Pracownik powinien świadczyć pracę przeciętnie 40 godzin tygodniowo. Godziny pracy przekraczające tę normę stanowią pracę w godzinach nadliczbowych, za którą pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia powiększonego o dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia.
Z praktycznego punktu widzenia bardzo ważne jest ustalenie, kiedy mamy do czynienia z pracą w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy. W tym zakresie można jednak spotkać dwa rozbieżne stanowiska prezentowane przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy oraz Państwową Inspekcję Pracy.
Stanowisko Ministerstwa Gospodarki i Pracy
Według Ministerstwa, godziny nadliczbowe z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej wystąpią zawsze po przekroczeniu 40 godzin pracy przypadających na tydzień, niezależnie od tego, ile wynosi wymiar czasu pracy dla danego okresu rozliczeniowego.
W takim przypadku, aby ustalić, czy doszło do przekroczenia normy średniotygodniowej, trzeba dokonać następujących obliczeń:
• od liczby faktycznie przepracowanych godzin w okresie rozliczeniowym należy odjąć liczbę godzin nadliczbowych wynikających z przekroczeń dobowych,
• od uzyskanego wyniku należy odjąć iloczyn 8 godzin i liczby tzw. dni wystających poza pełne tygodnie okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku,
• uzyskaną liczbę godzin należy podzielić przez liczbę pełnych tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym,
• jeżeli uzyskany wynik jest wyższy od 40, to znaczy, że doszło do przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.
Pracownik powinien więc otrzymać z tego tytułu dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia za liczbę godzin wynikającą z iloczynu liczby tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym przez liczbę godzin, o którą przekroczono 40.
Przykład
Pracownik zatrudniony w miesięcznym okresie rozliczeniowym przepracował w kwietniu 200 godzin, z czego 16 godzin stanowiła praca w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczeń normy dobowej. Normę średniotygodniową przekroczył więc o 16 godzin.
200 godzin – 16 godzin nadliczbowych dobowych = 184 godziny,
następnie należy odjąć 8 godzin z tytułu 29 kwietnia („dzień wystający”), a więc otrzymujemy:
184 godziny – 8 godzin = 176 godzin,
176 godzin : 4 tygodnie = 44 godziny/tydzień,
4 tygodnie × 4 godziny = 16 godzin nadliczbowych wynikających z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.
Stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy
Natomiast zgodnie z drugim stanowiskiem godziny nadliczbowe z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej wystąpią już po przekroczeniu wymiaru czasu pracy dla danego okresu rozliczeniowego ustalonego zgodnie z normą, choćby w praktyce nie doszło do pracy ponad 40 godzin tygodniowo. Przyjmując ten pogląd, aby ustalić, czy została przekroczona przeciętna norma tygodniowa, należy od czasu faktycznie przepracowanego w danym okresie rozliczeniowym odjąć liczbę godzin nadliczbowych wynikających z przekroczenia norm dobowych oraz wymiar czasu pracy dla danego okresu. Pozostałe godziny będą stanowiły godziny nadliczbowe przekraczające normę średniotygodniową.
Przykład
W marcu pracownik zatrudniony w miesięcznym okresie rozliczeniowym przepracował 192 godziny, a w liczbie tej były tylko 2 godziny nadliczbowe z tytułu przekroczenia normy dobowej.
192 godziny – 2 godziny nadliczbowe dobowe – 176 godzin (wymiar) = 14 godzin.
Pracownik ten powinien więc otrzymać za 14 godzin normalne wynagrodzenie z dodatkiem w wysokości 100% wynagrodzenia z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy.
Święto w dniu innym niż niedziela
Różnica między przedstawionymi metodami wystąpi w miesiącach, w których będą święta przypadające w innym dniu niż niedziela, które obniżają wymiar czasu pracy. W takich sytuacjach bowiem norma czasu pracy nie będzie tożsama z wymiarem czasu pracy, gdyż zostanie on obniżony o 8 godzin z tytułu każdego święta przypadającego w danym okresie rozliczeniowym.
Przykład
W marcu pracownik zatrudniony w miesięcznym okresie rozliczeniowym przepracował 190 godzin, ale w ogóle nie pracował w godzinach nadliczbowych wynikających z przekroczeń dobowych.
Zgodnie z pierwszą metodą dodatek za przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy powinien otrzymać za 6 godzin, gdyż:
190 godzin – 24 godziny („dni wystające” 29, 30 i 31 marca) = 166 godzin.
166 godzin : 4 tygodnie = 41,5 godziny.
4 × 1,5 = 6 godzin.
Zgodnie z drugą metodą pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie z dodatkiem 100% z tytułu przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy za 14 godzin: 190 godzin – 176 godzin (wymiar) = 14 godzin.
Różnica między przedstawionymi sposobami liczenia jest zasadnicza, gdyż w pierwszym przypadku mamy dwie kategorie godzin dodatkowych: ponadwymiarowe oraz nadliczbowe. Pracownik powinien więc otrzymać za 14 godzin pracy ponad jego wymiar normalne wynagrodzenie, a wynagrodzenie z dodatkiem jedynie za 6 godzin, o które została przekroczona przeciętna tygodniowa norma czasu pracy.
W drugim przypadku pracownik otrzymuje wynagrodzenie z dodatkiem za 14 godzin, o które został przekroczony jego wymiar ustalony zgodnie z normą czasu pracy. Różnica dotyczy więc 8 godzin, o które obniżony został wymiar czasu pracy, gdyż w tym okresie rozliczeniowym przypadło święto w innym dniu niż niedziela – 28 marca.
Wnioski
Moim zdaniem, należy przyjąć drugą metodę obliczania, gdyż dzięki temu pracownik za każdą godzinę pracy ponad wymiar czasu pracy dla danego okresu rozliczeniowego otrzyma dodatek z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych. Przy pierwszej metodzie pracownik pracując więcej niż obowiązujący wszystkich pracowników wymiar czasu pracy za część dodatkowych godzin pracy otrzymałby tylko normalne wynagrodzenie.
• art. 129 § 1, art. 130, art. 151 § 1, art. 1511 Kodeksu pracy.
Łukasz Prasołek
prawnik, specjalista w zakresie prawa pracy