Darczyńca przekazał synowi mieszkanie. Potem syn zaniedbywał ojca i nie udzielał mu pomocy podczas choroby. Ponadto dopuszczał się wobec ojca przemocy i obmawiał go wobec sąsiadów. Czy można w takiej sytuacji skutecznie odwołać darowiznę?
Tak Powodem odwołania darowizny, nawet już wykonanej, może być rażąca niewdzięczność obdarowanego. Przez rażącą niewdzięczność należy rozumieć takie zachowanie obdarowanego (działanie, jak i zaniechanie), które narusza powszechnie panujące w społeczeństwie normy moralne czy obyczajowe. W grę wchodzić może także dopuszczenie się wobec darczyńcy przestępstwa lub naruszenia obowiązków rodzinnych. Istotne jest to, aby zachowanie obdarowanego było świadomie skierowane przeciwko darczyńcy. Dlatego na przykład wyłączone będą krzywdy dokonane w stanie wzburzenia, wywołanego zachowaniem darczyńcy. Jako rażącą niewdzięczność należy też traktować naganne zachowanie obdarowanego wobec bliskich darczyńcy (np. jego dzieci), jeśli zachowanie to dotyka odczuć darczyńcy. Rażąca niewdzięczność może też polegać na tym, że obdarowany nie powstrzymuje innych osób od działań przeciwko darczyńcy.
Odwołanie darowizny w przypadku niewdzięczności obdarowanego może dotyczyć również darowizny jeszcze nie wykonanej.
Podstawa prawna
• Art. 898 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Czy można przebaczyć obdarowanemu
Ojciec odwołał darowiznę z powodu niewdzięczności syna. Po pewnym czasie pod wpływem zmiany zachowania syna przebaczył mu dotychczasowe postępowanie. Czy darowizna jest w takim przypadku skuteczna?
Tak Konsekwencją przebaczenia niewdzięczności obdarowanemu jest wyłączenie skutku odwołania darowizny. Przebaczenie możne być wyrażone w dowolnej formie. Może mieć charakter wyraźny lub dorozumiany. A więc na przykład przebaczenie może nastąpić przez przywrócenie relacji istniejących między darczyńcą a obdarowanym sprzed wystąpienia rażącej niewdzięczności. Należy pamiętać też, że jeśli po dokonanym przebaczeniu obdarowany znów dopuści się rażącej niewdzięczności, to jego zachowanie może znów spowodować skuteczne odwołanie darowizny. Oznacza to, że przebaczenie nie może rozciągać się na przyszłe zachowania obdarowanego. Dla skuteczności przebaczenia nie jest wymagana zdolność do czynności prawnych. Wystarczające jest działanie darczyńcy z dostatecznym rozeznaniem, które pozwala mu świadomie wyrazić wolę przebaczenia. Przesłanką skuteczności przebaczenia nie jest istniejący po stronie darczyńcy zamiar wywołania skutków prawnych związanych z uchyleniem odwołania darowizny. Liczy się emocjonalna strona zachowania darczyńcy, a skutki prawne następują z mocy prawa.
Podstawa prawna
• Art. 899 par. 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z poźn. zm.).
Czy trzeba odwołać darowiznę pisemnie
Czy odwołując darowiznę muszę zachować jakieś specjalne wymogi formalne?
Tak Zarówno w przypadku odwołania darowizny wykonanej, jak i niewykonanej, odwołanie powinno mieć formę oświadczenia złożonego na piśmie obdarowanemu. Forma pisemna odwołania darowizny jest uzasadniona celami dowodowymi. Odwołanie darowizny, jako oświadczenie woli, staje się skuteczne z chwilą, gdy dojdzie do adresata, w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. Wskazane jest podanie przyczyny odwołana darowizny. Jednak brak w tym zakresie nie pozbawia skuteczności odwołania darowizny.
Podstawa prawna
• Art. 900 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Czy darowiznę mogą odwołać spadkobiercy
Obdarowany pobił darczyńcę. Po długiej chorobie darczyńca zmarł w szpitalu. Czy dzieci darczyńcy mogą odwołać darowiznę?
Tak W przypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego osobą uprawnioną do odwołania darowizny jest nie tylko sam darczyńca, ale także spadkobiercy darczyńcy (ustawowi czy testamentowi). Dotyczy to tylko sytuacji, gdy darczyńca w chwili swojej śmierci był uprawniony do odwołania darowizny albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy. Oznacza to, że małżonek lub dzieci darczyńcy mogą odwołać darowiznę tylko, gdy niewdzięczność dotyczyła darczyńcy. Podkreślić należy, że spadkobiercy nie mają możliwości odwołania darowizny dokonanej przez swego ojca z powodu rażącej niewdzięczności dotykającej tylko ich. Uprawnienie spadkobierców jest więc tylko pochodną uprawnień samego darczyńcy
Podstawa prawna
• Art. 899 par. 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Czy odwołanie ogranicza jakiś termin
Czy w przypadku odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego trzeba zachować jakiś ustawowy termin?
Tak Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego nie może nastąpić po upływie roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o niewdzięczności. W przypadku spadkobierców termin należy liczyć nie od momentu, kiedy o niewdzięczności dowiedział się darczyńca, lecz od chwili, gdy dowiedzieli się o tym spadkobiercy. W konsekwencji w stosunku do poszczególnych spadkobierców termin ten może biec od innego momentu. Roczny termin jest bardzo ważny, bo ma charakter zawity. Co oznacza, że po jego upływie wygasa uprawnienie do odwołania darowizny.
Podstawa prawna
• Art. 899 par. 3 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Czy w razie biedy można odwołać darowiznę
Darczyńca podarował swojej siostrze mieszkanie. Podczas pożaru został zniszczony jego własny dom wraz z większością dobytku. Po tej klęsce nie tylko sam nie ma gdzie mieszkać, ale też nie ma gdzie prowadzić swojego biura rachunkowego. Ponadto musi płacić alimenty na dziecko z pierwszego małżeństwa. Czy w takiej sytuacji może odwołać darowiznę wobec swej siostry?
Tak W tej sytuacji darowiznę można odwołać, ale tylko wówczas, gdy nie doszło jeszcze do wydania obdarowanemu przedmiotu darowizny, czyli w tym przypadku mieszkania. Darczyńca może bowiem odwołać darowiznę jeszcze przed jej wykonaniem, jeżeli radykalnie pogorszy się jego stan majątkowy. Chodzi o taką sytuację, która powoduje, że po zawarciu umowy stan majątkowy darczyńcy na tyle się zmienił, iż wykonanie darowizny powodowałoby uszczerbek dla utrzymania darczyńcy odpowiedniego do jego usprawiedliwionych potrzeb. Odwołanie jest też uzasadnione, gdy dokonanie darowizny spowodowałoby uszczerbek na ciążących na nim ustawowych obowiązkach alimentacyjnych, np. wobec dzieci.
Ważne jest to, że przy ocenie przesłanek odwołania darowizny nie mają w zasadzie znaczenia przyczyny pogorszenia się stanu majątkowego darczyńcy. Oznacza to, że przyczyną uzasadniającą odwołanie darowizny może być pogorszenie stanu majątkowego darczyńcy wynikające zarówno z katastrof naturalnych (powódź, pożar), jak i działań darczyńcy. Przykładowo może to być utrata znacznej ilości pieniędzy wskutek nieprzemyślanej inwestycji. Konieczne jest jednak to, aby pogorszenie sytuacji majątkowej darczyńcy wiązało się z uszczerbkiem w utrzymaniu darczyńcy lub uszczerbkiem w wykonywaniu ustawowego obowiązku alimentacyjnego. Jeśli więc darczyńca straci duży majątek na chybionych inwestycjach, ale jednocześnie wciąż dysponuje środkami, które pozwalają mu się utrzymać i płacić alimenty - nie będzie podstawy do odwołania darowizny.
W razie niedostatku darczyńca może odwołać nie tylko całość darowizny, ale także jej część. Może więc odwołać darowiznę mieszkania i zaniechać odwołania darowizny wobec samochodu.
Należy pamiętać, że po wykonaniu darowizny jej odwołanie z powodu niedostatku darczyńcy jest niedopuszczalne. W takiej sytuacji darczyńca jest chroniony w inny sposób. Obdarowany ma ustawowy obowiązek dostarczać mu niezbędne środki, których mu brakuje do utrzymania albo do wykonania obowiązków alimentacyjnych w granicach wzbogacenia. Obdarowany może się zwolnić od tego obowiązku przez zwrot darczyńcy wartości uzyskanego wzbogacenia, przy czym wielkość wzbogacenia ustala się według stanu z dnia, w którym obdarowany dowiedział się o niedostatku darczyńcy.
Podstawa prawna
• Art. 896 i 897 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z poźn. zm.).
Czy muszę zwrócić darowiznę
Darczyńca odwołał wobec mnie darowiznę z powodu mojej niewdzięczności. Czy rzeczywiście muszę oddać przedmiot darowizny?
Tak W przypadku odwołania z powodu niewdzięczności obdarowanego wykonanej już darowizny obdarowany ma obowiązek zwrócić to, co otrzymał według zasad dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia. Obdarowany jest traktowany jako ten, który musi się liczyć z obowiązkiem zwrotu rzeczy od chwili wystąpienia wydarzenia uzasadniającego odwołanie. Zwrot podarowanego przedmiotu, np. samochodu, powinien nastąpić w zasadzie w naturze. Sąd może również na żądanie stron lub strony nakazać zamiast zwrotu w naturze zwrotu wartości darowizny w pieniądzu z odliczeniem nakładów, które darczyńca byłby zobowiązany zwrócić.
Podstawa prawna
• Art. 898 par. 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Czy można rozwiązać darowiznę
Osoba chora psychicznie jeszcze przed ubezwłasnowolnieniem dokonała darowizny swego domu na rzecz sąsiadki. Czy córka, która jest przedstawicielem ubezwłasnowolnionej matki, może rozwiązać darowiznę?
Tak Umowę darowizny można także rozwiązać w ciągu dwóch lat od jej wykonania, gdy darczyńca zostanie ubezwłasnowolniony po zawarciu umowy, a zostanie ustalone, że ze względu na wysokość świadczenia i brak uzasadnionych pobudek darowizna była nadmierna. Rozwiązać darowiznę można zarówno przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym, jak i częściowym. Uprawnionym do żądania jest opiekun prawny i kurator. Wartość świadczenia darczyńcy musi być oceniana w powiązaniu z pobudkami, które kierowały nim podczas dokonywana darowizny. Sprawę rozstrzyga sąd, a jego orzeczenie ma charakter konstytutywny, czyli powoduje prawny skutek rozwiązania umowy, przy czym skutek rozwiązujący następuje od chwili wydania orzeczenia. Dwuletni termin ma charakter zawity, czyli po jego upływie uprawnienie przedstawiciela wygasa.
Podstawa prawna
• Art. 901 par. 1 i 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Przygotowała EWA GRĄCZEWSKA-IVANOVA