Osoby zobowiązane do opłacania alimentów często świadomie nie chcą wywiązywać się ze swoich obowiązków. Prawo jest więc tak konstruowane, aby ułatwić wierzycielom dochodzenie alimentów. Od października wejdą w życie przepisy, które mają m.in. na celu poprawienie ściągalności alimentów. Wprowadzą drugie, obok komorniczego, postępowanie egzekucyjne, które będą prowadzić urzędy skarbowe.
Wniosek do komornika
Sposób egzekucji świadczeń alimentacyjnych przewiduje kodeks postępowania cywilnego. Jest dopuszczalna na podstawie tzw. tytułu wykonawczego, tj. orzeczenia sądowego (bądź ugody alimentacyjnej) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, którą sąd nadaje z urzędu i doręcza wierzycielowi (art. 1082 k.p.c.). Nadanie takiej klauzuli nie oznacza jednak jeszcze wszczęcia egzekucji i nie zobowiązuje sądu do wszczęcia egzekucji z urzędu.
Właściwym organem do jej wszczęcia jest komornik sądu właściwego według miejsca zamieszkania wierzyciela lub dłużnika. Aby wszcząć egzekucję, trzeba:
• złożyć wniosek do komornika o wyegzekwowanie alimentów przyznanych wyrokiem,
• załączyć do wniosku oryginalny, prawomocny tytuł wykonawczy (wyrok lub ugoda sądowa) zaopatrzony w klauzulę wykonalności,
• przedstawić dokument potwierdzający tożsamość,
• w siedzibie komornika wypełnić wniosek egzekucyjny; trzeba podać w nim informacje dotyczące dłużnika alimentacyjnego, miejsce jego pobytu, pracy, stan majątkowy i wszelkie informacje, które mogą przyczynić się do skutecznej egzekucji można też złożyć wniosek o zajęcie wynagrodzenia za pracę bądź ruchomości, np. samochodu.
Konieczna bezskuteczność
Komornik jest zobowiązany z urzędu przeprowadzić dochodzenie w celu ustalenia zarobków i majątku dłużnika oraz jego miejsca zamieszkania (art. 1086 k.p.c.). W trakcie prowadzenia dochodzenia musi podjąć wszelkie niezbędne czynności, które zapewnią szybką i skuteczną egzekucję. Może on żądać zarówno od uprawnionego, jak i od innych osób oraz organów administracji państwowej, instytucji, przedsiębiorstw itd. potrzebnych informacji na ten temat.
Jeżeli dochodzenie okaże się bezskuteczne, komornik może zwrócić się do Policji z wnioskiem o ustalenie miejsca zamieszkania i miejsca pracy dłużnika. Jest też uprawniony do żądania udzielenia mu przez banki informacji dotyczących wkładów oszczędnościowych dłużnika.
Jeżeli okazuje się, że egzekucja alimentów jest bezskuteczna (nieściągnięcie pełnej należności alimentacyjnej przez okres dwóch ostatnich miesięcy), osoba uprawniona będzie mogła wystąpić do gminy (wójt, burmistrz, prezydent) o przyznanie prawa do świadczeń alimentacyjnych, które będą wypłacane od października tego roku.
PRZYKŁAD: PEŁNA NALEŻNOŚĆ
Wiosną tego roku zapadł wyrok zasądzający od ojca alimenty na rzecz dziecka. Mimo tego i posiadania aktualnego adresu ojca nie można ściągnąć alimentów. Egzekucja komornicza jest częściowo skuteczna, ponieważ ojciec dziecka wpłaca czasami niepełną kwotę zasądzonych alimentów. Od 1 października 2008 r. będzie można starać się o przyznanie świadczenia z FA. Nieściągnięcie pełnej należności alimentacyjnej przez okres dwóch ostatnich miesięcy uprawnia do uzyskania zaświadczenia od komornika sądowego o bezskuteczności egzekucji. Osoba uprawniona będzie mogła wystąpić do gminy o przyznanie prawa do świadczeń.
Komornik ma 14 dni na wydanie zaświadczenia o bezskuteczności egzekucji. Dlatego wierzyciele muszą obecnie występować do komorników o uaktualnienie dokumentacji bądź wszczęcie egzekucji, aby 1 października móc liczyć na świadczenie z FA.
Egzekucja administracyjna
Osoba ubiegająca się o świadczenie z FA może też złożyć wniosek do organu właściwego wierzyciela (wójt, burmistrz, prezydent) o podjęcie działań wobec dłużnika, tj. złożyć wniosek o egzekucję administracyjną. Do wniosku trzeba dołączyć zaświadczenie od komornika o bezskuteczności egzekucji, zawierające informację o jej stanie, przyczynach jej bezskuteczności oraz o działaniach podejmowanych w celu wyegzekwowania alimentów. W przypadku jej braku gmina zwróci się do właściwego komornika o dostarczenie jej w ciągu 14 dni.
Po otrzymaniu wniosku lub wydaniu przez gminę decyzji o wypłaceniu świadczenia z FA, naczelnik urzędu skarbowego rozpocznie postępowanie, aby wyegzekwować zwrot wypłaconych świadczeń. Po podjęciu decyzji przez gminę o wypłacie świadczenia alimentacyjnego może się okazać, że równolegle toczyć się mogą dwa postępowania egzekucyjne (komornicze i administracyjne), a sąd będzie rozstrzygał, który organ będzie prowadził egzekucję łączną.
Świadczenia z zagranicy
Jeśli ktoś posiada wyrok wydany w Polsce, a dłużnik przebywa za granicą i nie płaci alimentów, egzekwować je można na dwa sposoby. Pierwszy opiera się na trybie zawartym w Konwencji Nowojorskiej, a drugi na podstawie rozporządzenia UE nr 44/2001, tzw. Pierwszego Rozporządzenia Brukselskiego.
Konwencję podpisało dotąd 57 państw, w tym Polska. Na jej podstawie wierzyciel alimentacyjny może zwrócić się do sądu w Polsce z wnioskiem, aby ten w jego imieniu przesłał go do sądu w kraju, w którym przebywa dłużnik. Sądem właściwym jest sąd okręgowy (Wydział Cywilny) według miejsca zamieszkania wierzyciela. Wniosek składa się na specjalnym formularzu z załącznikami, m. in. pełnomocnictwo dla organu zagranicznego do dochodzenia alimentów.
Ubiegający się o alimenty powinien też wskazać adres miejsca zamieszkania dłużnika w celu ustalenia właściwości sądu zagranicznego, w którym będzie toczyła się sprawa. Nieznajomość adresu może znacznie utrudnić bądź wręcz uniemożliwić ściągnięcie alimentów. Adres dłużnika można ustalić przy pomocy ambasad i konsulatów lub, co bardziej kosztowne, przez prywatne biura detektywistyczne.
PRZYKŁAD: ALIMENTY Z ZAGRANICY
Matka ma zasądzone alimenty na syna. Ojciec dziecka jest Polakiem i pracuje w Czechach, ale od dłuższego czasu nie płaci. Komornik mówi, że jest bezradny, chociaż zna adres dłużnika. Matka powinna udać się do komornika, aby umorzył egzekucję wobec dłużnika i zwrócił matce tytuł wykonawczy (wyrok zasądzający alimenty). Z wyrokiem tym należy zgłosić się do sądu okręgowego (referat wizytacyjny) i złożyć wniosek o egzekucję alimentów w trybie konwencji nowojorskiej i poprosić o pomoc specjalistę ds. obrotu prawnego przy sądzie okręgowym o ustalenie adresu właściwego sądu, w okręgu którego przebywa dłużnik.
Ważne!
O zaległe alimenty, osoby którym sie one należą mogą ubiegać się nawet trzy lata wstecz
Sąd okręgowy przekaże wniosek organowi centralnemu, który skieruje go do sądu właściwego miejsca zamieszkania dłużnika. Gdy dłużnik nie zgodzi się płacić dobrowolnie, sąd zagraniczny wyda orzeczenie o wykonalności wyroku sądu polskiego w sprawie przyznania alimentów. Po nadaniu orzeczeniu klauzuli wykonalności trafi ono do miejscowego komornika w celu egzekucji alimentów. Postępowanie egzekucyjne jest bezpłatne. Trzeba jednak przygotować się do zapłaty za wydanie odpisu wyroku, odpisu aktu urodzenia dziecka i ewentualnie innych dokumentów, np. notarialnie potwierdzonego podpisu na pełnomocnictwie.
Egzekucja z rozporządzeniem
Rozporządzenie Rady UE daje drugą możliwość dochodzenia alimentów z zagranicy. Może być ono stosowane tylko do wyroków wydanych po 1 marca 2002 r. i tylko w krajach UE, oprócz Królestwa Danii. Osoba, która posiada wyrok alimentacyjny wydany w jednym z krajów UE, może starać się o jego wyegzekwowanie bezpośrednio w kraju, w którym przebywa dłużnik alimentacyjny. Procedura unijna jest trudniejsza od Konwencji Nowojorskiej, gdyż wymaga od wierzyciela samodzielnego dochodzenia należności.
Wnioskodawca składa wniosek w okręgu sądu, w którym przebywa dłużnik, i wskazuje adres do doręczeń. Jeżeli prawo danego kraju nie przewiduje wskazywania takiego adresu, wnioskodawca wyznacza pełnomocnika do doręczeń (członek rodziny, kancelaria prawna). Jeśli nie posiada się adresu zamieszkania lub pracy dłużnika alimentacyjnego, skuteczność egzekucji stoi pod znakiem zapytania. Wniosek w języku danego kraju można złożyć bezpośrednio do organu zajmującego się egzekucją alimentów (przeważnie jest to sąd). Obok wniosku oraz wielu dokumentów tłumaczonych na język państwa, w którym odbywa się egzekucja, potrzebne jest specjalne zaświadczenie według wzoru ustalonego rozporządzeniem. Można też w sądzie krajowym zgłosić się po pomoc prawną, tzn. poprosić, aby sąd przekazał wniosek wraz z dokumentami do odpowiedniego organu w kraju unijnym. Można wtedy także starać się o zwolnienie z kosztów sądowych.
W ustaleniu adresu właściwego sądu, w okręgu którego przebywa dłużnik, pomagają specjaliści ds. obrotu prawnego przy sądzie okręgowym. W procedurze unijnej nie obowiązują żadne formularze. Wymagane są jednak takie same załączniki jak przy wniosku składanym w trybie Konwencji Nowojorskiej. Metoda ta jest bardziej kosztowna, ponieważ samemu należy pokryć koszty tłumaczenia wszystkich dokumentów, ich wysyłki oraz opłacić zagranicznego pełnomocnika.
Jeśli dłużnik alimentacyjny nie mieszka na terenie UE lub mieszka w kraju, który nie podpisał Konwencji Nowojorskiej, w egzekwowaniu należności z zagranicy należy korzystać z umów dwustronnych o wzajemnym uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych. Jest to konwencja z Lugano z 16 września 1988 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2000 r. nr 10, poz. 132) lub Konwencja Haska z 2 października 1973 r. o uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń odnoszących się do obowiązków alimentacyjnych (Dz.U. z 2000 r. nr 2, poz. 13).
Inną metodą jest powołanie się na obowiązujące od 2004 roku rozporządzenie nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady. Osoba, której przyznano alimenty, może wystąpić do sądu okręgowego z wnioskiem o nadanie orzeczeniu europejskiego tytułu egzekucyjnego.
Łatwiejsza egzekucja z zagranicy
Już w styczniu 2009 r. osobom ubiegającym się o alimenty z zagranicy przyjdzie z pomocą rozporządzenie Rady w sprawie właściwości, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych. Ma ono zastąpić wcześniej przyjęte instrumenty wspólnotowe dotyczące alimentów. Przewiduje m.in., że:
• w każdym z krajów UE powstanie specjalny urząd, który będzie pomagał ustalać miejsce zamieszkania osób niepłacących alimentów,
• urząd ten będzie określać pracodawcę, szacować majątki dłużników i środki finansowe, którymi dysponują,
• organy te będą mogły korzystać z urzędowych informacji podatkowych, także pochodzących z zabezpieczeń i ubezpieczeń społecznych oraz rejestrów ludności, własności i pojazdów silnikowych,
• wierzyciele alimentacyjni będą mieli możliwość zaspokojenia swoich roszczeń z wynagrodzenia za pracę lub z rachunków bankowych dłużników przez polecenie miesięcznego automatycznego pobrania.
DŁUŻNIK W WIĘZIENIU
Jeśli dłużnik przebywa w więzieniu, wierzyciel może złożyć tytuł wykonawczy bezpośrednio dyrektorowi zakładu karnego, który obowiązany jest wypłacać wierzycielowi należności za pracę dłużnika lub jego pieniądze znajdujące się w depozycie zakładu karnego.
Dorota Sobolewska
go@infor.pl
Podstawa prawna
• Ustawa z 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. nr 192, poz. 1378 z późn. zm.).
• Rozporządzenie Rady Unii Europejskiej nr 44/2001 z 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dziennik Urzędowy L 012, 16/01/2001 P. 0001 - 0023).
• Rozporządzenia Rady w sprawie właściwości, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń sądowych oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych (COM (2005) 649 -2005/0259 (CNS)).