Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt nowelizacji prawa upadłościowego i naprawczego, w którym chce wprowadzić postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Wkrótce zajmie się nim rząd.
Projekt przepisów o upadłości konsumenckiej wnieśli do laski marszałkowskiej również posłowie PO.
Niewypłacalni konsumenci
Resort sprawiedliwości proponuje wprowadzenie postępowania odrębnego prowadzonego przez sąd dla osób fizycznych, w stosunku do których nie może być prowadzone postępowanie o upadłości przewidziane dla przedsiębiorców oraz osób prowadzących działalność gospodarczą. Byłoby ono prowadzone tylko w stosunku do osób, które stały się niewypłacalne na skutek wyjątkowych i niezależnych od nich okoliczności. Zaproponowano też niższą opłatę od wniosku o wszczęcie postępowania, którą uiszczają przedsiębiorcy, bo zamiast 1 tys. zł tylko 200 zł.
- Koncepcja, że o ogłoszeniu upadłości osób fizycznych oraz o ustaleniu warunków oddłużenia powinien decydować sąd jest słuszna - ocenia adwokat Maciej Lipiec z Kancelarii Adwokackich.
Jego zdaniem, zagwarantuje to, że przyjęte procedury nie będą wywoływały wątpliwości co do zgodności z konstytucją.
Oddłużenia nie będą mogły być zbyt częste - okres między nimi ma wynosić przynajmniej dziesięć lat. Gdy niewypłacalność dłużnika powstanie z powodu zaciągnięcia przez niego zobowiązania bez zdolności kredytowej lub rozwiązania stosunku pracy z jego inicjatywy albo za jego zgodą sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości.
Postępowanie upadłościowe prowadzone ma być według przepisów o postępowaniu upadłościowym obejmującym likwidację majątku upadłego. Chodzi o to, by spieniężyć majątek upadłego i zaspokoić z niego wierzycieli. Nie przewidziano prowadzenia postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia układu. Ustawodawca uznał, że nadmiernie komplikowałoby to postępowanie, prowadziło do jego przewlekłości i wzrostu kosztów.
Wierzyciele będą mogli domagać się spłaty należnych wierzytelności w większym zakresie niż przewidywałby to upadły. Gdyby te propozycje wierzycieli nie zostały uwzględnione, sąd umorzy postępowanie.
Po przeprowadzeniu likwidacji masy upadłości i po zaspokojeniu wierzycieli z funduszów masy upadłości, gdyby pozostały jeszcze jakieś długi do spłacenia, to sąd - na wniosek upadłego konsumenta - będzie mógł orzec o planie spłat w okresie nie dłuższym niż pięć lat.
W przypadku poprawy sytuacji materialnej upadłego możliwe będzie zwiększenie zakresu spłat wierzycieli.
Dłużnik straci mieszkanie
Wątpliwości co do tego, które przedmioty mają wchodzić do masy upadłości, rozstrzygać ma sędzia komisarz. Zostaną do niej zaliczone nawet mieszkanie lub dom jednorodzinny, które dłużnik zajmował z rodziną. Mają one być sprzedawane na licytacji, a uzyskane pieniądze przeznaczone na spłatę długów. Za dom lub mieszkanie nie uzyskano by więc kwoty odpowiadającej ich wartości rynkowej, lecz jedynie taką, jaką zapłaci nabywca podczas licytacji.
Natomiast dłużnik z rodziną będzie musiał się przenieść do wynajętego mieszkania, bo nie otrzyma prawa do lokalu socjalnego. Projekt przewiduje, że z sumy uzyskanej ze sprzedaży mieszkania lub domu jednorodzinnego została niewydzielona dla upadłego kwota odpowiadająca wysokości przeciętnego czynszu najmu mieszkania za 12 miesięcy. Na wniosek syndyka wysokość tej kwoty określił sędzia komisarz, uwzględniając potrzeby mieszkaniowe upadłego i liczbę osób pozostających z nim we wspólnym gospodarstwie domowym.
Usługi doradcy upadłości
Zaproponowany przez posłów projekt regulujący postępowanie upadłościowego wobec osób fizycznych przewiduje znacznie droższą procedurę niż projekt rządowy.
Na dłużnika zostanie nałożony obowiązek, aby w okresie sześciu miesięcy przed złożeniem wniosku o upadłość podjął próbę pozasądowego porozumienia się z wierzycielami, korzystając z pomocy adwokata, radcy prawnego albo doradcy upadłości.
- Zawodu doradcy upadłości nie ma w prawie, a poselski projekt nie przewiduje, jak rozpoznawane byłyby wnioski o wpis na tę listę - zwraca uwagę opiniujący projekt Piotr Wiesiołek, pierwszy zastępca prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Upadłość mogłaby zostać ogłoszona z możliwością zawarcia układu albo objęłaby likwidację majątku upadłego. Wprawdzie upadły ma tracić wówczas możliwość korzystania z mienia, ale będzie mógł zachować czasowo w posiadaniu jedno mieszkanie lub dom, w którym obecnie mieszka. Ma jednak udostępniać je na każde wezwanie syndyka w celu oszacowania go i sporządzenia spisu inwentarza. Sędzia komisarz określać będzie zakres i czas korzystania przez upadłego i jego osoby bliskie z tego domu lub mieszkania.
Upadłość konsumencka w krajach Unii Europejskiej
Niemcy
Wniosek o otwarcie postępowania upadłościowego dłużnika składa sam dłużnik lub wierzyciel. W ciągu trzech miesięcy dłużnik musi przedstawić plan uregulowania długów. Wierzyciele mogą złożyć zarzuty wobec tego planu. Postępowanie prowadzi sąd.
Francja
Postępowanie wszczynane jest na wniosek dłużnika. Prowadzi je komisja administracyjna, która działa w każdym departamencie. W jej skład wchodzi m.in. przedstawiciel państwa w danym departamencie oraz lokalny przedstawiciel Banku Francji. Komisja przygotowuje plan uzdrowienia, który dłużnik i główni wierzyciele powinni zaakceptować. W razie braku porozumienia przygotowuje własny plan uzdrowienia na dziesięć lat. Gdy majątek dłużnika nie pozwala na realizację planu, dłużnik może domagać się otwarcia procedury uzdrowienia w postępowaniu sądowym. Sąd orzeka o likwidacji majątku i wyznacza likwidatora. Bez zgody wierzyciela nie mogą zostać umorzone należności alimentacyjne.
Finlandia
Korekta zadłużenia osoby prywatnej wymaga, aby dłużnik był niewypłacalny i nie był w stanie rozsądnie poprawić swojej wypłacalności. O wszczęciu postępowania decyduje sąd, który może powołać likwidatora. Jeśli nie powołano likwidatora, dłużnik sam przygotowuje plan płatności. Wierzyciele mogą zgłaszać uwagi dotyczące wniosku o korektę oraz planu.
Hiszpania
Prowadzone jest postępowanie sądowe w celu rozwiązania niewydolności finansowej wspólnego dłużnika. Nosi ono nazwę: bankructwo wierzycieli i dotyczy zarówno osoby prawnej, jak i fizycznej.
Luksemburg
Wszczynane jest postępowanie wspólnej spłaty zobowiązań, które ma na celu umożliwienie wnioskującej naprawę osobie fizycznej, będącej w stanie niewypłacalności, umożliwienie naprawy sytuacji finansowej przez sporządzenie planu spłaty zobowiązań. Wydział informacji i doradztwa do spraw nadmiernego zadłużenia sporządza z dłużnikiem i jego wierzycielami projekt planu naprawczego oraz przedstawia go komisji mediacyjnej, która proponuje plan naprawczy: począwszy od odroczenia spłaty długów lub ich ponownego rozłożenia na raty do częściowego lub całkowitego umorzenia.
Belgia
Każda osoba fizyczna mająca miejsce stałego pobytu w Belgii, która nie jest przedsiębiorcą, może wnioskować o postępowanie układowe, jeśli jest niezdolna w sposób trwały spłacić długu i nie wyraziła zamiaru wnioskowania o uznanie jej za niewypłacalną.
Holandia
Są trzy rodzaje sądowego postępowania upadłościowego: upadłość, moratorium i restrukturyzacja zadłużenia. Z moratorium nie mogą skorzystać osoby fizyczne, które nie wykonują należnego zawodu lub działalności. Następuje likwidacja dostępnego majątku w celu rozdzielenia między wierzycieli. Natomiast restrukturyzacja zadłużenia w sądzie prowadzi do likwidacji dostępnego majątku i restrukturyzacji zadłużenia.
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
Wariantowe rozwiązania dotyczące upadłości konsumenckiej
MaŁgorzata Piasecka-sobkiewicz
malgorzata.piasecka@infor.pl
OPINIE
Bartosz Kostur
Departament polityki konsumenckiej UOKiK
Wreszcie konsumenci będą mogli składać wnioski o ogłoszenie upadłości, ale tylko w wyjątkowych przypadkach, wówczas gdy do niewypłacalności dochodzi z powodu choroby lub wypadków losowych. Takie rozwiązanie należy uznać za trafne. Warto pamiętać, że plan spłaty zadłużenia ma być realizowany pod kontrolą sądu, a złożenie wniosku o upadłość nie zwolni dłużnika z zapłaty zobowiązań. Ogłoszenie upadłości dostarczy mu jedynie instrumentów, które ułatwią tę spłatę. Skorzystają też wierzyciele, ponieważ ich roszczenia zostaną spełnione w jak największym zakresie. W trakcie realizacji planu spłaty dłużnik, co do zasady, nie będzie mógł dalej zadłużać się, natomiast będzie mógł wykonywać czynności nieprzekraczające zwykłego zarządu.
Alicja Kopeć
Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan
Projekt ministerialny jest prostszy, bardziej przejrzysty i lepiej przystaje do polskiego systemu prawnego niż poselski. Jego pomysłodawcy wychodzą ze słusznego założenia, że przywileje dla nadmiernie zadłużonych należy wprowadzać do systemu prawnego etapowo, badając w praktyce skutki ich wprowadzenia. Trzeba brać pod uwagę, że wierzyciele zechcą zrekompensować straty finansowe wynikające z upadłości dłużników i te nowe koszty uwzględnić w cenach świadczonych usług. Wtedy również konsumenci wypłacalni, czyli większość, będą ponosić ciężar upadłości. Dlatego prawo do ogłaszania upadłości powinni mieć tylko ci dłużnicy, których niewypłacalność spowodowana została okolicznościami przez nich niezawinionymi. W rządowym projekcie przewidziano ogólne przesłanki oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, bo warunkiem ogłoszenia upadłości ma być niewypłacalność dłużnika, która jest następstwem wyjątkowych i niezależnych od niego okoliczności.