenie do wydania przez ten organ decyzji administracyjnej. Wniesienie do sądu skargi na bezczynność organu podatkowego nie jest ograniczone żadnym terminem. Po wyczerpaniu środków zaskarżenia służących w postępowaniu podatkowym skarżący może wnieść skargę na bezczynność organu aż do momentu, gdy organ wyda żądane rozstrzygnięcie. Uwzględniając skargę na bezczynność, sąd zobowiązuje organ do wydania w określonym terminie aktu (decyzji administracyjnej czy postanowienia) lub dokonania czynności (np. wydania zaświadczenia). Termin do załatwienia sprawy przez organ podatkowy liczy się od dnia doręczenia akt organowi. Jeżeli w toku trwającego postępowania sądowoadministracyjnego organ, którego bezczynności dotyczyła skarga, zakończy postępowanie podatkowe i wyda akt lub podejmie czynność będącą przedmiotem skargi, to sąd administracyjny postępowanie w sprawie skargi na bezczynność umarza - jako bezprzedmiotowe.
RODZAJE BEZCZYNNOŚCI
Bezczynność organu podatkowego to najczęściej brak działania urzędu w postępowaniu administracyjnym. Bezczynność organu może zaistnieć zarówno w postępowaniu podatkowym, jak i poza postępowaniem podatkowym (w postępowaniach o charakterze administracyjnym, takich jak np. postępowanie w sprawie wydania zaświadczenia) oraz przy innych formach działania (np. gdy organ gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem).
EWA MATYSZEWSKA
ewa.matyszewska@infor.pl
Podstawa prawna
l Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
l Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. nr 153, poz. 1270 z późn. zm.).